hkkurdistan
موحسین کەریم
جەنگی ئۆکرانیا، کە بەکردەوە جەنگی ناڕاستەوخۆی نێوان روسیا و ناتۆ بوو بە سەرکردایەتی ئەمریکا، کۆمەڵێك گۆڕانکاریی گرنگی لەسەر ئاستی جیهان بەدوای خۆیدا هێنا. پرۆسەی شکڵگرتنی جیهانی فرەجەمسەری هەنگاوی گرنگی بڕیوە. شکستی هەوڵەکانی ئەمریکا بۆ دامەزراندنی دنیای تاکجەمسەری و ڕاگرتنی هەژمونی خۆی وەکو تاکە زلهێزی ئابوری- سیاسی و سەربازی و سەرکردەی جیهان، لەلایەن ترامپەوە راگەیەنرا. گواستنەوەی هەڵویستی ئەمریکا لە شەڕی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ ڕوسیا لە ئۆکرانیا بۆ گفتوگۆو دانوسان لەگەڵیدا و قبوڵکردنی مەرجەکانی پۆتین بۆ راگرتنی شەڕ و هێرشەکانی ترامپ بۆسەر زیلینسکی و تۆمەتبارکردنی ووڵاتانی ئەوروپا بە لادان لە بەها هاوبەشەکانی لەگەڵ ئەمریکا، دان نانە بەو راستیەی کە ناتۆ، وەکو دەزگایەکی سەربازی- ئەمنی دەورانی جەنگی سارد، کارو ئەرکەکانی کۆتایی پێهاتوەو جیهان لەسەروبەندی ئارایشدانەوەی ئابوری- سەربازی و سیاسی تازەدایە.
ئەم رەوەندە جیهانیە، کاریگەری راستەوخۆی لەسەر ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەراست داناوەو پەیوەندیەکانی نێوان دەوڵەتەکان و دابەشکردنە ئابوریەکان و هاوکێشە سیاسی و ئەمنیەکانی ناوچەکە بەرەو گۆڕانکاری دەچن. هێرشی دڕندانەی دەوڵەتی ئیسرائیل بۆسەر غەززەو کاولکردنی و کۆمەڵکوژی دانیشتوانەکەی بەپاساوی کاردانەوە بەرامبەر بە هێرشە تیرۆریستیەکەی حەماس لە ٧ی ئۆکتۆبەری ساڵی ٢٠٢٣ و لەنێوبردنی سەرکردەکانی حەماس و جیهادی ئیسلامی و بەشێکی بەرچاو لە توانا سەربازی و مرۆییەکانیان، هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان و حزبوللە ی لوبنان و وەشاندنی زەبری کوشندە لەو حزبە، کە بەهێزی پێشەوەی کۆماری ئیسلامی لە دراوسێی ئیسرائیلدا هەژمار دەکرا، زەبرێکی کوشندە بوو لە نفوزو هەژمونی ناوچەیی ئێران کە سەرەنجام بە ڕوخانی رژێمی ئەسەد کۆتایی هات لەلایەن چەکدارە ئیسلامیەکانی دەستەی تەحریری شام کە لە پشتیوانی سیاسی و سەربازی تورکیاو ووڵاتانی سعودیەو قەتەر بەهرەمەند بوون، لە چوارچێوەی رێکەوتنێکی نێوان تورکیاو ڕوسیا و ئێران و قەتەر، بەمەرجی پاراستنی بەرژەوەندیە سەربازیەکانی ڕوسیا لە سوریا دوای جیهێشتنی ووڵات لەلایەن بەشار ئەسەدەوە…
ئەو دۆخە سیاسیە نوێیەی بەدوای ئەو روداوانەدا هاتەپێشەوە، بەتایبەتی دوای روخانی رژێمی ئەسەد و لاوازبوونی دەوری ناوچەیی ئێران، بە قازانجی باڵادەستیی سەربازی ئیسرائیل و فراوانبونەوەی دەورونەخشی تورکیاو سعودیە لە سوریادا شکاوەتەوە. هاوکات ناوچەکەش بووەتە مەڵبەندێکی گرنگ بۆ ڕەچاوکردن و ململانێی نێوان بەرژەوەندیە ئابوری و سیاسیەکانی جەمسەرە جیهانیەکانی وەکو ئەمریکاو روسیاو چین بەپلەی سەرەکی.
لەم نێوەدا، سەرەڕای پرسی فەلەستین، کە وەکو پرسێکی سیاسیی گرنگی مێژوویی ناوچەکە، لەنێوان ئینکارکردنی ئیسرائیل و سیاسەتی پاکتاوی رەگەزی نەتەنیاهۆ و ڕاگەیاندنە فاشیستیەکانی ترامپ بۆ ڕاگواستنی دانیشتوانی غەزە لەلایەك و کاردانەوەی خەڵکی فەلەستین و جیهانی عەرەبیدا لەلایەکی دیکەوە، یەکێك دەبێت لە پرسە گەرمەکانی پرۆسەی ئارایشدانەوەی سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەراست، پرسی کوردیش، بەتایبەتی بەدوای روخانی رژێمی بەشار ئەسەد و مەسەلەی سازدانەوەی دەسەڵات لە سوریادا، یەکێک دەبێت لە پرسە سیاسیە گرنگەکان و بەحوکمی بوونی کێشەی کورد لە چوار ووڵاتی ناوچەکەدا، کە ڕاستەوخۆ کەوتونەتە ژێرکاریگەری روداوەکانی سوریاش، تەنها لە چوارچێوەی سوریادا قەتیس نابێتەوە و بوعدێکی ناوچەیی پەیدا دەکات.
لاوازبوونی پێگەی ناوچەیی ئێران دوای ئەو زەبرانەی لەلایەن ئیسرائیلەوە بەر میلیشیاکانی حەماس و حزبوللە کەوت و دەرپەڕاندنی ئێران لە سوریا لەدوای کەوتنی بەشار ئەسەد، هێرشەکانی ئەمریکا بۆسەر حوسیەکانی یەمەن، توندبونەوەی فشارەکانی ئەمریکا بۆ هەڵوەشاندنەوەی میلیشیاکانی حەشدی شەعبی و دابڕاندنی عێراق لە ئێران، هەوڵەکانی ئیسرائیل بۆ ڕاکێشانی ئەمریکا بۆ جەنگ لەدژی ئێران و هەڕەشەکانی ترامپ بۆ ناچارکردنی ئێران بە هەڵبژاردنی گفتوگۆ یان روبەروبەنەوەی سەربازی و کۆکردنەوەی هێزی سەربازی دەریایی ئەمریکا لە نزیك ئێران، هەموو ئەمانە دۆخێکی دروستکردوە کە هێزەکانی ناسیۆنالیزمی کوردی لە ئێران و عێراق ئومێدەوار بە گۆڕانکاری و بەدەستهێنانی ئیمتیازاتی سیاسی کردوە.
ناسیۆنالیزمی کورد لە ئێران، بەوئومێدەی کە هەڕەشەکانی ترامپ دژی ئێران سەرەنجام بگاتە روخانی رژێم یان لاوازبوونی و بەوجۆرەش دەرفەت بۆ ئەوان دروست دەبێت کە دەستیان لە گۆشەیەکی دەسەڵاتی سیاسی لە ئێراندا گیربێت، ستراتیژی سیاسیی خۆیان گرێداوەتەوە بە سیاسەتەکانی ئەمریکاو ترامپەوە، تا لەسەر وێرانکردن و شێواندنی دۆخی سیاسی – کۆمەڵایەتی ئێران جۆرێك لەو فیدڕالیزمە قەومیەی کە لە عێراقدا هەیە، بەنسیبی ئەوانیش بێت! لە کوردستانی عێراقیش، پارتی ئەم فشارانەی ئەمریکاو ترامپ بۆسەر حکومەتی ناوەند کە لەژێر نفوزی ئێراندایە، بە فرسەتێك دەزانێت بۆ پێچەوانەکردنەوەی فشارەکانی حکومەتی ناوەندی کە لەدوای روداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ ەوە دەستی پێکردو بەرەبەرە دەسەڵاتی هەرێمی لەقاڵب دەدا، بۆ گۆڕینی هاوکێشەی سیاسی بە قازانجی هەرێم و پارتی.
دۆخی مەسەلەی کورد لە تورکیاو سوریا، بەهۆی روداوەکانی سوریاو روخانی ئەسەدەوە، رووبەرووی گۆڕانکاری بەرچاو بوەتەوە. لەلایەکەوە پرسی ئارایشدانەوەی دەسەڵات لەسوریاو دەور و نەخشی هەسەدە، کە بەشی سەرەکی پێکهاتەی هیزەکەی پەیەدەیەو لەسەر ئاراستەی پەکەکەو ئۆجەلان هەژمار دەکرێن، مەسەلەیەکی دەستبەجێیە. ئەگەرچی هەسەدە، کەمتر خۆی وەکو هێزێکی ناسیۆنالیستی کوردی دەناسێنێ و زیاتر وەکو هێزیكی سیاسی- چەکداری سەرجەم هاوڵاتیانی ناوچەکانی باکورو رۆژهەڵاتی سوریا گوزارشت لەخۆی دەکات، کە خوازیاری جۆریك لە لامەرکەزیەتی ئیداری-سیاسیە بۆ ناوچەکانی ژێردەسەڵاتی خۆی، بەڵام لەڕووی پراتیکیەوە زیاتر بەرەو ئەوەدەچێت وەکو هێزێکی ناسیۆنالیزمی کوردی لەسەر بنەمای ڕەچاوکردنی مافە کەلتوری و ئیداریەکانی هاوڵاتیانی کوردی سوریا بچیتە ناو پرۆسەی سیاسی و بەشداری دەسەڵات لە دەسەلاتی نوێی سوریادا. سەردانەکەی مەزڵوم عەبدی بۆلای مەسعود بارزانی و پرسی یەکگرتنی هێزەکانی هەسەدە و ئەنەکەسە کە سەر بە پارتین بۆئەوەی هێزە کوردیەکان پێکەوە لەگەڵ حکومەتی ناوەند لە سوریا گفتوگۆ بکەن، هەروەها رێکەوتنی نێوان ئەحمەد شەرع و مەزڵوم عەبدی و راگەیاندنەکانی ساڵح موسلیم سەبارەت بە مافەکانی کورد لە سوریا، ئەوە دەسەلمێنێ کە سیاسەتی ئەمری واقع بۆ پەیەدەو هەسەدە ئەوەیە کە لەسەر بنەمای پرسی کورد بچنە ناو پرۆسەی سیاسی سوریاوە.
هەڵبەتە بوونی دەسەڵاتێکی ئیسلامی بە پاشخانی داعش و نوسرەوە لە دیمەشق کە لەژێر نفوزی سیاسی تورکیادایە، مەسەلەی چارەنوسی هێزەکانی هەسەدەو پەیەدە و رێکەوتنیان لەگەڵ حکومەتی سوریادا سەختتر دەکات. هەسەدە چاوی لەوەیە کە لەچوارچێوەی بەرژەوەندیەکانی ئەمریکادا جێگایەکی لە پێکهاتەی دەسەڵاتی ئایندەی سوریادا پێببڕێت، بەڵام لەولاشەوە بەرژەوەندیە ستراتیژیەکانی ئەمریکا لە سوریاو ناوچەکەداو پەیوەندیەکانی لەگەڵ دەوڵەتی تورکیادا، ئەگەری بەریەککەوتنی هەیە لەگەڵ ئەو چاوەڕوانیەی پەیەدە هەسەدەدا و رەنگە ناچاربن مل بە فشارەکانی تورکیا بدەن! بەتایبەتی کە پرسی کورد لە سوریاو خودی پێکهاتەی هێزەکانی پەیەدەو هەسەدە، لەلایەن تورکیاوە وەکو درێژکراوەی هێزەکانی پەکەکە هەژمار دەکرێن و ڕاستەوخۆ پەیوەندی هەیە بەو پرۆسەیەی بەناوی “ئاشتی”یەوە لە تورکیادا لەلایەن دەوڵەتەوە بەڕێخراوە بۆ چەکدانان و خۆهەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و لەلایەن ئۆجەلانەوە پێشوازی لێکراوە.
دەستپێکردنی پرۆسەی “ئاشتی” لە تورکیا، کە لەڕاستیدا پرۆسەی هەڵوەشاندنەوەی پەکەکەیە لەڕێگای ئۆجەلانەوە بەمەرجی ئازادکردنی، سەرەتا لەلایەن سەرۆکی پارتی نەتەوەپەرستی فاشیستی (مەهەپە)، دەوڵەت باخچەلی هاوپەیمانی ئۆردوگانەوە راگەیەنراو دواتریش ئۆردوگان پشتیوانی کردو بووە سیاسەتی رەسمی حکومەتی تورکیا، بەشێکە لەو هەنگاوە سیاسیەی دەوڵەتی تورکیا بەڕەچاوکردنی بارودۆخی ناوچەکە، دوای روداوەکانی غەزەو لوبنان پەنای بۆ بردوەو دوای روخانی بەشار ئەسەدیش بایەخەکەی زۆر زیاتر بووە بۆ دەوڵەتی تورکیا و حکومەتی ئێستای تورکیا.
رێکەوتن لەگەڵ ئۆجەلان و کۆتاییهێنان بە کێشەی پەکەکە، لە چەند لایەنەوە کۆمەك بە دۆخی سیاسی- ئابوری – ئەمنی و کۆمەڵایەتی تورکیا دەکات. لەلایەکەوە گێرانەوەی ئارامی سیاسی بۆ تورکیا دەتوانێت لەرووی ئەمنیەوە دۆخی تورکیا چ لەپەیوەند بە ناوخۆی تورکیاو چ لە پەیوەندی بە دەرەوە بەرەو ئارامی بەرێت و دەرفەتی دەستێوەردانی دەوڵەتانی نەیاری و ڕکابەری تورکیا لە دۆخی ناوخۆی تورکیاو بەکارهێنانی کارتی پەکەکە پووچەل بکاتەوە. لەڕووی ئابوریشەوە دۆخیكی گونجاوتر بۆ وەبەرهێنان و ژیانەوەی ئابوری دەرەخسێنێ و لەم دۆخە ئابوریە سەختە قەیرانگرتوەی تاڕادەیەك رزگار دەکات. هەروەها لەرووی سیاسیەوە دەتوانێ بەرامبەر بە ئۆپۆزیسۆنی سیاسی ئەکەپە و حکومەتی ئۆردوگان و هاوپەیمانەکەی مەهەپە، واتە جەهەپە، کە ئێستا و بەتایبەتی دوای زیندانیکردنی ئەکرەم ئیمام ئۆگلو سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەمبول، لە ململانێیەکی تونددان لەسەر پرسی دەسەڵات، هاوسەنگیەکی باشتری بۆ مەیسەر بکات و دەرفەتی مانەوەی دەسەڵاتەکەی زیاتر و مسۆگەرتر دەکات، هەروەکو توانایەکی زیاتریشی دەبێت بۆ سەرکوتکردن و پاشەکشەکردن بە چینی کرێکار و بزوتنەوەی کرێکاری و کۆمۆنیستی تورکیا… سەرباری ئەمانە هەمووی، بەحوکمی کاریگەری پەکەکەو ئۆجەلان لەسەر پەیەدەو هەسەدە، هەر بەرەوپێشەوەچوونێك لە مەسەلەی رێکەوتنی نێوان تورکیاو ئۆجەلان، ڕاستەوخۆ کێشەی هەسەدە بە قازانجی بەرژەوەندیەکانی تورکیا یەکلادەکاتەوە.
بێگومان ئۆجەلان لەوەش زیاتر دەروات و ڕادەگەیەنێ کە سەرکەوتنی پرۆسەی رێکەوتنی نێوان خۆی و دەوڵەتی تورکیا دەتوانێ کاریگەری لەسەر چارەسەری پرسی کورد لە سەرجەم ناوچەکەدا دابنێ. لەسەر ئەو بنەمایەوە، تیمی دانوسانکاری دەم پارتی، لەنێوان دەولەتی تورکیا و ئیمڕاڵی ڕەوانەی لای یەکێتی و پارتی دەکات تا پشتیوانی ئەوانیش بۆ پرۆسەکە ڕابکێشێت، کە بێگومان سەرەنجام، چارەسەری کێشەی دەیان ساڵەی نێوان خۆیان و حکومەتی تورکیاو پرسی کورد لە ناوچەکەدا بەپێی بەرژەوەندیەکانی بۆرژوازی و دەوڵەتی و تورکیاو پێگەی ناوچەیی تورکیا یەکلابکاتەوە. گەیشتنی ئۆچەلان بەو بڕوایەی کە دەستبەرداری شێوازی چەك بێت بەرامبەر بە شێوازی سیاسی، ئاکامی ئەو گۆڕانکاریانەیە کە لەلایەکەوە لەسەر ئاستی دنیا روویانداوەو لەلایەکی دیکەوە گۆڕانکاریە کۆمەڵایەتی و سیاسیەکانی کوردستانی تورکیایە. دەستبەرداربوونی ئۆجەلان لە ستراتیژی دەوڵەت- نەتەوە و دەوڵەتی کوردستانی گەورە بۆ کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک، رەنگدانەوەی ئەو دۆخەیە کە لەئاکامی گۆڕانکاریە جیهانیەکانەوە بەسەر پەیوەندی نیوان تورکیاو پەکەکەدا هاتوە. پەکەکە لە هێزێکەوە کە پشتی بە بەرەی بلۆکی رۆژهەڵات بەستبوو لە بەرامبەر دەوڵەتی تورکیادا وەکو ئەندامێکی ناتۆ و سەر بە بلۆکی ئەمریکاو رۆژاوا، ئێستا بە کۆتاییهاتنی ئەو بلۆکبەندیە، بەناچاری لەچوارچێوەی دەولەتی تورکیادا بەشوێن جێبەجێبوونی ستراتیژ و بەرژەوەندیەکانی ناسیۆنالیزمی کوردەوەیە. کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیك، ئەو دەستەواژە رواڵەتیەیە کە مەیسەربوونی ئەم ستراتژە تازەیەی بۆ فەراهەم دەکات. هەر بەوجۆرەش دەیەوێ چارەسەری کێشەی کورد و هەسەدە لەچوارچێوەی دەوڵەتی تازەپێگرتووی سوریادا بە باکگراوندی داعش و بەرەی نوسرەوە بخاتەڕوو!
بێگومان بەردەوام ستراتیژی هێزو حزبە ناسیۆنالیستەکانی کورد ئەوەبووە کە لەناو گێژاوی ململانێ و دژایەتی دەوڵەتانی ناوچەکەو دەوڵەتە ئیمپریالیستەکاندا و بە سوود وەرگرتن لە ناکۆکی و دژایەتی نێوانیان و بە بەستنەوەی سیاسەت و هەڵسورانە سیاسی و سەربازیەکانی خۆیان بە ستراتیژو ئامانجە سیاسی و ئەمنی و سەربازیەکانی یەکێك لەو دەوڵەتانەوە، بەرژەوەندی و ئامانجە سیاسیەکانی خۆیان بەدەست بهێنن. بۆیە هەمیشە چارەسەری پرسی کورد، وەکو کارتێکی سیاسی لەلایەن ئەو هێزانەوە بەکارهێنراوەو بەکاردەهێنرێ بۆ بەدەستهێنانی ئیمتیازاتی سیاسی و ئابوری بۆ چینی بۆرژوازی و سەرمایەداری کورد و بزوتنەوە سیاسیەکانی. مێژووی تائێستای ئەم بزوتنەوەیە لەهەر بەشێكی کوردستاندا ئەم ڕاستیە دەسەلمێنێ و ئێستاش دیسانەوە پرسی کورد لەسەر مێزی بەرژەوەندی دەوڵەتانی ناوچەکەو هێزە ئیمپریالیستەکاندا لە بەرژەوەندی بۆرژوازی و ناسیۆنالیزمی کورد خەریکە ساتوسەودای پێوە دەکرێت.
بێگومان وەکو مێژووش نیشانی داوە، رێگاچارە بۆرژوایی و ئیمپریالیستیەکان بۆ کێشەی کورد، نەك نەیتوانوە ئەم کێشەیە چارەسەر بکات و خەڵکی کوردزمان لە هیچ یەکێك لە ووڵاتەکانی ناوچەکە نەیانتوانیوە لەو بەڵایەی کە وەکو هاوڵاتی پلەدوو و نایەکسان مامەڵەکراون، رزگاریان ببێت، بەڵکو تەنانەت لە عێراقدا کە لەساڵی ٢٠٠٣ ەوە بەرەسمی دان بە فیدراڵیزمی قەومیدا بۆ کورد نراوە، بەڵام جیاکاری نێوان کوردو عەرەب نەك کۆتایی نەهاتوە، بەڵکو رەگو ریشەی لەناو دەستوردا داکوتیوە و کێشەی نەتەوەیی کورد هەمیشە وەکو ئاگری ژێر خۆڵەمیش لەهەر بارگرژی و ناکۆیەکی نێوان بەغدا و هەرێم لەسەر دابەشکردنی داهات و دەسەڵات دەگەشێنرێتەوە. فیدارڵیزمی قەومی بووە بە سەرچاوەی سامان و داهات و دەسەڵات بۆ بۆرژوازی و ناسیۆنالیزمی کوردو بزوتنەوە سیاسیە جۆراوجۆرە بۆرژواییە کوردیەکان و هەژاری و برسیەتی و بێمافی و سەرکوتی ئازادی بۆ کرێکاران و فەرمانبەران و هاوڵاتیانی کەمدەرامەتی کوردستان.
لەڕوانگەی کۆمۆنیزمی کرێکاریەوە، چارەسەری کێشەی کورد لەچوارچێوەی بەرنامەی سیاسی بۆرژوازی کورد و بزوتنەوەی سیاسی ناسیۆنالیزمی کورددا بەدینایەت. هەروەکو ئیمکانی چارەسەرێکی عادیلانەی ئەم کێشەیە لەچوارچێوەی ئەو دەولەتانەدا نیە کە پێناسەی نەتەوەیی و ئیسلامیان هەیە. لەباری پرەنسیپیەوە، دوو رێگا هەیە بۆچارەسەری عادیلانەو ئینسانیانەی پرسی کورد لەهەریەکە لەو ووڵاتانەدا کە کوردی لێ نیشتەجێیە. رێگای یەکەم ئەوەیە کە چینی کرێکار لە هەریەکە لەو ووڵاتانەدا دەسەڵاتی سیاسی بگرێتەدەست، بەوجۆرە کۆتایی هەموو جۆرە چەوسانەوە و دابەشکاریەکی نەتەوەیی، جنسی و رەگەزی و دیاریکردنی مافەکان لەسەر بنەمای نەتەوە و رەگەزو جنس بهێنێ و هەموو دانیشتوانی هەریەکە لەو وولاتانە وەکو هاوڵاتی خاوەن مافی یەکسان مامەڵە بکرێن. رێگایەکی دیکە ئەوەیە کە ئەو دەوڵەتانەی کوردیان لێدەژی، هەرجۆرە پێناسەیەکی نەتەوەیی و دینیان نەبێت و بگۆڕدرێن بۆ دەوڵەتی غەیرە دینی و سیکولار و غەیرە قەومی. لەوبارەشدا هاوڵاتی کورد وەکو باقی دانیشتوانی ئەو ووڵاتانە هاولاتی خاوەن مافی یەکسان بێت. لە غەیری ئەو دوو حاڵەتەدا و بەمانەوەی خاسیەتی قەومی و دینیی ئێستای ئەو دەوڵەتانە؛ تورکیا و ئێران و عێراق و سوریا، رێگاچارەی سیاسی و عادیلانە ئەوەیە کە بڕیار بدرێتە دەستی هاوڵاتیانی ناوچە کوردنیشینەکانی ئەو ووڵاتانە تا بڕیار لەسەر پەیوەندی سیاسی- یاسایی خۆیان لەگەڵ هەریەکە لەو دەوڵەتانەدا بدەن. ئایا لەچواچێوەی ئەو دەوڵەتانەدا دەمێننەوە یان جیادەبنەوەو دەوڵەتی سەربەخۆ دروست دەکەن.
