پڕۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان چیمان پێدەڵێت؟

ئاناتۆمی بۆرژوا ناسیونالیزم لەبەرگی چاکسازیدا.

٢

خه‌سره‌و سایه‌

پرۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان

لەبەشی دووەمی ئەم وتارەدا دەچینە سەر بەشی دووەمی پڕۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان “لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان”، کە لەم تەوەرانەی خوارەوە پێکهاتووە:

١/ئامانجه‌ نیشتمانی و دیموکراتیه‌کان،

٢/ سیاسەتی ئابوری و بنیاتنانی ژێرخان،

٣/ ئامانجی په‌روه‌رده‌یی، ته‌ندروستی، ژینگه‌یی و رۆشنبیری،

٤/ دادی کۆمه‌ڵایه‌تی و گه‌شه‌دان به‌ سامانی مرۆیی.

بێگومان هەریەک لەم تەوەرانەش چەندین بڕگە وخاڵ ریزبەندی کراون کە بە کۆی هەموویان ئەو ئەرک و ئامانج و ئالتەرناتیڤە دەگرێتە خۆی کە ئەم حزبە لەبەرامبەر کۆمەڵگا و سیستەمی سیاسی وئابوری کوردستاندا بۆی تێدەکۆشێ. دروست ئێمەش لەباسەکەماندا هەوڵدەدەین لەڕێگای شیکردنەوە ورەخنەگرتن لە یەک بەدوای یەکی ئەم تەوەرانە و برگەکانیەوە ناوەڕۆکی چینایەتی وبۆرژوا ناسیونال ریفۆرمیستی ئەم حزبە دەرخەین ونیشانی بدەین کە بەدوای چ جۆرە گۆڕانکاریەکەوەیە و لەپەیوەند بەبەرژەوەندیەکانی چ بەشیکی کۆمەڵگاوە خراوەتە دەستوری کارەوە. هەر لێرەشدا ئەوە رادەگەیەنین کەبۆئەوەی باسەکەمان خوێنەران زیاد ماندوو نەکات ئەم بەشەی وتارەکەمان، بەتەنها تایبەت دەکەین بەتەوەرەی یەکەم (“ئامانجە نیشتمانی ودیموکراتیەکان”) و لە بەشەکانی تری ئەم باسەدا لەسەر ئەو تەوەرانەی تر کەلەسەرەوە ئاماژەی بۆکراوە، ڕادەوەستین. دیارە خوینەران بەگەرانەوە بۆ خودی پڕۆگرامی ساسی بزوتنەوەی گۆڕان و بەراورد کردنی لەگەڵ ڕەخنەکانی ئێمەدا باشتر بەناوەرۆکی ئەم جەدەلە ئاشنادەبن. تەواوی پرۆگرامەکەش دەتوانرێ لەم لینکەی خوارەوەدا بەدەست بێت.

http://www.gorran.net/Detail.aspx?id=2605&LinkID=114

به‌ڵام سەرەتا بابزانین جیهانبینی بزوتنەوەی گۆڕان چیە ولەچ ڕوانگەیەکەوە بۆ کۆمەڵگای کۆردستان وسیستمە سیاسی و ئابوریەکەی دەڕوانێ؟.

کۆمەڵگای کوردستان- سیستەمی ئابوری وسیاسی، لەڕوانگەو دونیابینی بزوتنەوەی گۆڕاندا:
بێگومان پڕۆگرامی هەر حزبیکی سیاسی لەدیاری کردنی ئامانجەکان وڕێگای گەیشتنی بەوئامانجانە، پشتدەبەستێ بەدونیابینی وڕوانگەیەکی دیاریکراوی کۆمەڵایەتی وە هەر لێرەشەوە و لەپێگە و بەرژەوەندییەکی چینایەتیەوە پێناسە بۆ سروشتی کۆمەڵگا و سیستەمی سیاسی و ئابوری وسەرجەم بارودۆخی داسەپاو دەکات، تا بتوانێ ئالتەرناتیڤی دڵخوازی خۆی بۆ ئاڵوگۆڕی کۆمەڵایەتی و دەرکێشانی ئینسانەکان بخاتە بەردەم جەماوەرەوە. بزوتنەوەی گۆڕان سەرەڕای جیاوازیەکی ڕواڵەتی لەگەڵ ئەحزابی تەقلیدی سەر شانۆی سیاسی ئەمڕۆی کوردستان، لەجەوهەردا لەسەر هەمان دونیابینی ناسوینالیزم و هەمان ڕوانگەو پێناسەیەک کەئەم بزوتنەوەیەو حزبە سەرەکیەکانی بوویانە، ڕاوەستاوەو لێرەشەوە بۆ کۆمەڵگای کوردستان و دۆخی سیاسی وسیستەمی حوکمڕانی وفۆرمی ئابووری وماف و ئازادیەکانی هاوڵاتیانی کوردستان دەڕوانێ و سەرەنجام “چاکسازی” وەک ئاڵتەرناتیڤێک لەبەرامبەردا بەدەستەوە دەگرێ. زاراوەکانی “کوردبوون و نیشتمانی کورد”، “نیشتمان پەروەری و خیانەتی نیشتمانی” کێشەی کورد وهەرێمی کوردستان”، “شۆڕشی کورد و قوربانیدانەکانی”، “ئەزمونی حکومەت و پەرلەمان”، “پێشمەرگەو ئاسایش و دەزگای هەواڵگری” .. کۆدەکانی دونیابینی و ڕوانگەیەکی لۆکەڵی و ناسیونالێزمێکە، کە بەیەکجاری خەڵکی کوردستانی لەشاڕێی شارستانی ومەدەنیەتی سەردەم و ڕەوتی ئینسانگەرایی جیهانی، دابڕاندووە و لەهەرجۆرە هاوچارەنوسیەکیان لەگەڵ خەڵکی جیهان و ناوچەکە جیای کردونەتەوە. وەک ئەوەی کە مێژوی جیهانی سەردەم وکارەسات و ڕەوەندە سیاسی وئابورەی وکۆمەڵایەتیەکان، بەتەنها لەجوگرافیای “هەرێمی کوردستان”دا قەتیس ماوە. لەعەینەکی ئەم ناسیونالزمەوە کۆمەڵگای کوردستان وەک “هەرێمێکی جوگرافی” دەبینرێ و پیناسەی بۆدەکرێ، کە لەودا نە سەرمایە و بازاڕ، نە کارگەر و هێزی کار، جێگایەکیان هەیە و نە مێژوی ئەم ناوچەیە پەیوەندیەکی قوڵ وهەمەلایەنەی بە مێژوی جیهانی سەردەم و ڕەوتە ئابوری و سیاسیەکانیەوە هەیە. دەستەواژەی “هەرێمی کوردستان” کە جێگایەکی سەرەکی لە پڕۆگرامدا گرتووە، عینوانێکە بۆ خۆلادان لە ڕاستیە ئابوری و سیاسی وچینایەتیەکانی کۆمەڵگای کوردستان و بەسەنتەرکردنی کێشەی کوردو تەجوربەکەی وەک مەسەلەو کێشەیەکی سەرەکی و بنەڕەتی، ڕووی لەوەیە کە ئەم مەسەلەیە و تەجروبەی حکومڕانیەکەی لە “بەرژەوەندی حزبی وخیانەت” پاککاتەوە. باسی نیشتمان ونیشتمان پەروەری، وەک چەترێک بۆ کۆکردنەوەی هەموو “پێکهاتەکان” و ئاڕاستەکردنیان بەپێی ستراتیژی چاکسازی، سەرەنجام لە خزمەتی تەعدیل کردنی بازاڕی تاڵان وبڕۆی بەرپرسان و پرکردنەوەی ئەو درز و کەلێنانەیە کە لەدەسەڵاتدارێتی بۆرژوازی کورددا سەری هەڵداوە. کاتێکیش مەسەلەی کورد درێژدەبێتەوە بۆ پارچەکانی تری کوردستان، دیسانەوە “کوردستانی ڕۆژئاوا و رۆژ هەڵات” وەک درێژکراوەیەکی ئیسنیکی وقەومی وێنادەکرێ و”پابەندی خزمایەتی ‌و هاوسۆزیی نەتەوەیی کورد” دەبێتە بنەمایەک بۆهەمان مامەڵەکردنێکی دووفاقی لەگەڵ “کێشەی کورد” لەم پارچانەدا، کە تائیستا ئەحزابی تەقلیدی ناسیونالیزمی کورد بەپێی بەرژەوەندی خۆیان و سیاسەتی ڕۆژیان مەمەڵەیان لەگەڵ کردووە و پەیوەندیە سیاسی و بازرگانیەکانی خۆیان لەگەڵ”دەوڵه‌تانی دراوسێ” دا پێبەڕیوە، بەجۆرێک کە بەرژەوەندیەکانی “هەرێمی کوردستانی عێراق” لەڕیگایەوە زامن وسەروەربێ. بەڵام پرۆگرام چ پێناسەیەکی بۆ کۆمەڵگای کوردستان هەیە؟

ئەگەر ناسیونالیزمی تەقلیدی لە جۆری ئەحزابی وەک پارتی و یەکیەتی، لەڕابردوودا لە ڕێگای ئینکار کردنی سەرمایەداری بوونی کۆمەڵگای کوردستان وهەبوونی چینی کرێکارەوە، “ئەرکە نیشتمانی و دیموکراتیەکەکانی شۆڕش”یان لەپرۆگرامی خۆیاندا دەنوسیەوە، ئەمڕۆ بزوتنەوەی گۆڕان بەخۆلادان لەم پێناسەیە و لە حەقیقه‌تە چینایەتیەکان وبەدوای چەندین دەیە کەسەرمایەداری و چینی کرێکار وەک یەک واقعیەتی کۆمەڵایەتی لەهەمووکاتێک زیاتر بەرجەستەیە، هەمان ئەرکی نیشتمانی و دیموکراتی لەپۆرگرامەکەی خۆیدا داڕشتۆتەوە. بەڵام دیارە بەو تایبەتمەندیەوە کە بۆرژوازی کورد نەک هەر بەئامانجی خۆی لە کۆنترۆڵکردنی بازاڕی کار و سەرمایە و و بەدەستەوەگرتنی دەسەلات گەیشتووە، بەلکو ڕووبەروی یەک قەیرانی هەمەلایەنەی سیاسی و ئابوری بۆتەوە. لەئێستادا پێناسەی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ کۆمەلگای کوردستان، جوگرافیایەکە بۆ کۆکردنەوەی “پیکهاتە قەومی و ئاینیەکان”. مۆڵیکیوڵێکە لە ئەتۆمەکانی کوردو “عەرەبی ڕەسەن”و تورکمان و ئاشوری وکلدانی، لە خێڵ وتیرەکان، لە ناوچەکان و ئیسلام ومەسیحی و یه‌زیدی، لە شەبەک و کاکەیی وفەیلی.. هەموو ئەم “پێکهاتوانە” دەبێ لە”نیشتمانی کوردستان”دا لەژێر چەتری “نەتەوەی زۆرینە” و بە ناسنامانەی “کەمایەتی”یانەوە بۆ ماف و ئازادیەکانیان لەپڕۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان بڕوانن. ئەم دەستەبەندی کردنە جگەلەوەی هەویەتی ئینسانی و چینایەتی هاوڵاتیانی دانیشتوی کوردستان خاڵی دەکاتەوە وناسنامەی دروستکراو ودرۆزنانەیان بەبه‌ردا دەکات، لەهەمانکاتدا، وەک هاوڵاتیانی پلەدووی ژێر دەستی “نەتەوەی کورد” دایان دەنێتەوە. خۆگرێدانەوە بە ڕوانگەی لیبرالیزمی نوێ و وپۆستمۆدیرنیزم وعەکسکردنەوەی لە پڕۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕاندا و بەکارهێنانی بۆ ناساندنی کۆمەڵگای کوردستان، کە بەدوای یەک قوتبی بوونەوەی دونیای دوای کۆتایی هاتنی جەنگی سارد، کەوتۆتە سەرزمانی جوڵانەوە بۆرژوازیەکانەوە، بێگومان ئەو هونەرە سیاسیەشی هەیە تا کۆمەڵگای کوردستان بە ژمارەیەک لە “کەمایەتی قەومی و ئاینی و ناوچەیی” بناسێندرێ، تا هاوڵاتیانی غیرە کورد بکرێنە وەسیلە و پاشکۆی ئامانج و سیاسەتەکانی ناسیونالیزمی کورد و ڕازاندنەوەی حکومەت و سیستەمێکی دەسەڵاتدارێتی وشەرعیەتدان بە دیموکراتیەک کە بۆرژوازی کورد کردویەتیە ئامانجی خۆی. پارچە پارچەکردنی ڕیزی خەباتی چینایەتی کرێکاران و زەحمەتکێش لە خەبات بۆ ڕزگاری لەدەست ستەم و نابەرابەریەک کە سەرمایەداری و دەسەڵاتی بۆرژوازی کورد ڕاگریەتی، لەبنەڕەتەوە، لەسەر ئەوە رادەوەستێ کە گیانی هاوخەباتی و هاوچارەنوسی ئینسانی ئەم “پێکهاتوانە” بسڕدرێتەوە و ئەوان لەبۆتەی ناسیونالیزم و قەومگەرایدا بەدیار شەڕو کێشە و قینەبەری قەومی وجیاوازیەکانیانەوە ڕاگرێ.

لەمەش زیاتر هەڵوێست لە دەسەڵاتی سیاسی مەوجود، بەدیلێک کە لەبەرامبەریدا بۆ سازدانەوەی داهاتوی کۆمەڵگا و بەدیهێنانی ئاڵوگۆڕ لەدۆخی باودا، مەسەلەیەکی بنەڕەتیە لەبەردەم هەر حزبێکی سیاسیدا کە بەدوای گۆڕانکاریەوەیە. به‌ڵام دیارە هەڵویستی حزبی گۆڕان لەدەسەڵات و سیستەمی حوکمڕانی ئێستای کوردستان، وەک ئەوەی بە”دەستکەوتی هەموو گەلی کوردستان” ناسراوە و دەبێ وەک ئەزمونی “قوربانیەکانی نەتەوەی کورد” سەیری بکرێ و لەهەرجۆرە مەترسیەکی ناوەکی و دەرەکی بپارێزرێ، بە پێویست “چاکسازی و بەنیشتمانی کردن”ی دامودەزگاکانی حکومەت و کاراکردنەوەی پەرلەمانەکەی، دەکاتە بەدلیلێک و لێرەشەوە ئامانجەکانی خۆی لە دوتوێی پڕۆگرامەکەیدا جێگیر دەکات. لەکاتێکدا کارنامەی زیاتر لەدوو دەیەی ئەم دەسەڵات و حکومەتە، جگە لە قوڵکردنەوەی جیاوازیە چینایەتیەکان و داسەپاندنی سەرکوت و کۆنەپەرستی، هەژاری و بێکاری، کوشتنی ژنان و دەربەدەر بوونی لاوان و لێسەندنەوەی خزمەتگوازاریەکان، لەسەر حسابی تاڵان و بڕۆ و پەرەگرتنی گەندەڵی و ده‌وڵه‌مه‌ند بوونی سەرمایەداران و خاوەن کۆمپانیا و بەرپرسان، شتیکی زیاتری بۆ سەرجەم خەڵکی کوردستان، بەدواوە نەبووە. لەڕاستیدا بزوتنەوەی گۆڕان و پرۆگرامەکەی بە عەینەکی ناسیونالیزمەوە و لەدەرونی خانەوادەی بۆرژوازی کورد و کێشە نێوخۆیەکانیەوە بۆ کۆمەڵگا و دەروبەر دەڕوانێ. ڕزگارکردنی تەجروبەیەکی حکومڕانی و نەزمێکی داڕوخاوی ئابوری و ئیداری و تەعدیلکردنی، هاوکات پاراستنی ئەم تەجروبەیە لەهەرجۆرە مەترسیەک، کە لەلایەن خەڵکی ناڕازی و چینە زەحمەتکێشەکانەوە بۆی پێکبێنێ، تەواوی هەم و غەمی ئەم حزبە و پرۆگرامەکەیەتی وهەر بۆ ئەم ئامانج و ئومێدەش نوسراوە. لێره‌دا بۆ زیاتر ڕۆشنایی خستنەسەر ئەم ڕاستیە باشترە لەسەر ئەو چەمکە سەرەکیانە ڕاوەستین کە پرۆگرامی بزوتنەوەی گۆڕانی پێنوسراوە.

پڕۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان و چەمکە سەرەکیەکانی!

پڕۆگرام لە پێناسەکردنی بزوتنەوەی گۆڕاندا، ئاوا دەدوێ:

“بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر بنەمانی ئینتما بۆ نیشتمانی کوردستان دامەزراوە، کوردستانیبون لەدیدی بزوتنەوەی گۆڕاندا ناسنامەیەکی کۆکارە، هەمو هاوڵاتیەکی هەرێمی کوردستان دەگرێتەوە کە دانیشتوی هەرێم بێت، سەر بە هەر نەوتەوە و پێکهاتەیەکی ئیتنی و ئاینی و مەزهەبی بێت. بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ئامانجی نیشتمانی له‌ ئامانجی دیموکراتی جیاناکاته‌وه‌، بنیاتنانی قه‌واره‌ی کوردستان له‌ بنیاتنانی قه‌واره و کەسایەتی تاک جیاناکاته‌وه‌.”

“بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌سه‌ر بنه‌مای هاوڵاتیبون مامه‌ڵه‌یه‌کی یاسایی و دیموکراتی له‌گه‌ڵ چه‌مکی نیشتمان و نیشتمانپه‌ره‌وری ده‌کا، هاوڵاتیانی کوردستان سه‌ر به‌ هه‌ر ناوچه‌ و خێڵ و پێکهاته‌ و بنه‌ماڵه‌یه‌ک بن، له‌ هه‌ر ته‌مه‌نێکدا بن و سه‌ر به‌ هه‌ر ره‌گه‌زێک بن، هه‌ڵگری هه‌ر فیکر و عه‌قیده‌یه‌ک بن، خاوه‌نی هه‌ر پێگه‌یه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی و ئابوری و هه‌ر پێشێنێکی سیاسی بن، لەبەردەم یاسا و لە بەجێهێنانی ئەرک و زامنکردنی مافەکانیاندا یه‌کسانن.”(هێڵی تەئکید هی ئێمەن لەمەبەدواش بەکارهێنانی هێڵەکانی تەئکید دیسانەوە لەلایەن ئێمەوە دەبێت)

بەم جۆرە ” ئینتمای نیشتمانی، کوردستانی بوون، دیموکراتی وهاووڵاتیبوون” چەمکگەلێکن کەپانتاییەکی سەنتەریان لەپرۆگرامەکەی بزوتنەوەی گۆڕاندا داگیرکردووە و لە ڕوانگه‌یانەوە وردەکاری وخاڵبەندیەکانی پێداڕێژراوە. به‌ڵام بۆ دەرخستنی واتا و ناوەڕۆکی چینایەتی ئەم چەمکانە باشترە وردتر لەسەر هەریەکەیان ڕاوه‌ستین:

١/ ئینتمای نیشتمانی و نیشتمان پەروەری. لەم چەمکەدا جگەلەوەی تاکی کۆمەڵگا لە ئینتما و ماهیەتی ئینسانی بوونەکەی خاڵی دەکریتەوە و بازدەدرێ بەسەر جیاوازیە چینایەتیەکان و ئاستی دەرامەت و بژێویان و وەک بونەوەرێک کە بەتەنها وابەستەگیان بە خاک و سنورێکی دیاریکراوەوەیە، هاوکات “نیشتمان” وەک مەرج و پێوانەیەک بەدەسەتەوە دەگیرێ بۆ سەلماندنی مافی تاکەکان لە کۆمەڵگادا، بەڕادەیەک کە تاکی دەرەوەی ئەو نیشتمانە مافە پێناسەکراوەکان نایانگرێتەوە. بەجیا لەناوەرۆک ومەودای ئەو مافانەی کە بزوتنەوەی گۆڕان بەڕەوای دەبینێ بۆ هەر تاک وبەشێکی کۆمەڵگا، بەڵام بەدەستەوەگرتنی چەمکی نیشتمان ئەو ئەنجامەشی دەبێ كه‌ ئۆتۆماتیکی تاکەکان وبەشەکانی کۆمەڵگا بەسەر پێکهاتە قەومی و ئاینیەکان و خێڵ وتیرەکاندا دابەشبکا و بەم ئینتما دروستکراوانەوە، لەژێر چەتری “نیشتمانی کورد”دا کۆیان بکاتەوە. چەترێک كه‌ “نەتەوەی کورد” زۆرینەی نیشتمانە و ئەوانیتر “کەمینە” وئەرکیانە مل بەسیاسەت و کارنامەی ڕەوتو حزبە باڵادەستەکان بدەن. بەمجۆرەش “ئینتمای نیشتمانی” ئەگەرچی بانگەواز بۆ یەکخستنی تاکەکەکان لەسەر بنەمای “بەرژەوەندی هاوبەش”دەکات به‌ڵام لەبەنەڕەتەوە جیاوازیە قەومی و ئاینیەکان جێگیردەکا و تەنها یەک بەرژەوەندی تایبەت كه‌ “نەتەوەی زۆرینە” و حزبەکانی لەپشتیەوە ڕاوەستاوە، بەسەر ئەوانیتردا دادەسەپێنێ.

لەلایەکیترەوە، نیشتمانی و نیشتمان پەرەوەری كه‌ لە پرۆگرامدا ئەڵقەی یەکەمە بۆ پەڕینەوە بەرەو دیموکراسی و هاوڵاتی بوون، وەک چەمک وڕوانگەیەکی بۆرژوازی ئیدعای خۆلەجێگەدانانی هەموو کۆمەڵگایە. واتە بۆرژوازی لە مێژووی هەموو وڵاتانی دونیادا، بۆ ئەوەی بەرژەوەندیە چینایەتیەکانی خۆی بەناوی هەموو خەڵک وکۆمەڵگاوە ناوزەد بکا و هەموو تاکەکان و هەموو توێژو چینەکان، واز لەبەرژەوەندی خۆیان بهێنن وسەر لەیەک ئامانجی بۆرژوازی دەربهێنن، لەکاتێکدا دەبینین كه‌ دوای گرتنی دەسەڵات ودابەشکردنی داهاتو سامانی وڵات چۆن ئەم نیشتمانی و نیشتمان پەروەریەی بۆرژوازی دەبیتە نیعمەتێک بۆ سەرمایەداران و ده‌سه‌ڵاتداران و بێبەری کردنی زۆرێنەی کۆمەڵگاش لێی. لە ڕاستیدا نیشتمانی بوون وبەنیشتمانی کردن (patriotism and nationalisation) لە رابردوودا بانگەوازێک بووە لەلایەن ئەحزابو بزوتنەوە ناسیونالیستەکانەوە بۆ ڕێکخستنی بازاڕی ناوخۆی سەرمایەداری وهەڵگرتنی ئەو کوسپ و بەربەستە ئابوری و سیاسی وقانونیانەی كه‌ دەرەبەگایەتی وپاشماوەکانی، لەسەر رێگای دامەزراندنی ده‌وڵه‌تی بۆرژوازی دایناوە و کۆکردنەوەی توانا ئابووریەکان لەدەستی دەوڵەتدا. لەقۆناغەکانی دوای سەرهەڵدانی ئیستعمارو داگیرکاری وڵاتاندا، نیشتمانی ونیشتمان پەروەری وەک چەمک و رێبازێکی بۆرژوازی بۆشکڵدان بەئینتما و هەویەتی قەومی لەبەرامبەر داگیرکەران و هێزی بێگانە و دەرەکیدا، وزەیەک بوو بۆ رێکخستنی جوڵانەوەیەکی سیاسی نەتەوەیی، گوایە تاکەکانی دانیشتوی هەر جوگرافیایەک نیشتمان بۆیان دەبێ بەدەستمایەی “ئیرادە و بەرژەوەندی هاوبەش”ی نێوانیان. هەر بۆیە دەبێ لە جەنگی ڕزگارکردنی خاک ونیشتماندا، دەست لەجیاوازیە چینایەتی و بەرژەوەندیەکانی خۆیان هەڵگرن، تابتوانن داگیرکەران و بێگانە بکەنە دەرەوە. بەڵام میژویەکی کورتی دوای بەدەسەڵات گەیشتنی چینی بۆرژوازی و حزبە قەومیەکان، ئەوەیان دەرخست، كه‌ چۆن هەر ئەو نیشتمان پەروەرانە بۆ بەرژەوەندیەکانی خۆیان وپەرەدان بە بازاڕی سەرمایەدارانەیان، لەکلکەوە خۆیان لەگەڵ ده‌وڵه‌تانی ئیستعمار و ئیمپریالیزم و بێگانەدا، كه‌ بە”شەیتانی گەورە” لەبەرچاوی خەڵکدا ناساندبوویان، گرێدایەوە. نمونەکانی ئەم جۆرە بزوتنەوە قەومی و نیشتمانیانە لەوڵاتانی ئاسیا و ئەفریقا، گەواهی ئەم ڕاستیەن. لە کوردستانیش ئێمە لەگەل تەجروبەی نیشتمان پەروەرانێکی ناسیونالسیت و نمونەی حزبەکانی بەرەوڕووین كه‌ چۆن نەک هەر “ئیرادەو بەرژەوەندی هاوبەشی” نیشتمانی و نەتەوەیی خه‌ڵكی کوردستانیان بازار فرۆشی دەوڵەتانی داگیرکەر و بێگانە کردووە، بەڵکو چەندین جار پێشلەشکری وراکێشانی سوپای “ده‌وڵه‌تانی داگیرکەرو بێگانە بەکورد”یان، دژبە ویستو ئیرادەی خەڵکی کوردستان، بەڕێوەبردووە. تەنانەت نەک هەرئەمە بەڵکو سیاسەتی “کورد بەکورد بەکوشتدان”، هەروەک خۆیان ناویان لێناوە، کردۆتە گۆشەیەکی تاڵ وقیزەونی مێژوی خەڵکی کوردستان.

بەڵام حیکمەتی ئەوە چییە كه‌ بزوتنەوەی گۆڕان لەڕۆژگارێکدا پرۆگرامەکەی بەم جۆرە چه‌مکە پرتوکاو و ناوەرۆک بۆشە رازاندۆتەوە، لەسەردەمێکدا كه‌ کوردستانی عێراق نە لەگەڵ کۆسپ و پاشماوەکانی دەرەبەگایەتی بەرەورووە ونە حوکمی داگیرکەران و بێگانەی بەسەرەوەیە، تا بکرێ هەموو خه‌ڵكی کوردستان لەژێر چەتری”ئیرادەو بەرژەوەندیەکی هاوبەش”دا کۆبکرێنەوە و مۆری”ئینتمای نیشتمانی” لەنێوچاوانیان بدرێ؟ تەنها حیکمەتێک كه‌ لەم کارەدا هەبێ هەرئەوەیە كه‌ بزوتنەوەی گۆڕان وەک هەر حزب و رەوتێکی ناسیونالیست و خاکپەرست، خۆلادان لەسەرمایەداری بوونی کوردستان و بازدان بەسەر جیاوازیە چینایەتیەکان و ناکۆکیەک كه‌ لە نێوان خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێش و چینی ده‌سه‌ڵاتداردا لەئارادایە، بکاتە بنەمای ڕاگرتن و پاراستنی پایەکانی چەوسانەوە و نابەرابەریەک كه‌ لەکۆمەلگادا زاڵە ولەم ڕێگایەشەوە کاڵای “نیشتمانی ونیشتمان پەروەری” بکاتە دەسمایەیەک بۆ رێبازی چاکسازی و شیرینکردن و مانەوەی ئەزمونی ده‌سه‌ڵاتدارێتی ئێستای بۆرژوازی کورد، كه‌ هۆکاری نەگەبەتی و سته‌م و چەوسانەوەی رابرودو ئیستای زۆرینەی خەڵکە.

٢/ کوردستانی بوون. ڕوویەکی تری ڕوانگە و بۆچونی ناسیونالیستیە كه‌ بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ساغکردنەوەی “ئینتمای نیشتمانی” پشتی پێبەستووە. به‌ڵام واتای ئەم چەمکە چییە؟. موقەدەس کردنی خاک وسنوری جوگرافی و بەبەرداکردنی وەک ناسنامە و ئینتمایەکی فەرزکراو بەسەر تاکاکەکانی کۆمەڵگایەکدا، كه‌ بەدەر لە ئیرادە و ئینتخابی ئازادانەی خۆیان تیایدا لەدایک بوون، دەکرێتە فاکتۆرێک بۆ بڕانەوەی ‌هەقی حاکمەیەتی بۆرژوازی و حزبە قەومیەکانی. ناسیونالیزم بەگشتی بۆئەوەی دەسەڵاتدارێتی نەتەوەیی بەیەکسان بگرێ لەگەڵ دەخاڵەت و بەشداری تاکەکانی ئەو نەتەوەیە لەدەسەڵات وبەڕێوەبردنی وڵاتدا وپێیان بڵێ كه‌ سنوری جوگرافی وخاک، ئەو مافە بەنەتەوە دەدات کە بەجیاواز لەوانیتر دەوڵەت ودەسەڵاتی خودی دامەزرێنێ. بەڵام ئەم ئیدعاو کردەیە پەردەپۆشکردنی ئەو راستیەیە كه‌ خودی دامەزراندنی دەوڵەت و سیستەمی دەسەڵاتدارێتی بەناوی نەتەوەوە، ناکۆکە لەگەڵ مافی بڕیاردانی هاوڵاتیان وسنوردارکردنی خەڵکە لەدیاریکردنی شێوەی ژیانیاندا. تەواوی دەسەڵاتە قەومیەکان ئەوەیان سەلماندووە كه‌ چینی باڵادەست و حزبەکانی، بڕیاردەری ئەوەڵ وئاخری سیستمی سیاسی و ئابووری وڵاتن وتەنانەت نەک هەر ئەوان مافو ئازادیەکان لەوسنورە جوگرافیەدا بۆ هاوڵاتیان دیاری دەکەن، بەڵکو هەرکاتێک هاوڵاتی بن دەستیان بکەونە نارەزایەتی و خستنە ڕووی داواکاریەکانیانەوە بەئاگرو ئاسن وەڵامیان پێدەدەدەنەوە وخەبات وناڕەزایەتیەکەشیان بە”خیانەتی نیشتمانی” و ئاژەوەگێری مەحکوم دەکەن. کوردستانی بوون وەک سیاسەتێک و وەک ئینتمایەک لەلایەن بۆرژوازی خۆیەوە دروست دەکرێ ودەکرێتە چوارچیوەیەک بۆ دیاری کردنی قەڵەمڕەوی سیاسی و ئابوری و حقوقی. لەم سیاست و ئینتمایەشدا، پشتبەستن و بەدەستەوەگرتنی تایبەتمەندیەکانی وەک زمان، ئاین، خاک، کەلتور.. هەموو ئەمانە كه‌ لەدەرەوەی ویستی ئینسانەکان فەرزکراون بەسەر خەڵکدا و لەدەرەوەی بڕیار و ئینتخابی تاکەکانی نێو جوگرافیایەکی دیاری کراو ئامادەگیان هەیە، ئەو ماتریاڵانەن كه‌ لەلایەن ناسیونالیزمی کوردەوە بەدەستەوە دەگیرێ تا خەڵکی کوردستان لە ئینسانەکانی تر و هاوچارەنوسی ئینسانیان جیایان بکاتەوە و دایانبڕنێت. وە لێره‌شەوە مەشروعیەت بەمافی دەسەڵاتدارێتی چینی بۆرژوازی کورد ببەخشێ. لەتەجروبەی “هەرێمی کوردستان”دا، بەڕۆشنی ئەوە دەرکەوتوە كه‌ چۆن کوردستانی بوون وەک ئینتمایەک بۆ بەدەستەوەگرتنی جیاوازیەکانی زمان و ئیسنیکی و ئاینی و کەلتوریی نەتەوەی کورد، کرایە پڕۆژەیەکی سیاسی تا حزبە ناسیونالیستەکان بەهۆیە هەم لە دەوڵەتی تازەی عێراقدا بەشداری بکەن وهەم ڕەسمیەت بە دەسەڵاتی ناوچەیی خۆیان لەژێرچەتری فیدرالیزمی قەومیدا بدەن. لەکاتێکدا ولەسەرتاپای ئەم تەجروبەیەو ئەم پرۆژە سیاسیەدا، نە پرسوڕایەک بەهاوڵاتیانی کوردستان کرا كه‌ ئایا دەیانەوێت بکرێنەوە پاشکۆی دەوڵەتی مەرکەزی یان نا، وە نە لە پێکهێنانی حکومەتی خۆماڵیشدا، کەمترین ئاست لە دەخاڵەتکردن و بەڕێوەبردنی وڵاتدا بۆ بەرەسمی نەناسێندرا. ڕاستیەکەی ئەوەیە كه‌ پیرۆزکردنی خاکی کوردستان و تایبەتمەندیە ئیسنکی و ئاینی وکەلتوریەکان وەک جەهەری “ئینتمای کوردستانی بوون”، شتێکی زیاتر نییە لەداتاشینی هەویەتی قەومی تا بۆرژوازی کورد، حەقانیەتی دەسەڵاتدارێتی خۆی لەسەرو ویستی خەڵکەوە وەرگرێ. ئەمە ئه‌وئامانجەیە كه‌ بزوتنەوەی گۆڕان وەک هەر حزبێکی تری ناسیونالیستی لەپشتی ئەم چەمکەوە بۆی دەڕوانێ.

٣/ دیموکراتی. چەمکی دیموکراتی لەدونیای ئەمرۆدا چ وەک تەعبیرو ماناکەی و چ وەک فۆرمی دەسەڵاتدارێتی واتاو شێوازی جۆراوجۆری بەرهەم هێناوە، لە دیموکراسی ئەمریکایی و ئەوروپاییەوە تا نمونە کارتۆنیەکانی لە وڵاتانی ئاسیا و ئەفریقیا، بەنمونە داتەپیوەکەی عێراق وکوردستانیشەوە، هەموویان لەوخاڵه‌دا هاوبەشن كه‌ نمونە وفۆرمێکی دەسەڵاتدارێتی چینی بۆرژوازی وباڵادەستبوونی حزبەکانیەتی بەسەر کردەی ئابوری و سیاسی و وقانونی لەکۆمەڵگادا، كه‌ لەبنەڕەتەوە ڕۆڵی جەماوەرو ئاستی دەخاڵەتکردنی هاووڵاتیان بەتەنها لەدەنگدان و هەڵبژاردنی ئەحزابگەلێکی ڕاست و کۆنەپەرست، قەومیو ئاینی وفاشیستدا، قەتیس دەکەنەوە. دیموکراسی وەک سیستەمێک جگەلەوەی كه‌ دابەشبوونە چینایەتیەکان، لەنێوان سەرمایەدارو کرێکار، ده‌وڵه‌مه‌ندو هەژاردا، دەهێڵیتەوە، هاوکات بڕیاری هاوڵاتیان لەسەر مەسەلە وردو درشتەکانی سیستەمی ئابوریو سیاسی کۆمەڵگا، تائەو ئاستەیە، كه‌ هەرچوار ساڵ جارێک دەنگیان وەربگیرێ وپاشان ڕەوانەی ماڵەوە بکرێن و بەدیار سیاست وکارنامەی حزبەکانەوە دابنرێن. ئەمە ئەو سیستەمەیە كه‌ بزوتنەوەی گۆڕان ستایشی بۆدەکات. ئەگەر دیموکراسی بەگشتی لە وڵاتانی ئەوروپاو وڵاتگەلێکی تر بەرادەیەکی زۆر لەناسنامەی قەومی ونیشتمانی دورکەوتبێتەوە وبەجۆرێک سکولاریزمی لەسیستەمی ده‌سه‌ڵاتدارێتیدا جێگیر کردبێت، به‌ڵام کاتێک بزوتنەوەی گۆڕان، دیموکراتی لەڕیزبەندییەکدا دەکاتە پاشکۆ بۆ چەمکەکانی “نیشتمانی وکوردستانی بوون”، مانایەکی تایبەت تر وەردەگرێ و دەخرێتە ژێر حوکمی ئینتمای قەومیەوە، وەک بەرهەمێکیش بۆ ئەم ڕوانگە و بۆچونە بۆ دیموکراسی، فۆڕم وسیستەمێک لەدەسەڵاتدارێتی بەدوادادێت، كه‌ ناسنامەی قەومی هەڵگرتووە. کاتێکیش كه‌ نەتەوەی کورد زۆرینە و باڵادەست بێت، بەپێویست هاوڵاتیانی تورکمان وئاشوریو کلدانی و.. دەبنە هاوڵاتیانێکی پلەدویی کەنارکەوتوو. لەمەش زیاتر کاتێک بزوتنەوەی گۆڕان پشت لەسکولاریزەکردنی فۆرم وسیستەمی حکومڕانی دەکا و ئیسلام وەک “ئاینی زۆرینە” دەکاتە سەرچاوەیەک بۆ دەستورو یاساکان لەکوردستاندا، چەمکی دیموکراتی ناتوانێ شتێکی زیاتر لەواتاو فۆرمێک لەده‌سه‌ڵاتدارێتی بڕوات كه‌ لەسەر پلورالیزمی سیاسیو ئتنیکی بەڕیوەدەڕوات. کۆکرنەوەی نوێنەرانی ئەحزاب و پێکهاتە کەمینییەکانی وەک تورکمان وئاشوری، موسوڵمان ومەسیحی، یەزیدی و فەیلی، عەرەبو کورد.. لەپەرلەماندا ودواتریش پاشکۆکردنی بەتەوافقی نێوان حزبەکانەوە، نەک جێگایەک بۆ کەمترین ئاست لەدەخاڵەت وبڕیاردانی خەڵک لەسەر مەسەلە ئابوری و سیاسیەکان ناهێڵیتەوە، بەڵکو خودی پەرلەمان ودەزگا قانونی وتەشریعیەکانی دەوروبەری، دەکاتە کارتۆنی و جێگایەک بۆ شەرو دەعوای نەبڕاوەی چەند ئەحزابێکی کۆنەپەرستی قەومی وئیسلامی.

٤/ هاوڵاتی بوون. ئەگەرچی بزوتنەوەی گۆڕان لەچەند جێگای پڕۆگرامەکەیدا ئاماژە بەچەمکی هاوڵاتی بوون ومافی یەکسانی هاوڵاتیان دەکات، به‌ڵام مادام ناسنامەی قەومی وئاینی لەفۆڕمی حکومەتیدا جێگا دەکاتەوە، بەکردەوە ئەم چەمکە لەناوەڕۆکەکەی خاڵی دەکاتەوە و واتای یەکسانی هاوڵاتیان لەبەردەم یاسادا دەسڕێتەوە. بەتایبەتی کە مافی هاوڵاتی بونی یەکسان کاتێک دەتوانرێ دەستەبەربێت كه‌ نیزامی سیاسی سکولارو بەدەر لەهەر ناسنامەیەکی قەومیو ئاینی پێناسەی بۆکرابێت.

بەڵام هەموو ئەم چەمکانە کاتێک ناوەڕۆکی بۆرژوایی وناسیونالیستانەیان دەردەکەوێت کاتێک بەپشتبەستن پێیان ئامانجە نیشتمانی و دیموکراتیکەکانی بزوتنەوەی گۆڕان لەدوتویی پلاتفۆرمی چاکسازی سیاسی و ئابوری وکۆمەڵایەتیەکاندا گەڵالە دەبنەوە و وەک خاڵه‌ سەرەکیەکانی پرۆگرام جێگیر دەکرێن. کەوایە باشترە وردتر لەسەر خودی تەوەرەکان ڕاوەستین.

تەوەرەی یەکەم؛

ئامانجە نیشتمانی ودیموکراتیەکان،

ئەم تەوەرە كه‌ تایبەتە بەئامانجە سیاسیەکان وئاڵتەرناتیڤی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان بەرامبەر بەدەسەڵاتی ئێستا، لەپێشەکیەکەیدا و لەسەر بنەمای چەمکەکانی ئینتمای نیشتمانی، کوردستانی بوون، دیموکراتی وهاووڵاتیبوون… ئەم بزوتنەوەیە بە حزبێکی “نیشتمان پەروەری کوردستانی و دیموکراتخواز، كه‌ بڕوای بە مافی هاوڵاتی هەیە، دەناسێندرێ. ئێمە لەسەرەوە بەشێک لەو ڕستانەمان خستە روو کە ئەم پێناسەیەیان لەخۆگرتووە، بەڵام ئەو دەربڕینانەی كه‌ لەم پێناسەیەدا هاتووە دەرگا دەکاتەوە بۆئەوەی رەخنە ونیگەرانی بزوتنەوەی گۆڕان لەخیانەت و”پاوانکردنی نیشتمانپەروەری” حزبەکانی وەک پارتی ویەکیەتی بهێنیتە ئاراوە. هەر بۆیە بەرلەوەی بچینە سەر ناوەڕۆکی ئامانجە سیاسیەکان وئاڵتەرناتیڤێک كه‌ بزوتنەوەی گۆڕان لەپڕۆگرامەکەیدا جێگیری کردووە، بە باشی دەزانین لەسەر ئەو نیگەرانی و رەخنانە ڕاوەستین كه‌ لەپێشەکی ئەم تەوەرەدا هاتووە:

گیانبەخشینی گەلەكەمان لە مێژوی دور‌و نزیكدا… بەری رەنج‌ و قوربانیدان ‌و گیانبەخشین، بەیەكسانی، بەسەر هەمو هاوڵاتیانی كوردستاندا دابەش ببێت و هیچ كەس‌ و لایەنێك بۆی نەبێت بەتەنها خۆی بكاتە خاوەنیان.

هەروەها “پاوانکردنی سەروەریەکانی رابردوو”، “پیرۆزیەکانی گەڵ” بەدژی سەرەتاکانی دیموکراسیو نیشتمان پەروەری دەناسێنێ. ئەوەتا دەڵێت:

پاوانكردنی بەرهەمی سەروەرییەكانی رابردو، پاوانكردنی پیرۆزیەكانی گەلەكەمان، لەلایەن هەر هێز‌و كەس ‌و خێزان ‌و بنەماڵەیەكەوە بێت، دژی سەرەتاكانی دیموكراسی ‌و نیشتمانپەروەرییە.

وەلەمانەش زیاتر، “پاوانکردنی نیشتمانپەروەری” دەکاتە، “هۆکاری شەڕی ناوخۆ وپێکدادانی لایەنەکان” و”لێکترازانی پەیکەرەی کۆمەڵایەتی”:

کۆمەڵگەی كوردی مێژویەكی تاڵی لەگەڵ دیارده‌ی پاوانكردنی نیشتمانپەروەری‌، بەخشینەوەی خیانەت‌ و تۆمەت لەنێوان هێزە سیاسیەكاندا هه‌یه‌، ئه‌م دیارده‌یه‌ هۆكاری سەرەكی هەڵگیرسانی شه‌ڕی ناوخۆ بوە، هۆكاری پێكدادانی نێوان ئەو پارت ‌و هێزانە بوە كە ئاسایشی نەتەوەیی‌ و ئاسایشی حیزبیان تێكەڵكردوە، هۆكاری لێكترازانی پەیكەرەی كۆمەڵایەتی ‌و لاوازبونی هوشیاریی نیشتمانی بوە.

١/ مەبەستی سەرەکی حزبی گۆڕان لەم دەربڕینانەی سەرەوە، وەک هەر حزبێکی ناسیونالیستی تر كه‌ شانازی بە ڕابردووەوه‌ دەکات، بەدەستەوە گرتنی”گیانبەخشین وقوربانیدانەکانی مێژوی دورونزیک و پیرۆزیەکانی گەل”ە، وەک دەستمایەیەکی سیاسی و گشتگیر، بۆ مەشروعیەت دان بەخۆی وسیاسەتەکانی. هاوکات بەهای ئەم خۆ بەمیراتگریەی ڕابردوو بۆ بزوتنەوەی گۆڕان، چەند واتاو مەبەستی تریش بەدوای خۆیدا دێنێ، یەکەم ئەوەی كه‌ ڕابردوی قوربانیدانەکان وهەموو ئەو ڕوداوانەی کە دەرد و مەئەساتیان بەسەر خەڵکی کوردستاندا داسەپاندووە و لە بازنەی شەڕ و مفاوەزات و شکستی حزبە ناسیونالیستەکاندا بەرامەبەر بەدەوڵەتی مەرکەزی بەرهەم هاتووە، بەتاقە مێژوی خەڵکی کوردستان بناسرێ، کەتێیدا، بزوتنەوەی کوردایەتی چ وەک سیاسەت و فەرهەنگ، چ وەک مێژوو هەڵکەوتەکانی، بە بزوتنەوەی دایک جێگابگرێ و ئیتر هەرجۆرە جوڵانەوە و مێژویەکی تر و هەرجۆرە لێکدانەوەیەکی تر بۆ ڕوداوەکانی کوردستان لەدەرەوەی ئەم بزوتنەوەیە، ئینکارو نەفی بکرێتەوە. دووەم “شانازی کردن بەقوربانیەکان و پیرۆزیەکانی گەلەوە” تائەو ئاستە دەڕوات کە دەرگای لێپێچینەوە و مەحکومکردنی سەرانی ئەحزابی ناسیونالیزمی کورد وسیاسەتە هەڵەو دژە خەڵکیەکانیان ببەستێ. شانازی کردنی سەرانی یەکیەتی و پارتی بە”سەد هەزار شەهید”ەوە، وەیا ئەوەی کە”شۆڕشی گوڵانو بەرزان، شۆڕشی نوێ” بە سەروەری لە مێژوی کورد”دا لەقەڵەم دەدرێ، وەیاخود ئەوەی کە “هەموو خه‌ڵكی کوردستان لەژێر کڵاوەکەی عومەری خاوەر”دا کۆدەکرێتەوە، تەنانەت ئەوەی کەساڵانە فرمێسک بۆ قوربانیانی ئەنفال وکیمایاباران، هەڵدەڕێژرێت، لەپاڵ سەدان نمونەی تردا، هەموویان بۆئەوەن کە ئەم ڕووداوانە وەک مێژویەکی سیاسی پیرۆزکراو بکرێنە فەرهەنگی گشتی خەڵکی کوردستان و پەردەش بدرێ بە رۆڵ وکارکردی ئەحزابەکان لەم رووداوانەدا، بەجۆرێک کەهەرگیز نەتوانرێ راستیەکانی پشتی ئەم رووداوانە و سیاسەتی نادروستی بزوتنەوەی کوردایەتی و حزبەکانی هەڵدرێتەوە؟. بەڵام دەبێ لەبزوتنەوەی گۆڕان ئەو پرسیارەش بکرێ کەئایا مەبەستان چییە لە “سەروەری ودەستکەوتی قوربانیدانەکان”، کە بەهۆیانەوە نیشتمان پەروەری وخیانەتی پێدەپێون؟ ئایا بەکوشتدانی هەزاران لاو وئینسانی شەریفی ئەم کۆمەڵگایە جێگای شانازیە یان ڕەخنە و سەرزەنشتکردن؟ ئایا باڵاترین سەروەری و دەستکەوتی قوربانی دانەکان، شتێکی زیاترە لە حکومەت و پەرلەمانی ئێستا، کە ژیانی خەڵکی بەچ ڕۆژێک گەیاندووە؟

راستیەکەی ئەوەیە کەناسیونالیزمی کورد، وەک جوڵانەوەیەک کە قاچی لەرابردوودایە و ناسنامەی خۆی لەسەر مەئەسات وئەو روداوە تراژیدیانە دارشتووە کەسەرنجام گیان و ژیانی هاوڵاتیانی کوردستانی تیا کراوەتە ئامڕازی قوربانیدانەکان، ناتوانێ هەڵگری هیچ ئاستێک لەپێشڕەوی کۆمەڵایەتی وهیچ ئاستێک لەپێشکەتن خوازو ئینسان دۆستی بێت. بزوتنەوەی گۆڕان کە شەڕی میراتگری ئەم ڕابردووە دەکات و”نیشتمان پەروەری” دەکاتە پێوانەی خۆجیاکردنەوە لەگەڵ ئەوانیتردا، تا مەشروعیەت بەخۆی بدا. به‌ڵام پاڵدانەوە بەم فەرهەنگە سیاسیەوە، ئەو ئیدعایە لەبنەوە بەدرۆدەخاتەوە، کەدەڵێ، حزبی گۆڕان حزبێکی جیاوازە لە حزبە ناسیونالیستە تەقلیدیەکانیتر.

٢/ هەروەک لە تێکستەکانی سەرەوەدا ئاماژەی بۆ دەکرێ، بزوتنەوەی گۆڕان هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ وکێشەی نێوان حزبەکان لەڕابردو و ئێستادا، هەوەها ” لێكترازانی پەیكەرەی كۆمەڵایەتی ‌و لاوازبونی هوشیاریی نیشتمانی” بەهۆکاری “پاوانکردنی نیشتمانپەروەری” لێکدەداتەوە. لەدەربڕینێکی ئاواشدا بەتەواوی ڕاستیە مێژوویی وسیاسیەکان وڕووداوەکان، بەلاڕێدا دەبرێ. لەکاتێکدا ئەوە ڕۆشنە کە: یەکەم، شەری ناوخۆ لەئاکامی بوونی کوردستان بە “ئەرزی مەتروکە” لەسیاسەتەکانی ئەمریکادا، وەک بەرئەنجامێک لەخاووبوونەوەی کێشمەکێشی نێوان ئەمریکا و دەوڵەتانی ڕۆژئاوا، لەبەرامبەر ڕژێمی بەعسدا، یەکیەتی و پارتی لەسەر یەکلاکردنەوەی دەسەڵاتو بەدەستهێنانی باڵادەستی تاکحزبی بەسەر کوردستاندا، خستە بەرامبەر بەیەکەوە و بەم جۆرە شەڕی ناوخۆ هەڵگیرسا، کەدواجار پارتی بەپشتبەستن بەسوپای عێراق هەولێری داگیرکردەوە و یەکیەتیش بەپشتیوانی ئێران ناوچەی سلێمانی کەوتەدەست. ڕوداویکی ئاوا نەک هەر پەیوەندی بە”نیشتمان پەروەریەوە” نییە و نەبووە، بەڵکو هێنانی وەک فاکتۆریك بۆ ڕوودانی ئەم جەنگە نەگریس وماڵ وێرانکەرە، جگەلە شێواندنی ئەم مێژوە و ڕاستیەکانی شتێکیتری لە بە ئەنجام ناگیرێ. دووەم لە باسی کێشەی نێوان حزبەکانیشدا، چ لە ئێستاو ڕابردوودا، دیسانەوە بزوتنەوەی گۆڕان ئەو ڕاستیە پەردەپۆشدەکات، کە شەڕ وکێشەی نێوان ئەحزبی ناسیونالیستی کورد هەمیشە لەسەر بەدەستهێنانی مەقعیەتی باڵادەستی و ڕابەری کردنی جولانەوەی کوردایەتی و لە ئەنجامی دابەشبوون وپاشکۆیەتیان بە سیاسەتی ده‌وڵه‌تانی ناوچەکەوە بووە، بەرادەی ئەوەی کە پێشلەشکری کردن وراکێشانی هێزی دەوڵەتانی ناوچەکەیان وەک ڕیگایەک بۆ یەکلاخستنی هاوکێشەی هیزی نێوانیان بەدەستەوەگرتووە. ڕاستیەکی ئاوا نیشان دەدات کەئەحزابی ناسیونالیستی کورد، ئەحزاب گەلێکی مەدەنی نین کە کێشەکانی نێوانیان بەخەباتی سیاسی ومەدەنی و بەدیالکۆک چارەسەر بکەن، بەڵکو بۆگەیشتن بەئامانجەکانیان ئامادەبوون هەموو پرەنسیپێکی مەدەنی بخەنە ژێر پێوە و دەست بۆ هەر ده‌وڵه‌ت و هیزێکی کۆنەپەرست درێژکەن. سێهەم، بەڵام لەبارەی “لیکترازانی کۆمەڵایەتی ولاواز بوونی هوشیاری نیشتمانیەوە” دەبێ لەلایەک پەنجە راکێشین بۆ سەپاندنی سیستەمێکی دواکەوتووی میلیشیایی سەرتاپا گەندەڵ، کە نەک هەر کەمترین بەرپرسیارێتی بەرامبەر بەئازادی و بژیوی وخزمەتگوزاریەکانی هاوڵاتیان نیشان نەداوە، بەڵکو تەوەقوعاتو ژیانی هاوچەرخی کۆمەڵگایەکی چەند ملیۆنی بەیاساو فەرهەنگو سونەتی قەومیو ئیسلامی لەقاوداوە. لەلایەکی تریشەوە دەبێ پەنجە بخەیەنە سەر سەرهەڵدانی ئەو جیاوازی و قەڵشتە چینایەتیەی کە لەنێوان خه‌ڵكی کرێکارو زەحمەتکێشی کوردستان و چینی سەرمایەدار و خاوەن کۆمپانیا و بەرپرسیاراندا، لەئارادایە و تادێت بەرینو بەرینتر دەبێتەوە و هەموو ئەمانەش وەک هۆکاری سەرەکی بۆ پەرەگرتنی فەساد و لیکترازانی کۆمەڵگا و پشتکردنی هاوڵاتیان لە”نیشتمان” ودەسەلاتێک کەبزوتنەوەی گۆڕان بەخەمیەوەیەتی، هاتۆتەبوون، نەک “پاوانکردنی نیشتمان پەروەری”…

خەونی دامەزراندنی”هەرێمێکی بەهێز” چاکسازیە سیاسیەکانی بزوتنەوەی گۆڕان ڕووی لە چیە؟

پڕۆگرام لەپێشەکی تەوەرەی “ئامانجە نیشتیمانی ودیموکراتیەکان”دا ئاوا وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە:

بنیاتنانی قه‌واره‌ی کوردستان .. و.‌. دامەزراندنی هەرێمێكی بەهێز، كە بەرگەی هەڕەشە دەرەكیەكان بگرێت“..”بنیاتنانی هه‌رێمێکی به‌هێز پێویستی به‌ نیشتمانیکردنی داموده‌زگاکانه‌، به‌تایبه‌تی داموده‌زگا سه‌ربازی و ئه‌منی و هه‌واڵگریە‌کان، بۆئه‌وه‌ی ببنه‌ ئامرازی بەرگریكردن لە خاك ‌و قەوارە ‌و دابینكردنی ئاسایشی هاوڵاتیان، نه‌ک ئامرازی سەركوتكردن‌ و پاکتاوکردنی حساباتی سیاسی و حیزبی و سیخوڕیکردن به‌سه‌ر هاوڵاتیانه‌وه‌”..

بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له‌و بڕوایه‌‌ دڵسۆزیی بۆ نیشتمان به‌ دروشمبازی و بەخشینەوەی تۆمەت ‌و ترس بەسەر بەرهەڵستكارانی سیاسیدا دروست نابێ، بەڵكو پێویستی بە گۆڕینی ریشەیی سیستمی سیاسییە، پێویستی بەنیشتمانیکردنی دەسەڵاتەکانی حکومەت و پەرلەمان و دادوەرییە، پێویستی بەنیشتمانیکردنی هێزە چەكدارەكان‌ و دامودەزگاكانی ئاسایشە. پێویستی بە سەرلەنوێ‌ ئامادەكردنەوەی ئەو دامەزراوە و هێزانەیە بەجۆرێك ببنە قەڵغانی پاراستنی قەوارەی نیشتمانی‌، كۆمەڵگەی شارستانی، دەوڵەتی یاسا‌ و سیستمی دیموكراتی

بێگومان مەسەلەی دەسەلاتی سیاسی، و خەبات بۆ بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات مەسەلەیەکی سەرەکی هەر حزبێکی سیاسیە و لێره‌شەوە ئامانج و ئەرکەکانی خۆی و ڕێگای گەیشتن پێی دیاری دەکات. تەنانەت هەر حزبێکی سیاسی بەو ئاستەی کە هەلوێست لە دەسەڵات و سیستەمی مەوجود دەگرێ، لە چوارچێوەی هەمان هەڵوێستدا بەدیلی خۆی بۆدەسەلات دەخاتە بەردەم کۆمەڵگا و تیدەکۆشێ هێزی کۆمەڵایەتی و چینایەتی لەدەور هەڵخڕێنێ وبانگەوازیان بکات بۆ ئایندەیەکی نوێ. کەوایە لەپێشەوە بابزانین مەسەلەی دەسەلات و سیستەمێک کە ئێستا لەکوردستاندا حاکمە، چ جێگایەکی لەپرۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕاندا هەیە و لەبەرامبەریدا چ ‌هەڵویستێکی گرتووە؟

بزوتنەوەی گۆڕان وەک خۆی ڕای گەیاندووە نە بەدوای وەلانانی دەسەلاتی ئێستاوەیە و نە شیعاری ڕوخانی حکومەتی ئێستای هەڵبڕیوە، تەنانەت نە خواستی سەربەخۆیی وپێکهینانی دەوڵەت و جیابوونەوەی کوردستانی هەیە لەعێراق وە نە بەشوێن سکولاریزەکردنی دەسەڵاتو سیستەمی مەوجودەوەیە. پێگەی چینایەتی وکۆمەڵایەتی ئەم حزبە وەک حزبێکی بۆرژواناسیونالیست و یەکێک لە ئەندامانی نێو خێزانی بزوتنەوەی کوردایەتی، حکومەتی هەرێمو دەسەڵاتی ئێستا بەئەزمون و”دەستکەوتی گەلی کوردستان” دەزانێ و پاراستن و مانەوەی بە ئەرکێکی میحوەری وبنەڕەتی خۆی دیاریکردووە. بۆئەم حزبە خەونی “بنیاتنانی قەوارەی کوردستان ودامەزراندنی هەرێمێکی بەهێز کە بەرگەی شەڕە دەرەکیەکان”ی چینی بۆرژوازی بگرێ، ئامانجی ئەوەڵو ئاخرە. لەپێناو ئەم ئامانج وخەونەشدا، ڕێبازی بەنیشتمانی کردنی دامودەزگای سەربازی و ئەمنی وهەواڵگریەکان، جیاکردنەوەی حزب لە حکومەت و سنوردار کردنی جوڵەی حزبی سیاسی، کاراکردنەوەی پەرلەمان و بە یاسایی کردنی ئامانجە نیشتمانی و دیموکراتیەکان.. لایەنەکانی ستراتیژی چاکسازی وتەعدیل کردنی دەسەڵاتی ئێستا وتەجروبەیەکی حکومرانیە کە زیاتر لە دوو دەهەیە ژیانی خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێشی هاڕیوە. خەون وئامانجێک کە بەمانەوە و هێشتنەوەی دەزگای سەرکوتی ئەمنی وهەوالگریەکان، لەبەرگی “نیشتمانی و دیموکراتیدا” بەسەر سەری کۆمەڵگاوە، گرێداوەتەوە، بەپاراستنی ده‌سه‌ڵاتدارێتی وحکومەتێک کە لەسەر بنەمای قوڵکردنەوەی جیاوازیە چینایەتیەکانی خەڵکی هەژار و کەم دەرامەت لەگەڵ خاوەن سەرمایە و کۆمپانیا بازرگانیەکانەوە، بەئاکتیڤکردنەوەی پەرلەمانێکی کارتۆنی و شوێنی کۆبوونەوەی دەستەجاتی قەومی و ئیسلامی، بەسەرپێخستنی دیمکراتیەک کە ئیسلام وشەریعەتەکەی سنوری دیاریکردنی ماف و ئازادیەکانی هاوڵاتیان بێت، بەستۆتەوە، بەیاسا و دەزگایەکی قەزایی کە چەکی ئەحزابی میلیشیایی لەسەرویەوەبێت… ئەمانە ئەنجامی بەدیهاتنی ئەو خەونەیە کە حزبی گۆڕان سەری بۆخستۆتەسەر سەرین.

بەجیا لەوەی کە ئەم ستراتیژەی بزوتنەوەی گۆڕان لە کەشوهەوای سیاسی کوردستاندا، چەندە شانسی بەسەرەنجام گەیشتنی هەیە و چەندە لە وەهمێکی بێئاکامەوە سەری دەرهێناوە، به‌ڵام خەون و ئامانج و ئەرکێک کە بزوتنەوەی گۆڕان لە دوتوێی پڕۆگرامێکی سیاسیدا دایڕشتووە، پێمان ناڵێ ومەعلومی ناکات کە دەبێ چەند ساڵیتر خه‌ڵكی کوردستان لە چاوەڕوانیی گۆدۆدا بەدیار ئەم تەجوروبەیەی بۆرژوازی کوردەوە دانیشێ وتەحەمولی چەند کارەسات و مەینەتی تر لە حزبە ناسیونالیستەکان بکات، تا سەرلە” قەوارەیەکی شارستانیو یاسایی ودیموکراتی” دەربهێنێ!.

هەرچۆنێک بێت پڕۆگرام لەراستای گەیشتن بەخەونی”دامەزراندنی هەرێمێکی بەهێز”دا چەند ڕێگایەکی خستۆتەڕوو. واتە ئەوڕیگایانەی کە “ئەرکە نیشتمانیو دیموکراتیەکان” بەدیدێنن و کۆتاییەکەیان بە”هەرێمێکی بەهیز” دەگات. کەوایە باشترە ڕەخنە و سەرنجەکانمان ببەیەنە سەر خودی ئەو بەندانەی کە لەژێر تایتڵی “ئامانجە نیشتمانیو دیومکراتیەکان”دا ڕیزبەندی کراون:

یەکەم: “ئامانجە نیشتمانیەکان”:

١) ئاسایشی نەتەوەییو بەرژەوەندیە باڵاکان:

لەبەندێکدا هاتووە:

” پێناسه‌کردن و دەستنیشانكردنی ئاسایشی نەتەوەیی ‌و بەرژەوەندییە باڵاكان بەشێوەیەكی رۆشن ..”

ئەگەرچی بزوتنەوەی گۆڕان پێناسەی خۆی بەدیاریکراوی بۆ “ئاسایشی نەتەوەیی و بەرژەوەندیە باڵاکان” ناخاتە روو، تەنانەت پێمان ناڵێ پێناسەکەی ئەوان چ جیاوازیەکی لەگەڵ پێناسەی حزبەکانی ناودەسەڵاتداهەیە، به‌ڵام “ئاسایشی نەتەوەیی و بەرژەوەندی باڵا” وەک ئەوەی لەفەرهەنگی سیاسی بۆرژوازی و دەوڵەتانی ئەوپەڕی دیموکراسیدا باوە، شتێکی زیاتر لەپاراستنی ئەمنیەتی ده‌وڵه‌ت نییە لەبەرمبەر مەترسیە ناوخۆییو دەرەکیەکاندا. ئەم دەوڵەتانە کە دەزگای زەبەلاحی سوپا و ئاسایش و پۆلیس و هەواڵگریان لەسەر حسابی داهاتو قوتی خەڵک دامەزراندووە وبەرادەیەکی زۆریش سەربەخۆییان هەیە، وەک ئەوەی گۆڕان پێی دەڵێت”بەنیشتمانی” کراوە، هەموویان بەپاساوی مەترسی دەرەکی و ناوخۆیی بەسەر سەری کۆمەڵگاوە راگیراوە. لەکاتێکدا ئەم دەزگایانە واوەتر لەپاساوی مەترسی شەر وپەلاماردانی سەربازی، زۆرجاریش بۆنەتە ئامرازی شەرهەڵگیرساندن وپەلاماردان بۆ سەر دەوڵەتانی دروسێ ولەناوخۆشدا، وەک مەکیەنەیەکی خوێناوی خراوەتە خزمەتی سیاسەتی سەرکوت و لەخوێن هەڵکێشانی ناڕەزایەتی و ڕاپەڕینی بەرهەقی خەڵکەوە. بزوتنەوەی گۆڕان کاتێک کە “ئاسایشی نەتەوەیی و بەرژەوەندی باڵا” وەک ڕێگایەک بۆ دامەزراندنی “هەرێمێکی بەهیز” بەدەستەوە دەگرێ، دروست هەمان پاساوی دەوڵەتانی بۆرژوازی دەکاتە دەستمایەی ڕاگرتنی دەزگا سەرکوتگەرو سەروخەڵکیەکانی وەک سوپا وپۆلیس، هەواڵگری وجاسوسیکردن. ئایا ڕاگرتنی ئەم دەزگایانە بەسەر سەری خەڵکی کوردستانەوە لەهەر شکڵ وقاوغیکدا بێت، شتێکی جیا لەوەی کە تائێستا بەرهەمی بووە ولەلایەن دەسەڵات و سیستەمی حاکمەوە لێی ڕەچاوکراوە زیاترە؟ پاشان دەپرسین “بەرژەوەندیە باڵاکان” کامانەن و چ پەیوەندیەکیان بە بەرژەوەندی خەڵکەوەیە تاڕۆشن بکرێنەوە! ئایا ئەوەی تائێستا لەئەزمونی دەسەڵاتدارێتی وکارنامەی بۆرژوازی کورد و حزبە قەومیەکانیەوە بەڕێوەبراوە هەر لەژێر ئەم ناوە و بەپاساوی بەرژەوەندیە نەتەوەیی و نیشتمانیەکانەوە پەیڕەوی لێنەکراوە؟ ئایا حزبی گۆڕان کە ئەم ئەزمونە و ئەم دەسەلاتە بە”دەستکەوتی گەلی کوردستان” دەزانێ وبەتوندی خۆی پێوە بەستۆتەوە، بەرژەوەندیەکی جیاوازی باڵاتری لەبەرنامەیدا هەیە کە لەسەرو بەرژەوەندیە “قەومیو نیشتمانیەکانەوە” بێت؟ بەڵام ئەوەی کەلەپشتی “ئاسایشی نەتەوەیی وبەرژەوەندیە باڵاکان”ی بزوتنەوەی گۆڕانەوە بەفەرامۆشی سپێردراوە، ڕۆڵی خەڵک و جێگا و ڕێگای فاکتۆری جەماوەرە، وەک هێزێکی سەرەکی لەپاراستنی ئەمنی ناوخۆ و دەرەوەی کوردستاندا. بەواتایەکیتر هەر سیستەم و دەسەڵاتێک بەو ئاستە دەتوانێ گیانی بەرگری و پارێزەری ناوخۆ و دەرەکی بێت، کە لەسەر بەنەمای دەخاڵەتدانی خەڵک وهاوڵاتیان لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا دامەزرابێ، هاوڵاتیەک کە دەسەڵات لەهێزی خۆی و بەبڕیاری ئازادانەی ئەو بچێت بەڕێوە، باشترین زامنی ئەمنەیەت و ئارامیە. تەنانەت بەرژەوەندی باڵاش کاتێک بەکردەوە دەردێ کە شتێکی زیاتر لەبەرژوەندی ژیان و ئاسایشی خەڵک وهاوڵاتیان نەبێ، ئەمەش تەنها بەهێزی ڕیکخراو و دەخاڵەت پێدراوی جەماوەر لە بەڕیوەبدرنی سیستەمی حکومڕانیدا مسۆگەر دەبێ. به‌ڵام کاتێک حزبی گۆڕان نە ئەم جۆرە سیستەمەی لا مەبەستە و نە فاکتۆری جەماوەر جێگایەکی هەیە، بە پێوسیت سوپا و پۆلیس و دەزگاکانی ئاسایشی قەومی وهەواڵگریەکان و “بەنیشتمانی کردن”یان دەکاتە ئامانجی پاراستنی وڵات لە مەترسیەکان. ئەم حزبە کە بەدوای دورخستنەوەی نفوزی حزبیەوەیە لەم دەزگایانەدا وهاوکات هێشتنەوەیان وەک کۆمەڵە دەزگایەکی سەرکوتگەر و سەروخەڵکی، گەرەکیەتی لەژێر ناوی “پاریزگاریکردن لەبەرژەوەندیە باڵاکان”دا، شەرعیەتیان پێبدا و ڕاستەوخۆش لەبەرامبەر خەڵکی کوردستاندا ڕایان دەگرێ. مەشروعیەت بەدەزگاگەلێک بدا کەدەستبردن بۆ سەرکوت و جاسوسی کردن وئینسان دزین وتیرۆر، پیشەی سەرەکیانە.

٢) ڕوحی نیشتمان پەروەری:

-_”به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هەمو ئەو بڕیار و دیاردە‌ و ئاكارانەی كە رۆحی نیشتمانپەروەریی لاوازدەكەن، وەك تاكڕەوی لە دەسەڵاتدا، ناڕۆشنی لە وەرگرتنی بڕیاری چارەنوسسازدا، ناوچەگەریی، خێڵگەریی، گەندەڵی، بێدادیی لە دابەشكردنی سامانی نیشتمانی ‌و پۆست ‌و بەركەوتی هاوڵاتیاندا، لەنێوان بەركەوتی شار ‌و شارۆچكە‌و گوند ‌و ناوچە جیاوازەكاندا.” ..

لەم بەندەدا، بزوتنەوەی گۆڕان بەشێوەیەکی ئەخلاقی بەشوێن پاککردنەوەی “نیشتمان پەروەریەوەیە”و دەیەوێت بە ناسنامەی قەومیەکەیەوە نمونەیەکی بێگەردمان لە”نیشتمانپەروەری” پێبناسێنێ. لەکاتێکدا هەمو ئەو دیاردانەی کە ئاماژەی پێداوون بەشە سەرەکی و بەپیرۆزکراوەکانی فەرهەنگی سیاسی و کۆمەڵایەتی و سونەتی ناسیونالیزم وقەومپەرستی حزبەکانیەتی. بەڕادەی ئەوەی کە ناسیونالیزمی مۆدێرن وسکولار، پێشکەوتنخواز وئینسانی، نەک ئەفسانەیە بەڵکو بەتەواوی پێچەوانەو دژ بەیەکن. حزبی گۆڕان وەک هەرحزبێکی ناسیونالیستی تەقلیدی، کە چەمکەکانی خاک ونیشتمان ونەتەوەی کردۆتە سەرچاوەی ناسنامەی خۆی و لەدەرەوەی بازنەی چەمکەکانی سکولار، مۆدیرنیزم، ئینسانگەرایی.. ناتوانێ نمونەی”نیشتمان پەروەریەکی تر” لەدەرەوەی فەرهەنگی باوی ناسیونالیزم پێشکەس بکات. ڕێک بەپێچەوانەوە ئەوانەی دەیانەوێت کۆمەڵگا لەو دیاردانەی کە لەم بەندەدا ئاماژەیان بۆکراوە، ڕزگاری بێت، دەبێ لەپێشەوە سیستەم و دەسەڵات و فەرهەنگی باو لە ناسیونالیزم و ناسنامە و ئینتمای قەومی ودینی وپاشخانە ئایدیۆلۆژیەکانی پاکبکرێتەوە.

٣)پەیوەندیەکانی ‌هەرێم بەدەرەوە:

_”دامه‌زراندنی په‌یوەندیەكانی هەرێم بە دەرەوە لەسەر بنەمای رۆشنیی، لەڕێی كەناڵە یاسایی ‌و دەستوریەكانەوە. یەكخستنی گوتاری فەرمی لەگه‌ڵ دەرەوەدا، جیاكردنەوەی گوتاری حیزبی ‌و دیدی شەخسیی سەركردەكان لە گوتاری فەرمیی هەرێم.”

ئەم بەندە مەبدەئێک بۆ کاری دیبلۆماسیو پەیوەندیە دەرەکیەکانی هەرێم دەخاتەڕوو، کەڕاستەوخۆ ڕووی لەترس ونیگەرانیەکە کە لە دەخاڵەتی “شەخسی سەرکردەکان و حزبەکانە”وە سەرچاوەی گرتووە، بەبێ ئەوەی کەپێمان بڵیت خودی “یەکخستنی گوتاری فەرمی لەگەڵ دەرەوەدا” لەسەر بنەمای چ سیاسەتو مەبدەئیک بەدی دێت!. ئایا گۆڕان سیاسەتێکی دیبلۆماسی و دەرکی جیاواز لەوەی کە پەیڕەوی لێدەکرێ دەگرێتەبەر؟ ئایا کوردستان لە پاشکۆیەتی و وابەستەبوون بەسیاستەکانی ئەمریکا و دەوڵەتانی کۆنەپەرستی ناوچەکەوە دەردەکێشی ولەسەر بنەمایەکی ئینسانی و هاوچارەنوسی وپێشکەوتخوازی پەیوەندیەکانی هەرێم بە دونیای دەرەوە پێناسەدەکاتەوە؟ .. کاتێک کە لەمبارانەوە ئاماژەیەک نادرێ، بەپێویست واتای “یەکخستنی گوتاری فەرمی” هەر بۆ رەواندنەوەی ترس و نیگەرانیەکانی خۆیەتی ونە ئالوگۆڕێکی زیاتر لەوەی کە هەیە. هەروەک پڕۆگرام ئاماژەی پێداوە، کە “کەناڵی یاسایی ودەستوری”، شوێنی “گوتاری حزبی ودیدی شەخسی سەرکردەکان” بگرێتەوە و وەک سەرچاوەیەک بۆ بەستنی پەیوەندیەکانی هەرێم بەدەرەوە، مامەڵەی لەگەڵ بکرێ، بەڵام ئایا ناوەڕۆکی خودی ئەم “کەناڵە یاسایی ودەستوریانە” چین و لەبەرژەوەندی کێدا نوسراون؟ ئایا لەبنەرەتدا “ئەم کەناڵانە” لەدەرەوەی “گوتاری حزبەکان ودیدی شەخسی سەرکردەکانەوە” بەرهەمهاتوون، یان ئەوە هەرئەمان بوون لەنوسینەوەی دەستورو یاساکاندا خاوەن بڕیاربوون؟ لەراستیدا مەعلوم نییە بزوتنەوەی گۆڕان چۆن دەتوانێ پەیوەندیەکی فەرمی ویاسایی بۆهەرێم دامەزرێنێ لە دەرەوەی ڕۆڵی ئەحزاب و دیدی شەخسی سەرکردەکانیان، لەکاتێکدا دەسەڵات و نفوزی ئەوان کۆمەڵگای لەقاڵب دابێت!

٤) کێشەی کەرکوک و”ناوچە کێشەلەسەرەکان”

پڕۆگرام لەسەر کێشەی کەرکوک وناوچە دابراوەکان ئاوا سیاسەتی بزوتنەوەی گۆڕان دادەڕێژێ:

_”سازش نه‌کردن له‌سه‌ر کوردستانیه‌تی که‌رکوک، شه‌نگال، زه‌ممار، ته‌له‌عفه‌ر، شێخان، مه‌خمور، خانه‌قین، دوز و مه‌نده‌لی و ناوچه‌ دابڕاوه‌کانی تر. _” خستنه‌گه‌ڕی هه‌مو کۆششێکی ده‌ستوری، په‌رله‌مانی، جه‌ماوه‌ری، سیاسی و مه‌ده‌نی بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی که‌رکوک و ناوچه‌ دابڕاوه‌کان بۆ سه‌ر خاکی هه‌رێم. _”په‌نابردن بۆ بایکۆتی سیاسی، کشاندنه‌وه‌ی نوێنه‌رانی گه‌لی کوردستان له‌ دامه‌زراوه‌کانی عێراق، خۆسازدانی جه‌ماوه‌ی، سیاسی، دیبلۆماتی و سه‌ربازی له‌ کاتی هه‌ر سه‌رپێچیه‌کی مه‌ترسیداری ده‌ستوری عێراق سه‌باره‌ت به‌ که‌رکوک و ناوچه‌ دابڕاوه‌کان… ئاماده‌باشی فه‌رمی و میللی له‌‌ کاتی هه‌ر سه‌رکێشیه‌کی سیاسی و سه‌ربازی حکومه‌تی عێراق و لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌کان بۆ سه‌ر ئه‌و ناوچانه‌ به‌ ئامانجی پاراستنی خاکی هه‌رێم و گه‌لی کوردستان، به‌ کورد و تورکمان و کلدۆئاشوری و عه‌ره‌بی ڕه‌سه‌نه‌وه[1]، له‌و ناوچانه‌دا.

کۆی ئەم بەندانە ناوەرۆکی هەڵوێست و سیاسەتی بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر مەسەلەی کەرکوک و”ناوچەکێشە لەسەرەکان” بەیان دەکات، کە لە جەوهەردا هیچ جیاوازی لەگەڵ هەڵوێست و مامەلەی تا ئێستای حزبەکانی تردا نییە، بگرە لەوان زیاتر ڕوانگەی قەومی ونامەدەنیانە لەسەر ئەم کێشەیە دەخاتەڕوو. سەرەتا باسی “سازش نه‌کردن له‌سه‌ر کوردستانیه‌تی که‌رکوک و ناوچەکانی تر” هەمان ئەو ئیدعایە دوپات دەکاتەوە کەهەموو حزبەکان تر لەسەروو ڕای خەڵکی ئەم ناوچانەو کەرکوک، ڕۆژانە ئاماژەی پێدەکەن. لەمەش زیاتر خستنەگەڕی هەموو ئەو کۆششانەی ئاماژەی پێدراوە بۆ گەڕانەوەی ئەم ناوچانە بۆسەر هەرێم، دیسانەوە گرتنەوەبەری هەمان سیاسەتی دانوسان و ساتوسەودا و مامەڵەیە کە تائێستا بەچارەنوسی خەڵکی ئەم ناوچانەوە کراوە و دەکرێت. یانی بزوتنەوەی گۆڕانیش وەک هەرحزبێکی قەومی و خاک پەرست چارەنوسی دانیشتوانی ئەم ناوچانە لەچوارچێوەی کێشەو دەعوای قەومیدا لەگەڵ دەوڵەتی عێراقدا دەهێڵێتەوە و بەقەد سەرە دەرزییەک بەلای ڕێگا چارەیەکی سیاسی و مەدەنی و ئینسانیدا ناڕوات، کە لەسەرەتاوە مافی بڕیاردانی خەڵکی کەرکوک وئەم ناوچانە بەئەسڵێک وەربگرێ وڕێزی بۆدابنێ، بەڵکو ئەمیش وەک حزبەکانی تر هەمان شمشێری خاوەندارێتی قەومی بۆ خاکی ئەم ناوچانەی بەرز ڕاگرتووە وئەگەر لەلایەن حکومەتی مەرکەزیەوە بۆی بەڕەسمی نەناسرێ، وەیا لەحاڵەتێکدا ویستی گەڕانەوەی خەڵکی ئەم ناوچانە بۆلای دەوڵەتی مەرکەزی بێتەئاراوە، ئەوا ئەم شمشێرە لە شەڕی قەومیدا ملی هەزاران ئینسان دەپەڕێنێ. ئەمە ئەو سیاستە “لێبوردەیی ونیشتمان پەروەریەیە” کە بزوتنەوەی گۆڕان بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کەرکوک وئەم ناوچانە بەدەستیەوە گرتووە. ئەمە ئەو ڕێزگرتنەیە لەخەڵکی تورکمان و “عەرەبی ڕەسەن” وکلدو ئاشور، کە بریارە لەژێرسایەی هەرێمە بەهێزەکەی ئەودا بحەوێنەوە و بڕیاری خۆیان لەدەست خۆیاندابێت.

ڕاستیەکەی ئەوەیە کە ناسیونالیزمی کورد وحزبەکانی بەخودی حزبی گۆڕانیشەوە، کاتێک بەناسنامەی قەومیەوە لەم کێشەیە دەڕوانن و مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن، مانەوە و وجودی خۆیان لە مانەوەی کێشەی کورد لەعێراقدا دەبیننەوە. بێگومان لەم چوارچێوەیەشدا، درێژەدان بە کێشەی کەرکوک وئەم ناوچانە وەک ئەڵقەیەک بۆ شەڕی نەبڕاوەی قەومی، لەسەر خاک ونەوت وەرگرتنی ئیمتیازات، وەک گۆشەیەکی سەرەکی و بەردەوام بۆ درێژەپێدان بە”کێشەی کورد”، چاوی لێدەکردێت، وەک بەشێک لە ماهیەتی سیاسی و کارنامەی حزبە ناسیونالیستەکانی کوردستاندا دەمێنیتەوە. لەکاتێکدا ڕێگا چارەی سیاسی ومەدەنی بۆ کەرکوک و ئەم ناوچانە لەپێشەوە دەبێ لە چوارچێوەی چارەسەرکردنی خودی کێشەی کورد لەکوردستانی عێراقدا سەرنجی بۆبدرێ. یانی ئەوەی کە لەپێشەوە ڕێز لە بڕیاری خەڵکی کوردستان بگیرێ و بەگەڕانەوە بۆرای ئەوان لەڕیفراندۆمێکدا پرسیاریان لێبکرێ، کە ئایا دەیانەوێت لەعێراقدا بەمافی هاوڵاتی بوونی یەکسانەوە بمێننەوە وەیا جیاببنەوە و دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان پێک بهێنن و بەدوای ئەمەشدا کێشەی ئەم ناوچانە بەکەرکوکێشەوە ڕێگای سیاسی ومەدەنی دەگرێتەبەر. واتە بۆ کۆتایی هێنان بەکێشەی ئەم ناوچانەش بەهەمان شێوە لە ڕێگای سازدانی ڕیفراندۆمێکەوە، ئیختیارو بڕیار بدرێتە دەست خۆیان و ڕێز لەبڕیاریان بگیرێت کە ئایا دەیانەوێت بەشێک بن لەهەرێمی کوردستان یان بگەڕێنەوە سەر عێراق.. کاتێک کە بزوتنەوەی گۆڕان بەلای ڕێگاچارەیەکی ئاوادا ناچێ و بە شمشیری قەومی و خاکپەرستیەوە بەرامبەر بەم کێشەیە دەوەستی، بەپێویست شتێکی زیاتر لەدرێژەدان بەم کێشەیە و ڕاگرتنی خه‌ڵكی ئەم ناوچانە لەشەڕێکی نەبڕاوەی قەومیدا، ناخاتەڕوو.

٥) جێگای “کەمایەتیەکان” لەپرۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕاندا.

لەپرۆگرامی بزوتنەوەی گۆڕاندا، هاوڵاتیانێکی دانیشتووی کوردستان، کە “غەیرە کوردن”، لەوانە تورکمان، عەرەب، کلد و ئاشوری، بەجیا لەوەی کە لێرەولەوێ بە”کەمایەتیەکان” ناوزەد کراون، لە دووخاڵدا مافەکانیان وەک بەشێک لە”ئامانجە نیشتمانیەکان” ئاماژەی پێدراوە، لەخاڵی یەکەمدا هاتووە:

_”به‌‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هەر گوتار ‌و رەفتار‌ و ئاكارێكی شۆڤێنی ‌و ناشارستانی دەرهەق به‌ توركمان، عەرەب، كلدوئاشوری ‌و هاوڵاتیانی سەر بە نەتەوە‌ و ئاینەكانی تر لە كوردستاندا.

بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان چۆن ولە چ ڕێگایەکەوە “گوتارو رەفتارو ئاکاری شۆڤێنی وناشارستانی” بەرپەچ دەداتەوە؟ ئایا ئەم کارە لەڕێگای ئامۆژگاری و برەودان بە”لێبوردەیی وڕوحی نیشتمانپەروەری”وە دەباتە پێشەوە، یان لەڕێگای یاسا و سیستەمێکی جیاوازترەوە لەوەی کە لە ئارادایە؟. وەڵامی ئەم پرسیارە ڕۆشنە، بەتایبەتی کاتێک کە بزوتنەوەی گۆڕان وەک هەر حزبێکی قەومی، هاوڵاتیان لەسەر بنەمای كوردبوون وغەیرەکورد، بە”زۆرینەو کەمینە” دابەشکردووە ولەسەر ئەم بنەمایەش ماف و ئیختیاراتەکان دیاری دەکات، ئەمەش بە پێویست گوتار و رەفتاری “نەتەوەی زۆرینەو باڵادەست” لەسەر جیاکاری و بەکەمگرتنی ئەوانی تر، دەبێتە یەکێک لەگۆشەکانی سیاسەتی ڕاگەیاندن ورەفتاری ڕۆژانە. لەمبارەوە ئەگەر دور نەڕۆین لەخودی پڕۆگرامەکەدا، نمونەگەلێک لە گوتاری شۆڤێنیستی و نەعرەتەی شەڕ و کێنەتۆزی لەنێو ڕستە و دەستەواژەکاندا دەدۆزینەوە، لەوانە ” سازش نه‌کردن له‌سه‌ر کوردستانیه‌تی که‌رکوک..و ناوچە دابڕاوەکانی تر”، ” ئاماده‌باشی فه‌رمی و میللی”، “عەرەبی ڕەسەن وناڕەسەن”.. ئەم گوتارانە، ئەگەری شەڕی بەزۆر وەرگرتنی خاکی کوردستانی لەکۆشدا خەواندووە، بەجۆرێک کە نەک هەر دەرگا لەبەردەم دیالۆگ وڕێگاچارەی سیاسی بۆ کێشەی ئەم ناوچانە دادەخات، بەڵکو ئاماژەیەکیشە بۆ پوچەڵکردنەوەی واتای هەموو ئەو دەربڕینانەی کە بەزمانی “لێبوردەیی، هاوڵاتی یەکسان، شارستانی..”، لەپرۆگرامدا تۆمارکراوە. لەمەش زیاتر، بەرپەچدانەوەی “شۆڤێنیزم وجیاکاری” لە کۆمەڵگایەکدا و لەنێوان هاوڵاتیاندا، بەکردەوە لە ڕێگای چەسپاندنی یاسا و سیستەمێکەوە دەبێت کە لەبنەرەتەوە، هەموو جۆرە ناسنامەیەکی قەومی و ئاینی و دابەشکردنی دانشتوانەکەی لەسەر بنەمای “کەمایەتی و پێکهاتە جیاوازەکان” ڕەتکردبێتەوە و لەوێدا، نە نەتەوەی باڵادەست و نە دینی ڕەسمی ونەزمانی ڕەسمی جێگایەکی هەبێ. به‌ڵام هەروەک ئاماژەمان پێدا، بزوتنەوەی گۆڕان، وەک ئەوەی خۆی بە ناسنامەی قەومی و نیشتمانیەوە دەناسێنێ و”ڕێز لە ئیسلام وەک ئاینی زۆرینە” دەگرێ و بەتەواوی یاسا و سیستەمی سکۆلاری خستۆتەلاوە، بەپێویست گوفتار و کرداری بەدەرنابێت لە جیاکاری و فەرهەنگی “شۆڤێنستی” بەرامبەر بەهاوڵاتیانی غیرە کورد. لەیەک ووتەدا بەرپەچدانەوەی گوتارو ئاکاری شۆڤێنستی وناشارستانی” دەرهەق بە تورکمان و عەرەب و.. کاتێک بەکردەوە جێگیر دەبێ کە کارکردە سیاسی و ئایدیۆلۆژیەکانی ناسیونالیزمی کورد و ناسنامەی قەومی و نیشتمانپەروەری لە سیستەم و دەسەڵات جیابکرێتەوە و وەدەرنرێ.

لەخاڵی دووەمدا پڕۆگرام بەم شێوەیە باس لە سەلماندنی مافی تورکمان، عەرەب و کلدو ئاشوری دەکات..

_ سه‌‌‌لماندنی مافە سیاسی‌ و كارگێڕی و كولتوریی ‌و پەروەردەییەكانی توركمان، عەرەب و كلدۆئاشورییەكان، دابینكردنی قوتابخانەی تایبەت بەزمانی دایك بۆ منداڵ ‌و نەوە نوێیەكانیان.”

لەفەرهەنگی سیاسی هەر نیزام وسیستەمێکی قەومیدا، کەدەسەلات لە”نەتەوەی زۆرینە” سازدەدرێ، مافی “کەمایەتیەکان” لەفەرهەنگو زمانی خوێندندا قەتیس دەمێنیتەوە ولەکەناریشەوە ئەو سیستەمو نیزامە بەدیموکراتی لەقەلەم دەرێ وبەمجۆرەش سیفەتی هاوڵاتی پلەدوو دەکەن بە بەرگی بەشێک لەدانیشتواندا، لەکاتێکدا کەئیختیاری ئازادانەی خۆیان نەبووە بەتایبەتمەندیەکانی خۆیانەوە ببنە هاوڵاتی نیو ئەو جوگرافیایە. بزوتنەوەی گۆڕان دروست هەمان جێگای بە تورکمان و عەرەب و کلد و ئاشوری و مەسیحیەکان داوە. بەتایبەتی کە لە پرۆگرامەکەیدا ڕاشکاوانە بەدوای نیزام وسیستەمێکی قەومیەوەیە و هاوکاتیش “سازش” لەسەر گەرانەوەی کەرکوک و ئەو ناوچانە ناکات کە هاوڵاتیانی غەیرە کورد تیایدا دەژین وبگرە ڕێزیش ناگرێ بۆ ڕای ئەوان تا لەڕیفراندۆمێکدا بڕیاربدەن لەسەر مانەوەیان لەعێراقدا وەیا پەیوەست بن بەهەرێمەوە. دانی مافی فەرهەنگی وخوێندن بەزمانی دایک ئەو بەهایەشی دەبێ کە ئەم بەشە لە دانیشتوان بە ناسنامەی قەمویەوە تاسەر بمێننەوەو بکرێنە ئامرازی ڕەسمیەتدان بەناسنامەی قەمی کورد وەک نەتەوەی زۆرینە، یانی هەمان کار کەڕژێمی بەعس لەگەڵ خەڵکی کوردستاندا گرتیە پێش. لەپاڵ ئەم ڕاستیەدا دەبێ ئەوەش بڵێین کە”دابینکردنی قوتابخانەی تایبەت بەزمانی دایك” بۆ مناڵانی هاوڵاتیانی تورکمان و عەرەب وکلد و ئاشوری، کە وەک “ئیمتیازێکی سەقافی” بۆ ئەم “کەمایەتیانە” هێنراوەتە ناو پرۆگرامەکەی بزوتنەوەی گۆڕانەوە، دیسانەوە جیاکاری وهەڵاواردن ودەستەبەندی کردنی هاوڵاتیانی کوردستان، لەسەر بنەمای زمانە جیاوازەکان بەرهەم دێنێ وخودی ئەمەش دەکاتە مایەی سەرهەڵدانی گوتارو رەفتاری شۆڤینیستی، بەرامبەر بەهاوڵاتیانی غەیرەکورد. چونکە سیستەمێک کە بزوتنەوەی گۆڕان بەدواوەیەتی وناسنامەی قەومی کوردی کردوە بەبەردا، بەپێویست “زمانی کوردی” وەک زمانی “نەتەوەی زۆرێنە” و زمانی ڕەسمی وڵات لە دەستور و یاساکاندا جێگیر دەکا و بەسەر تەواوی زمانەکانی تری نێو کۆمەڵگادا دایدەسەپینێ. ئاکامی ئەم حاڵەتەش شتێکی تر نابێت جگەلە دەستەبەندی کردن و پلەدووکردنی هاولاتیانی زمانەکانی تر.

لەدۆخی ئێستای کوردستاندا، کە مافە فەرهەنگیەکان لەلایەن دەسەلاتی ناسیونالیزمی کوردەوە بەڕەسمی ناسراوە، پلەدوو بوونی هاوڵاتیانی تورکمانو کلدو ئاشوری و عەرەب لەوەدا خۆی بەرجەستە دەکاتەوە، کەسەر لە”حزبی بجوک و پاشکۆ” بە یەکیەتی و پارتیدا دەر بهێنن و بەتەواوی دەرگای گەیشتن بە پۆستی سەرۆکی هەرێم وسەرۆکی حکومەت و دەزگای ئاسایش و باقی پۆستە هەستیارەکانی تر بەڕوویاندا دابخرێ. بزوتنەوەی گۆڕان بە ماهیەتێکی قەومی و ئاینیەوە کە هەیەتی و بەوەی کە”هەرێمێکی بەهێز” خەون و ئالتەرناتیڤیەتی ناتوانێ سیاسەتیکی جیاواز لەوەی کە هەیە لەبەرامبەر هاوڵاتیانی غەیرەکوردو موسولمان بگرێتەبەر.

٦) مەسەلەی کورد لە “پارچەکانی تری کوردستان” و سیاسەتی بزوتنەوەی گۆڕان:

لە پێشەکی تەوەرەی “ئامانجە نیشتمانیەکان”دا پرۆگرام ڕوانگە و مەبدەئی سەرەکی بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر مەسەلەی کورد لە”پارچەکانی تری کوردستان” ئاوا دەخاتەڕوو:

“سه‌باره‌ت به‌کێشه‌ی ره‌وای کورد له‌ باکور و خۆرهه‌ڵات و خۆرئاوای کوردستان، بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان هوشیارە لەئاست ئەو پەیوەندییە تێكڕژاو ‌و ئاڵۆزەی که‌ هەرێمی كوردستان دەبەستێتەوە بە وڵاتانی دراوسێوە، لەئاست ئەو واقیعەی كە هەرێمی كوردستانی خستوەتە بەردەم دو ئەركی جیاواز؛ لەلایەكەوە دەبێت پابەندی خزمایەتیی ‌و هاوسۆزیی نەتەوەیی بێت لەگەڵ گەلی كوردی دابەشبو بەسەر ئەو وڵاتانەدا، لەلایەكیشەوە دەبێت وەك هەرێمێكی سەر بە كۆماری عێراقی فیدراڵ، پابەندی یاسا نێودەوڵەتیەكان بێت‌ و رێز لە سنور‌ و سەروەریی ئەو وڵاتانە بگرێت. بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان بڕوای وایه‌ گەشەدان بە دامودەزگا دیموكرات ‌و سیاسیی ‌و كولتوریی ‌و نیشتمانیەكانی ناوخۆی هەرێم، هاوكات لەگەڵ دامەزراندنی پەیوەندیی دۆستانە لەگەڵ دەرەوە لەسەر بنەمای هاوسێیەتی هاوبەش‌ و بەرژەوەندیی هاوبەش، دور لە بەكارهێنانی زمانی روپامایی ساختە یان هەڕه‌شه‌ی وه‌همی، زەمانەتێكی سیاسیی ‌و یاساییە بۆ دڵنیاكردنەوەی ئەو وڵاتانە سەبارەت بە ئاشتیخوازیی قەوارەی هەرێم، لە هەمان كاتیشدا ئیلهام دەبەخشێتە كوردانی ئەو وڵاتانە تا خەباتی دیموكراتی لەپێناو هاتنەدیی ئامانجەكانیان پێڕه‌وبكەن، بەو جۆرەی خۆیان بڕیاری لەسەردەدەن‌، بێئەوەی حیزبه‌کانی هەرێمی كوردستانی عێراق مافی دەستێوەردان ‌و بڕیاردانیان لەوبارەیەوە هەبێت.”

 

لەم پەرەگرافەی سەرەوە چەند ڕاستی خۆی بەرجەستەدەکاتەوە:

١/ بزوتنەوەی گۆڕان مەسەلەی کورد لەپارچەکانی تری کوردستان، بەدرێژکراوەی “خزمایەتی و هاوسۆزی نەتەوەیی” دەبینێ، نەک وەک کێشەیەکی سیاسی، کەڕووبەروی سەرجەم خەڵکی ناوچەکەیە، بە خەڵکی کوردو فارس وتورکو عەرەبەوە. لەم مەنتقەوە، پاباند بوونەکەشی تا ئەو ئاستەیە کە ڕووبەرووی “نەتەوەی کوردە”، بەجیا لەمە جێگای باس و هەڵویستگرتن نیە.

٢/ “هەرێمی کوردستان و پەیوەندیە تیکڕژاو و ئاڵۆزەکانی بەوڵاتانی دراوسێوە” مەبنای تێروانین و هەڵوێست گرتنە لەم کێشەیە. واتە ئەوە بەرژەوەندیەکانی “هەرێمی کوردستانە”، (کە لەواقعدا مەبەست لێی دەسەڵاتی ئێستایە)، وادەخوازێ سەرنج و هەڵوێست لە کێشەی کورد بخاتەڕوو، نەک وەک ئەوەی کە ئەم کێشەیە، بەدژی هەموو خەڵکی ناوچەکەیە و چارەسەری خێرا و بنەڕەتیشی لەبەرژەوەندی هەمویاندایە.

٣/ به‌ڵام لەمانەش زیاتر ناوەرۆک و چوارچێوەی هەڵوێست و مامەڵەی بزوتنەوەی گۆڕان بەکێشەی کوردەوە، لە پارچەکانی تری کوردستان چییە؟. مادام لەلایەکەوە “هەرێمی کوردستان” پنتیکی سەرەکی لەڕوانگه‌ی بزوتنەوەی گۆڕاندا بۆ کێشەی کورد لەپارچەکانی تر داگیر کردووە و لەلایەکیترەوە ئەم کێشەیە لە “خزمایەتی و هاوسۆزی نەتەوەیی”دا دەبینێ، مامەڵە و هەڵوێستێکی دیبلۆماسیانەی دولایەنە لەبەرامبەر بەم کێشەیەدا دەگرێتەبەر. لەسەرێکی ئەم هەڵوێستە دولایەنەدا، هاوسۆزی بۆ کوردی پارچەکانی تر دەگرێتەبەر و لەسەرەکەی تریشدا، خۆی لەژێر سایەی یاساکانی عێراقی فیدڕاڵدا دەبینێتەوە و “ڕێز لە سنور و سەروەری” ئەو وڵاتانە دەگرێ کە کوردیان بەسەردا دابەش کراوە. ئەم هەڵوێستە دوفاقی ودیبلۆماسیەی بزوتنەوەی گۆڕان کاتێک لەبەر چاوی هەر ئینسانێکی ئازادیخوازو لانی کەم پەیگیر لەسەر پرەنسیپی ئینسانی، مایەپوچی دەردەکەوێت، کە ئەم حزبە بۆقازانجی “هەرێمەکەی” بەچاوی دۆستانە و هاوسێیەتی هاوبەش‌ و بەرژەوەندیی هاوبەش و ئاشتیخوازیی”ەوە له‌ دەوڵەتانێکی وەک ئێران و تورکیا بڕوانێ؟ لەکاتێکدا ئەم دەوڵەتانە نەک هەر “ئاشتی خواز نەبوون بەرامبەر بەکێشەی کورد، بگرە بە ئاگرو ئاسن، سەرکوتو ئیعدام، ماڵوێرانی و کاولکاری، مامەڵەیان لەگەڵ ئەم کێشەیەکردووە. ئایا بزوتنەوەی گۆڕان دەتوانێ شانازی بە چ گۆشەیەک لە مامەڵە و هەڵویستە دوفاقیە دیبلۆماسیەکەی بکات، کە هیچ جیاوزیەکی نەبێ لەگەڵ مامەلەیەک کە پارتی و یەکیەتی تائیستا بە مەسەلەی کوردەوە لە پارچەکانی تر کردوویانە؟ ئایا “خزمایەتی وهاوسۆزی نەتەوەیی” لەگەڵ کوردانی بەشەکانیتر لای یەکیەتی وپارتی کەمترە لەوەی حزبی گۆڕان هەیەتی؟ ئایا بۆ ئەمانیش “هەرێم بەشێک نییە لەعێراقی فیدراڵ”، کەدەبی لەژێر سایەی یاساکانیدا، دۆستایەتی و هاوسێیەتی و بەرژەوەندی هاوبەش لەگەڵ دەوڵەتانی وەک تورکیا وئێراندا، بپارێزن؟ به‌ڵام پرۆگرام بەمەبەستی جوانکردن و ڕازاندنەوەی ئەم هەڵوسیتە دوو فاقیە وداپۆشینی ناوەرۆکەکەی چەند خاڵێکی تر دەخاتە سەریەک:

به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هەر گوتار ‌و رەفتار‌ و ئاكارێكی شۆڤێنی ‌و ناشارستانی دەرهەق به‌ گه‌لی کورد له‌و وڵاتانه‌ی که‌ کوردستانی به‌سه‌ردا دابه‌شکراوه‌.”

لەراستیدا لەم قسانە بێناوەرۆکتر نییە! ئاخر کەس هەیە ئەو ڕاستیە نەزانێ کە “ئەو وڵاتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە” لەسەر زوڵمی قەومی و رەفتار و ئاکاری شۆڤینیستانە” دامەزراون و ڕۆژانە کردەوەی “ناشارستانی” و نامرۆڤانە دەرهەق بە خەڵکی کوردزمان ئەنجام دەدەن؟ حزبێک کە نەک هەر نایەوێت ئەم ڕاستیە ببینێ و خۆی بخاتە بەرامبەر ئەم دەوڵەتانەوە و بە دەوڵەتانێکی ستەمگەر و سەرکوتگەر بیانناسێنی، بەڵکو ئامادەشە پەیوەندی “دۆستانە و ئاشتیخوازیانە”یان لەگەڵ دامەزرێنێ، “بەرپەچدانەوەی گوتار وکرداری شۆڤێنی” چ کۆمەکێک دەکات بەچارەسەری ئەم کێشەیە؟.

” پێشکه‌شکردنی هاوکاریی کولتوری و سیاسی و دارایی پێویست بۆ کوردانی باکور و خۆرهه‌ڵات و خۆرئاوای کوردستانی گه‌وره‌، له‌ چوراچێوه‌ی نه‌ریته‌ دیموکراتی و نێوده‌وڵه‌تیه‌کاندا، به‌ڕه‌چاوکردنی مافه‌کانی هاوسێیه‌تی له‌نێوان عێراق و ئه‌و وڵاتانه‌ی کوردستانیان به‌سه‌ردا دابه‌شکراوه‌”.

دەبێ خەڵکی پارچەکانی کوردستان دەستی دوعا بۆ خێر و یارمەتیە کەلتوری وسیاسیەکانی بزوتنەوەی گۆڕان بەرزکەنەوە، کەوا ڕۆڵی ڕێكخراوە خێرخوازەکان لەمەسەلەی کورددا دەگێڕێ!! بەڵام لەمەشدا کۆمەک و یارمەتیەکان سنوردارە بەمەرجی لەبەرچاوگرتنی “نەریتە دیموکراتیەکان ومافەکانی هاوسێیەتی” لەگەل ئەو وڵاتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە!-

“خستنه‌‌گه‌ڕی چالاکی دیبلۆماسی هه‌رێم و په‌یوه‌ندیه‌ دیبلۆماسیه‌کانی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی کۆماری عێراقی فیدراڵ له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێ و نێوه‌نده‌ دیبلۆماسیه‌کانی جیهاندا به ‌ئاراسته‌ی داکۆکیکردن له‌ مافه‌ ره‌واکانی گه‌لی کورد له‌ پارچه‌کانی تری کوردستاندا”

ئەمە لاوازترین ڕۆڵگێرانی سیاسیە بەرامبەر بە کێشەیەکی سیاسی کە لە ناوچەکەدا هەیە، رۆڵێکی دیبلۆماسی کە قاچی بەتوندی بەستراوەتەوە بە پەیوەندی و بەرژەوەندیەکانی دەوڵه‌تانێکی وەک ئیران و تورکیا و عێراقەوە. لەمەش خراپتر کاتێک بزوتنەوەی گۆڕان چاودەبڕێ لە وەزارەتی دەرەوەی عێراق بۆ فشار هێنان بۆ ئەم دەوڵەتانە تا داکۆکی لە “مافە رەواکانی گەلی کورد” بکات، وەک دەستگرتن بەپەتی ڕزیوەوە وایە، بەتایبەتی کە خودی پەیوەندی هەرێم لەگەڵ بەغدا، پەیوەندێکی لاسەنگ و پڕکێشە و پێکدادانی قەومی و بەرژەوەندیەکانە.

هەموو ئەوانەی کە باسمان کرد ئەوە دەسەلمێنن کە بزوتنەوەی گۆڕان نەک هەر سیاسەتێکی کارسازی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ کێشەی کورد لەپارچەکانی تری کوردستاندا بەدەستەوە نییە، بەڵکو قاچی لەهەمان چوارچێوەی سیاسی و مامەڵەی حزبە دەسەڵاتدارەکانی ئیستای کوردستاندایە، بەهەندێ بەرگی ڕازاوەی وەک “پەرەدان بە دیموکراسی ناوخۆ، بەرپەچدانەوەی گوتار و ڕەفتاری شۆڤێنیستی” و شتی لەمجۆرە. بێگومان مەسەلەی کورد و ستەمی نەتەوایەتی لەسەر خەڵکی کورد لەو وڵاتانەی کوردستانیان بەسەردا دابەشکراوە، یەکێک لەکێشە سیاسیەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستە، لەپاڵ کێشەی فەلەستیندا. ئەم کێشەیە کە ساڵهای ساڵە، بۆتە مایەی سەرکوت و کوشتار و کاولکاری و چەندین تراژیدیای ئینسانی، هاوکات وەک سەرچاوەیەکیش بۆ درێژەکێشانی شەڕ و دەعوای قەومی لەلایەن دەوڵەتانی مەرکەزی و ئەحزابی ناسیونالیستی کوردەوە، برینێکی قوڵی لەجەستەی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا هەڵکەندووە، بەبێ ئەوەی کە هێشتا ئاسۆیەکی ڕۆشن بۆ چارەسەرێکی سیاسی و بنەڕەتی لەبەرامبەریدا گیرابێتەبەر. لەبەرامبەر ئەم کێشەیەدا، دەوڵەتانێکی سەرکوتگەر و ئینسانکوژی وەک ڕژێمی بەعس لە عێراق، جمهوری ئیسلامی لە ئێران، ئۆردوغان لە تورکیا، جگەلەوەی ستەمی نەتەوایەتی و بێمافی و جیاکاری قەومیان بۆ بەرژەوەندی خۆیان وبازاڕی سەرمایەداران، لەسەرخانی حکومەت و نیزامەکانیاندا، جێگیر کردووە، هاوکات دڕندانەترین شێوازی سەرکوت و زیندان و لە سێدارەدان و دەربەدەرکردنیان بەرامبەر بە بەشێک لەهاوڵاتانی ژێردەستیاندا، بەوهۆیەوە کە کوردن داسەپاندووە. ئەحزابی ناسیونالیستی کوردیش وەک تەرەفێکی ئەم کێشەیە، خۆی بە ستەمی نەتەوایەتی سەر خەڵکی کوردستانەوە هەڵواسیوە و کردویەتی بە دەستمایەیەکی سیاسی بۆ گەیشتن و بەشداری لە دەسەڵاتدا. ئەم حزبانە وەک ئەحزابی بۆرژوازی کورد و چینی دەوڵەمەندان و سەرمایەداران، هەمیشە ئەم کێشەیەیان لەکایەی “مفاوەزەو شەڕدا” هێناوە و بردووە وهیچ کاتێکیش نەیان ویستووە ڕێگایەکی سیاسی و کارساز بۆ چارەسەرکردن وهەڵکەندنی ئەم برینە بگرنەبەر. تەنانەت زۆرجاریش بەرژەوەندیەکانی ئەم حزبانە لەپارچەیەکی کوردستاندا، وای خواستووە کە بۆ گەیشتن بە ئامانجە سیاسیەکانیان، شەری حزبە کوردیەکانی پارچەیەکی تری کوردستان بکەن. کۆتایی هێنان بەم کێشەیە و گرتنەبەری ڕێگایەکی کارساز، لەپلەی یەکەمدا، لەڕێگای دەرکێشانی ئەم کێشەیەوە دەبێت لەبازنەی سیاسەتەکانی ناسیونالیزمی کورد ودەوڵەتانی مەرکەزی، ئەمەش بەخەباتێکەوە گرێ دەخوات کە دامەزراندنی دەوڵەتێکی سکولاری نەقەومی ونەئاینی وچەسپاندنی مافی هاوڵاتی یەکسان بۆ تێكڕای دانیشتوان لەو وڵاتانەدا کە کوردستانیان بەسەردا دابەشبووە، وەک ئامانج وپەرچەمێک لە خەباتی خەڵکی سەراسەری وڵاتانی ناوچەکەوە، بە کورد و غەیرە کوردەوە بەدەستەوە گرتبێت. خەباتێکی ئاوا کە ڕیز لە ڕای خەڵکی کوردستان دەگرێ و ڕێدەکاتەوە، بۆ سازدانی ڕیفراندۆمێکی ئازادانە، تا بەهۆیەوە بڕیاری مانەوە بەمافی یەکسانەوە، وەیا جیابوونەوە و پێکهینانی دەوڵەتی سەربەخۆ وەک مافێکی سەرەتایی خۆیان بڕیار بدەن. ئەمە ئەو ڕێگا چارە سیاسی و چیانیەتیەیە کە کۆمۆنیستەکان وهەر ئینسانێکی ئازادی خواز بۆ بەلاداخستنی کێشەی کورد ساڵهایە ڕایانگەیاندووە.

٧) سەربەخۆیی کوردستان وهەڵویستی بزوتنەروەی گۆڕان

پڕۆگرام ئاوا هەڵوێست لەخواستی سەربەخۆیی کوردستان دەگرێ:

“ئازادی گه‌لی کوردستان و مافی بڕیاردانی چاره‌نوس، به‌ بڕیاردانی سه‌ربه‌خۆیی کوردستانیشه‌وه‌، ئامانجێکی باڵا و ستراتیجیی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانه‌. گه‌لی کوردستان له‌پێناو ئه‌و ئامانجه‌دا چه‌ندین شۆڕشی به‌رپاکردوه [2]، چه‌ندین جار روبه‌ڕوی جینۆساید و ئه‌نفال و کیمیاباران و وێرانکاریی بۆته‌وه‌. به‌ڵام ئه‌و ئامانجه‌ نیشتمانیه‌ باڵایه ته‌نها به‌ دروشم به‌دی نایه‌ت، به‌ڵکو پێویستی به‌هه‌نگاوی کرده‌ییه‌ له‌سه‌ر زه‌مینی واقع، پێویستی به‌ نیشتمانیکردنی داموده‌زگاکانی هه‌رێم و پاککردنه‌وه‌ی هەمو ئه‌و داموده‌زگایانه‌یه‌ له‌ وه‌لای حیزبی و شه‌خسی و بنه‌ماڵه‌یی به‌رته‌سک، پێویستی به‌ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی که‌رکوک و ناوچه‌ دابڕاوه‌کانه‌ بۆ سه‌ر خاکی هه‌رێم. ترساندنی داگیرکه‌ران به‌ ئەگەری راگەیاندنی کوردستانی سه‌ربه‌خۆ به‌بێ زەمینەسازی لەسەر زەمینی واقع، بەبێ گەڕاندنەوەی کەرکوک و ناوچه‌ دابڕاوه‌کان، به‌بێ بنیاتنانی دامه‌زراوه‌ی نیشتمانی بان حیزبی، ته‌نها دروشمێکی کرچه‌، نه‌ داگیرکه‌ران ده‌ترسێنێ، نه‌ رۆحی به‌ره‌نگاریش له‌ناوخۆدا دروستده‌کات.”

هەروەک لەم پەرەگرافەی سەرەوەدا دەردەکەوێ کە بزوتنەوەی گوران ڕاستەخۆ خواستی سەربەخۆیی کوردستان، ڕەت ناکاتەوە و وەک ووتن بە”ئامانجی باڵاو ستراتیژی” خۆی دەیناسێنێ. به‌ڵام بەو جۆرەی کە ئەم خواستە بە چەند مەرجێک و ئەماو ئەگەرەوە گرێدەداتەوە، بەکردەوە شانی خۆی لە بەدیهێنانی ئەم خواستە خاڵی دەکاتەوە. بەتایبەتی کاتێک کە ئەم خواستە بە مەرجی “بەنیشتمانی کردنی دامودەزگاکانی هەرێم و گەرانەوەی کەرکوک و ناوچە دابراوەکانەوە” دەبەستیتەوە. ئەمە جگەلەوەی کەلەپاڵ ئەم مەرجانەدا زۆرجار باسی “ئابوری بەهێز و نەهێشتنی دووئیدارەیی وهێنانەکایەوەی هێزێکی یەکگرتووی پێشمەرگە” لێرەولەوێ دێتە سەرگۆی سەرانی ئەم حزبە. بەڵام ئەگەر لەرابردووداو بەتایبەتی لەسالانی دوای راپەڕینی٩١ دا خواستی سەربەخۆیی لەلایەن جەماوەرو کۆمۆنیستەکانەوە، وەک ڕێگایەک بۆ کۆتایی هێنان بەستەمی نەتەوایەتی وکێشەی کورد لەکوردستانی عێراق وبۆ کۆتایی هێنان بەدۆخی سەرگەردانی و هەڵواسراوی کۆمەڵگای کوردستان، دەخرایە ڕوو، ئەوە سەرجەم حزبە ناسیونالیستەکانی ناو دەسەڵات و دەرەوەی دەسەڵات بوون کە بە پاساوی ئەوەی دۆخەکە لەبار نییە و عێراق هێرش دەکاتە سەرمان، تورکیاو ئێرانو سوریا، ڕازی نابن، ئەمریکا پشتیوانیمان لێناکات، ئەم خواستەی خەڵکی کوردستانیان پایماڵ دەکرد و وەک بەربەستێک ڕێگربوون لەبەر دەمیدا. کەچی لە ئێستا و بەدوای تێپەڕبوونی زیاتر لە دوو دەیە بەسەر بارودۆخەکاندا و لەکاتێکدا کە قەیرانی قوڵی سیاسی و ئابورری یەخەی دەوڵەتانی ناوچەکەی گرتوە و رۆڵی ئەمریکاش ڕوولەداشکانە، تازەبەتازە بزوتنەوەی گۆڕان بەمەرجەکانیەوە لەبەرامبەر ئەم خواستەی خەڵکی کوردستاندا ڕادەوەستێ ودەیەوێت خەڵکی بەوە قانع کات کە”خواستی سەربەخۆیی کوردستان ئامانجی باڵاو ستراتیژیەتی” به‌ڵام مەرجەکانی ئامادەنیە.!!. بێگومان هەڵوێستێکی ئاوا بەکردەوە نەک هەر خواستی سەربەخۆی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەت بەپرۆسەیەکی مەحال دەسپێرێ، بگرە هەر ئەو مانایەش دەدات بەدەستەوە، کەچارەنوسی خەڵکی کوردستان لەتونێلێکدا بۆ دەیان ساڵی تر بەدیار دەسەڵاتی میلیشیایی و ناوچەیی ئەحزابی ناسیونالیست وباڵادەستیان بەسەر کۆمەڵگای کوردستاندا، ڕابگیرێ. ئەمە لەکاتێکدا کە بارودۆخی سیاسی و گێژاوێک کە کۆمەڵگای کوردستانی تیا ڕاگیراوە، بە پێویست خودی پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی کردۆتە ئەمرێکی فەوری ودەست بەجێ. بەواتایەکیتر، خواستی سەربەخۆیی بەومانایە زەرورو فەوریە، بۆئەوەی کۆتایی بە دەسەڵاتی ناوچەیی و میلیشیای بهێنرێ. تەنانەت بۆ ئەوەیە کە دامودەزگای دەوڵەتی و پێکهاتوە ئابوری و عەسکەریەکانی دامەزرێ و کۆمەڵگا لە فۆرم و شێوازی دەسەڵاتدارێتی دوفاکتۆی ئێستای حزبە ناسیونالیستەکان دەرکێشرێ وکۆتاییش بەوگیژاوە بهێنرێ کە بەهۆی لکاندنەوەی کوردستان بەعێراق و فیدڕالیزمێکی قەمی ومایەپوچەوە، درێژەی پێدراوە و دەدرێ.

تەجروبەی جولانەوە ناسیونالیستەکان لەمێژودا، بەتایبەتی ئەوانەی دەوڵەتیان دامەزراندووە، وێنەیەکی پێچەوانە بە سیاسەت و هەڵوێستەکانی بزوتنەوەی گۆڕان و ئەو حزبانە دەخاتەڕوو، کە پێکهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان بەپرۆسەیەکی نادیاری چاکسازی لە ئیقتساد و ئیدارات و دامودەزگا و یەکخستنی هێزی پێشمەرگەدا دەبییننەوە. ڕێک بە پێچەوانەوە ناسیونالیزم لە مێژوودا کاتێک دامەزراندنی “ده‌وڵه‌ت / نەتەوە”ی وەک ئامانجێکی ستراتیژی بەدەستەوە گرتووە و بۆی تێکۆشاوە تا یەکیەتی “خاکو نیشتمان” لەڕیگای هەڵگرتنی دەسەڵاتە ناوچەییەکان، حوکمی خێل و حزب، سیستەمی زەریبە محەلیەکان کە لەلایەن دەسەڵاتە محەللەیەکانەوە دەسەپێندرا، هەڵگرێ و یەک بازاڕی هاوبەش لەژێر چەتری “نیشتمانو ودەوڵەتی نەتەوە”دا دامەزرێنێ. بەڵام بزوتنەوەی گۆڕانو حزبە کانی بزوتنەوەی کوردایەتی هەڵگری کەمترین ئاست لەپێشڕەوی کۆمەڵایەتی نین. هەربۆیە ئەم خواستەی خەڵکی کوردستان دەخەنە گرەوی ئامانجەکان و بەرژەوەندی خۆیانەوە. مانەوە لە فیدڕاڵیزمێکی قەومیدا، کە بڕیاری خەڵکی کوردستانی لەسەر نەبووە، دۆخێکی ئاڵۆز و پڕ لە کێشەی نێوان حزبە ناسیونالیستەکانی کوردستان و دەوڵەتی مەرکەزی، لەسەر بەرژەوەندیەکانیان، چارەنوسی خەڵکیان لە گێژواێکی بەردەوامدا داناوە ومەعلوم نییە کە لەهەردەورەیەکیدا چ بەڵاو موسیبەتێکی لێدەکەوێتەوە. سەربەخۆیی کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەت وەک سیاسەتێک بۆچارەسی کێشەی کورد وئەو ناوچانەی ناکۆکیان لەسەرە، لەڕیگای گەڕانەوە بۆ ڕای هاوڵاتیان، نەک هەر ژیانی ئیستا و داهاتووی خەڵکی کوردستان لە بازنەی بەرژەوەندی و شەروکێشمەکێشەکانی نێوان ئەحزابی ناسیونالیست و دەوەڵەتی مەرکەزی دەردێنێ، بەلکو دەرگاش بەرووی خەڵکی کوردستاندا دەکاتەوە تا هەنگاو بەرەو ئاڵوگۆڕپێدانی سیستەم و شێوازی حکومڕانی ئیستا هەڵگرن. کاتێک بزوتنەوەی گۆڕان ئاوا سیاسەت و هەڵوێستێکی ڕاشکاوانە لەبارەی پرسی سەربەخۆیی کوردستانەوە ناگرێتەبەر، بەپێویست قاچی لەچوار چێوەی هەمان سیاسەتی باوی حزبە ناسیونالیەتە باڵادەستەکاندا دەمێنێتەوەو ناتوانێ لەژێر ناوی چاکسازی و”ئامانجە نیشتمانیەکاندا” وەک لایەنێکی هاوبەش و بەرپرسیار لەدرێژەدان بەدۆخی ئسیتا وسیاسەتی نامەسئولانەی حزبە ده‌سه‌ڵاتدارەکاندا جێگا نەگرێ.

 دووەم: “ئامانجە دیموکرایتەکان”:

بەدوای “ئامانجە نیشتمانیەکان” پڕۆگرام لە دوتوێی زیاتر لە دە خاڵدا ڕێگای گەیشتن بە”ئامانجە دیموکراتیەکان”ی بزوتنەوەی گۆڕان دەخاتەڕوو، لێرەدا هەوڵدەدەین لەسەر گۆشە سەرەکیەکانی ڕاوەستین و بزانین ئەو گۆڕانکاری وچاکسازیەی کە ئەم حزبە بەدواوەیەتی ڕووی لەچیە وتاچەند پەیوەندی بەبەرژەوەندیو هاوڵاتیانی کوردستانەوەیە:

١) واتای عەمەلی “پەرەدان بەدیموکراتی” وەک ئامانجێک:

لەم بەشەی پڕۆگرامدا “پەرەدان بەدیموکراتی” وەک ڕیگای یەکەمی گەیشتن بە”ئامانجە دیموکراتیەکان” جێگیر کراوە:

پەرەدان بە دیموکراسی، رێزگرتن لە سەربەخۆیی دەسەڵاتەكانی یاسادانان‌ و جێبەجێكردن ‌و دادوەریی، جیاكردنەوەی ئەركی حیزبی لە فەرمانی حكومی، دەسەڵاتی سیاسی لە دەسەڵاتی كۆمەڵگەی شارستانی، دەسەڵاتە ناوەندیەكانی هەرێم لە دەسەڵاتی پارێزگاكان، دابەشكردن ‌و وردكردنەوەی دەسەڵاتەكان لەسەر هەمو ئاستە کارگێڕی و ناوچەییەكان.

بەم جۆرە دەبینین بزوتنەوەی گۆڕان “پەرەدان بەدیموکراتی” لەخودی بەشە پێکهاتوەکانی خۆیدا دەبینێ و ڕۆڵ ودەخاڵه‌تی خەڵک، وەک بنەمایەکی سەرەکی، لە دەرەوەی بازنەی “سیسەتەمی دیموکراتی”دا ڕاگیراوە. دیارە ئەمەش بۆ ئەو تێڕوانین و خۆگرێدانەوەیەی بزوتنەوەی گۆڕان دەگەڕێتەوە بۆ دیموکراسی و یەکێک لە شێوە باوەکانی، کە ئێمە بە “پلورالیزمی سیاسی وئیسنیکی” ناومان بردوە. شێوەیەک لەسەر بنەمای ناسنامەی قەومی و”ڕیزگرتن لەئاینی ئیسلام وەک دینی زۆرینە” پێناسەی بۆکراوە. هاوکات شێوەیەکە کە ئەحزابی جۆراوجۆر لەڕێگای دەنگدان و هەڵبژاردنی پەرلەمان ودەسەڵاتە ناوچەییەکان و شارەوانیەکانەوە، نوێنەرایەتی جەماوەر دەکەن و دواتریش “ئەنجامی دەنگدانەکان” لەڕێگای تەوافقی حزبەکانەوە دەسەڵاتەکان لەئاستی سەراسەری وناوچەییدا دابەش دەکرێن بەسەر حزبە بەشداربوەکاندا. لە شێوازێکی ئاوای دیموکراسیدا کە ڕۆڵی خەڵک وهاوڵاتیان لاوەکیە و هەرجۆرە هەنگاونانێک بۆ برەودان بەم دیموکراسیە وهەرجۆرە چاکسازیکردن تیایدا، بە پێویست مانایەکی تەکنیکی بەخۆیەوە دەگرێ وڕەنگدانەوەیەکی ئەوتۆی لەسەر بەرین کردنەوەی مافو ئازادیەکانی خەڵک جێناهێلێت. بەتایبەتی کە لەڕوانگەی بەرژەوەندیەکانی خەڵکەوە پەرەدان بە دیموکراسی تەنها ئەو مانایەی هەیە کە گۆڕانکاری لە ژیانی ئەواندا و بەرینکردنەوەی ماف و ئازادیەکانی بەدوادابێت. به‌ڵام کاتێک بزوتنەوەی گۆڕان جێگایەک بۆ ڕۆلێ خەڵک لە دیموکراسیدا نابینێتەوە و کاتێک کە کێشە و شەڕی ئەو لەسەر ڕۆڵی حزبەکان وقۆرغکاریان چەقی بەستبێ، ئەوا تەواوی هەنگاوەکان کە لەژێر ناوی “بەرینکردنەوە و پەرەدان بە دیموکراسی”دا دەخرێنەڕوو، لەبازنەی هەنگاوگەلێکی تەکنیکی دەرناچێت و سیاسەتی چاکسازیەکیش کە ئەم هەنگاوانەی لەخۆگرتووە، بەتەنها ڕوو لەتەعدیل وجوانکردنی نەزم ونیزامی ئێستا دەکات، بەبێ ئەوەی کاریگەریەکی لەسەر مافو ئازادیەکانی هاوڵاتیاندا بەجێبهێلێت.

لەواقعدا پەرەدان بە دیموکراسی نە بە ڕێزگرتن لە سەربەخۆیی دەسەڵاتەکان و نە لەڕیگای جیاکردنەوەی ئەرکی حزبی لە فەرمانی حکومی دەستەبەردەبێت، تەنانەت وردکردنەوەی دەسەڵاتە کارگێرێ وناوچەییەکان وەک ئەوەی هەنگاوگەلیکی تەکنیکین لەبەرامبەر ناوەندێتی کارگێڕیدا، ناتوانێت ڕۆڵێکی ئەوتۆبگێڕێت. چونکە هەموو ئەمانە ڕوکاری دیموکراسی و شێواز وئارایشی دابەشکردنی جوگرافیانەی یەکە کارگێڕیەکان و ناوچەیەکان زامن دەکەن و ڕاستەوخۆ ڕۆڵی خەڵک و هاوڵاتیان چالاک ناکەنەوە. بە واتایەکی تر ئەوە فاکتۆری خەڵک خۆیانە کە بەکردەوە پەرەگرتنی دیموکراسی وبەرین کردنەوەی بەرهەم دێنێت، یانی ئەوە دەخاڵەتپێدانی ڕاستەوخۆی خەڵک و دەرکەوتنیانە وەک سەرچاوەیەکی بنەڕەتی بۆ دانانی یاساکان و وبەڕێوەبردنی کۆمەلگا، چ لە ئاستی سەراسەری و چ لە ئاستی ناوچەیی و یەکە کارگێڕیەکاندا، دەتوانێ زامنی پەرەگرتنی دیموکراسی بێت. کاتێک کە”جیاکردنەوەی حزب لە حکومەت و بەنیشتمانی کردنی دەزگاکان” وەک دروشم و ئامانجێکی سەرەکی لە سیاسەت و پرۆگرامی بزوتنەوەی گۆڕاندا، جێگای گرتبێ، کاتێک کە “دیموکراسی پەرلەمانی” لە شکڵی پلوڕالیزمی سیاسی وئسنیکیەکەدا، شوێنی دیموکراسی ڕاستەوخۆی جەماوەری گرتبێ، بەدڵنایییەوە باسکردن لەسەر “پەرەگرتنی دیموکراسی” شتێکی تری بەدواوە نابێت جگە لە وردکردنەوەی دەسەڵاتەکان وئاستەکانی کارگێڕی، و داسەپاندنی فۆرمێک لە دیموکراسی کە فاکتۆری خەڵک تیایدا کراوەتە ئامرازێک بۆ برانەوەی دەسەڵاتی کەمایەتی لەپرۆسەی دەنگدانەکاندا، بەناوی “ئازادی دەنگدان ودیموکراسی نیابەتیەوە”. هەروەک پێشتریش ئاماژەمان پێدا، کەڕۆڵی ئەحزاب و باڵادەستیان، بەسەر کۆمەڵگا و سیستەمی سیاسیەوە لە کوردستان، ئەو دیاردە مەترسیدارەیە لەبەردەم حزبی گۆڕاندا، کە ئەگەر کەمبکرێتەوەی وەیا بەنەهێشتنی ئەوا “هەرێمێکی بەهێزی دیموکراسیو موئەسەساتی نیشتمانی” دێتەکایەوە. بۆ ئەم مەبەستەش وا نیشاند دەدات کە وردکردنەوەی دەسەڵاتە کارگێڕیەکان و ناوچەییەکان هۆکارێک دەبن بۆ نەهێشتنی هەیمەنەی حزبەکان بەسەر حکومەت و سیستەمی کارگێڕیەوە وئەمەش بە پەرەگرتنی دیموکراسی بەخەڵک دەفرۆشێ، وەک ئەوەی لە پرۆسەی ئەم وردکردنەوەیەدا، ڕۆڵ و وجودی حزبەکان ببن بەهەڵم و نەمێنن!! ئەمە جەوهەری ئامانج و ئالتەرناتیڤێکە کە بزوتنەوەی گۆڕان لەبارەی دیموکراسیەوە لە پرۆگرامەکەیدا تۆماری کردووە، ئامانج و ئەڵتەرناتیڤیک کە دەورو ڕۆڵی جەماوەر ئەگەر بەتەواوی پشتگوێ نەخرابێت ئاوا، ڕۆڵێکی لاوەکی و ئامرازی پێدراوە. بەڵام لەخاڵێکی تردا پڕۆگرام زیاتر دەرواو مەسەلەی “دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا” دێنێتە ئاراوە:

دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا‌ و رێزگرتن لە سەروەریی یاسا كە بەسەر هەمواندا بەشێوەیەكی یەكسان جێبەجێ‌ ببێت. پێڕه‌وكردنی لێپرسینەوەی یاسایی بێ‌ جیاوازیی لە پلە‌وپایەی حكومی، بێ‌ جیاوازیی لە ئینتیمای حیزبی ‌و كۆمەڵایەتیدا.

دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا و سەروەربوونی … خاڵێكی ئیجابی و پێویستە به‌ڵام لە فەزای ئێستای کوردستاندا، کە ئەحزابی میلیشیای باڵادەستن و نفوزی ناوچەییان فۆرم وجەوهەری دەسەڵاتدارێتیان شکڵپیداوە، ئەم قسانە جگە لە دەربڕینێکی ڕۆمانتیکانە بۆ هەڵخڕاندنی ڕای گشتی ناتوانرێ بەکردەوە هیچ ئەنجامێکی بەدواوەبێت. هاتنەکایەوەی دەوڵەتی یاسا، و سەرەوەری ده‌سه‌ڵاتدارێتی بەپلەی یەکەم کاتێک مەوزوعیەتی دەبێ و دەبێتە ئامانجێکی بەکردەوە، کە دەوڵەت لەئارادابێ و شوێنی دەسەلاتە میلیشیایی و ناوچەییەکانی گرتبێتەوە. بزوتنەوەی گۆڕان کە نە لایەنگری وەلانانی دەسەڵاتی ئەحزابی میلیشیاییە و نە ڕاشکاوانە داکۆکی لە خواستی سەربەخۆیی کوردستان و دامەزراندنی ده‌وڵه‌ت دەکات و لەولاشەوە تەواوی ئامانجەکانی ڕووی لە هێنانەکایەوەی “هەرێمیکی بەهێز”ە، بەپێویست باسکردن لە ده‌وڵه‌تی یاسا و… دەخاتە خانەی شەڕێکی کەلامی و راگەیاندنەوە.

٢) دیدی بزوتنەوەی گۆڕان بۆ ئازادیەکان و مافە مەدەنیەکان:

“پاراستنی ئازادیی ‌و مافە سیاسی‌ و مەدەنییەكان، ماف ‌و ئازادییە تاكەكەسییەكان، ئازادیی نیشتەجێبون، ئازادیی ویژدان ‌و رادەربڕین ‌و بیروباوەڕ”.

لەبارەی ئەم بەندەوە چەند ناڕۆشنی لەئارادایە کەپرسیارکردن لەبارەیانەوە پێویستە. یەکەم ئایا پرۆگرام ئازادیەکان بەڕەسمی دەناسێنی یان دەی پارێزی؟ پاشان کام جۆرە لەئازادی “دەپارێزێ”.. ئایا مەبەست لەپارستنی ئەو ئازادیانەی ئێستایە کە دەسەلات بە خەڵکی داوە یان جۆرێکیترە؟ لەمەش زیاتر ئایا بزوتنەوەی گۆڕان ئازادی بێمەرجی هەڵسوڕانی سیاسی، مانگرتن و خۆپیشاندان، پێکهێنانی ئەحزاب و ڕێکخراوەی جەماوەری، کۆبوونەوە و میتینگ.. بەڕەسمی دەناسێنێ یان ئەویش وەک دەسەڵات بە ئەماو ئەگەرەوە دەیان بەستێتەوە. پاشان مەبەست لەمافە مەدنی و سیاسیەکان چییە و چ پیناسەیەکیان بۆ دەکات؟ بۆنمونە ئایا بزوتنەوەی گۆڕان مافی شۆڕشکردنی خەڵک وئازادی خەبات بۆ وەلانانی ده‌سه‌ڵاتداران و بەرپرسان لەپۆستەکانایاندا بە مافێکی مەدەنی و ڕەسمی هاوڵاتیان دەزانێ؟ یان بەئاژاوەگێری و فیتنە لە قەڵەمی دەدات؟ ئایا ئازادی بێدینی وڕەخنە لەموقەدەساتی قەومی و نیشتمانی و ئاینیەکان بە مافێکی مەدەنی دەناسێنێ؟ یان ئەویش وەک دەسەلات پیرۆزیەکانی نەتەوە و ئایین بە مەسەلەگەلێکی سەرو ئازادی لە قەلەم دەدات کە نابێ بکەونە بەردەم ڕەخنە و نارەزایەتی هاوڵاتیانەوە. لەیەک وتەدا کاتێک کەب زوتنەوەی گۆڕان باس لە “پاراستنی ئازادیەکان و مافەکان” دەکات و بەڕاشکاوانە دان نانێت بەئازادی بێمەرجی هەڵسوڕانی سیاسی، خۆپیشاندان و مانگرتن، پێکهێنانی حزب و ڕێکخراوە، ئازادی ڕەخنەو ئازادی بێدینی… بە پێویست جیاوزیەکی چۆنایەتی لەگەڵ ئەو ئاستە لە ئازادی و ماف دروست ناکات کە دەسەلاتی ئەحزابی میلیشیایی بۆخەڵکی بەڕەوا بینیوەتەوە. ڕاستیەکەی ئەوەیە کە بۆرژوازی و حزبەکانی هەمیشە ترس لە ئازادی لە لایەک و خۆ هەڵخستنیان وەک لایەنگر لە ئازادیەکان ئەم مەسەلەیە لە دوتویی نارۆشنی وقابیلی تەفسیردا، دەهێڵنەوە. پرۆگرامی بزوتنەوەی گۆڕان لەمبارەیەوە نمونەیەکیەتی.

٢) جێگای ئاین و ئازادی بێدینی لە پرۆگرامی بزوتنەوەی گۆڕاندا.

ئاشکرایە کە هەڵوێست لە ئاین لەهەرسیتەمێکی سیاسیدا، ولە پرۆگرامی هەر حزبێکدا، ئەتوانێ بنەمایەک بێت بۆ ئاستی بەرین بوونەوەی ئازادیەکان و تەنانەت خودی “سیستەمی دیموکراتی”. كۆمەڵگای ئازاد و “تاکی ئازاد” وەک ئەوەی بزوتنەوەی گۆڕان لە پرۆگرامەکەیدا کردویەتی بەسەرچاوەیەک بۆ “دامەزراندنی هەرێمێکی بەهێز”، بەو ئاستە بەدی دێت کە ئاین نە هەر وەک ئەمرێکی شەخسی تاکەکان بناسرێت، نەک هەر نابێ لەسەرو ئازادی ڕەخنەوە دانەنرێ، بەڵکو نەکرێتە شتێکی پیرۆز و پاساوی بۆ نەهێندرێتەوە وهیچ ئیمتیازێک نەدرێت بەئاینێک لەبەرامبەر ئاینەکانی تردا. بەڵام بابزانین لەمبارەوە پڕۆگرام چیمان پیدەڵێت:

پاراستنی ئازادی دینداری و سروتی مەزهەبە دینیەکان، رێزگرتن لە ئاینی ئیسلام وەک ئاینی زۆرینەی خەڵکی کوردستان و عێراق.

ئەم خاڵه‌ بەڕۆشنی خەسڵەتی دژی ئازادی و ئازادیخوازی بزوتنەوەی گۆڕان وەک حزبێکی بۆرژواناسیونالیست ئاشکرادەبێت. بەتایبەتی کاتێک کە ئەو باسی ئازادی دینداری دەکات به‌ڵام بەلای ئازادی بێدینیدا ناچێت، تەنانەت کاتێک کەباس لە ئازدی ویژدان دەکات، ئازادی ڕەخنە لە دین و موقەدەساتە نەتەویی و ئاینەیەکان بەرەوا نابینێ ولەبارەیانەوە قسەیەک ناکات. لەمەش زیاتر “ڕیزگرتن لە ئاینی ئسیلام” بەبەهانەی زۆرینە بوونی” بەپێویست ئیمتیازات بەدینی ئسیلام” وپەیڕەوانی دەدات، مەلاو شێخ و ئاخوند و مزگەوت و شەریعەت و ئادابەکانی دینی ئیسلام، لەچاو هەر دینێکیتر وپەیڕەوانیاندا، (لە نمونەی مەسیحی و جولەکە..) جێگایەکی باڵادەستیان پێدەبەخشێ. هاوکات خودی ئەوەی کە “ئیسلام وەک ئاینی زۆرینە” دەناسرێ، بەپێویست وەک دینی ڕەسمی وڵات جێگای پیدەبەخشرێ، بەڕادەیەکی ئەوتۆ کە فرسەتێکی لەبار بۆ ئیسلامیەکان و پەیڕەوانی ئاینی ئیسلام دابین ده‌كات کە مافی راکێشانی شەریعەتیان هەبێ بۆناو دەستور و یاساکان و وەک سەرچاوەیەکیش مامەلەیان لەگەڵ بکرێ وهەرکەسیش کە بڕوای بەم دینە نەبێ دەکەوێتە بەردەم سزا و سەرکوتەوە، تەنانەت ئەم ڕێزلێگرتنەی بزوتنەوەی گۆڕان لە دینی ئیسلام ئەو بەهایەشی دەبێ بۆ ئیسلامیەکان کە وەزارەتی ئەوقاف بکەنە بەشێک لەوەزارەتەکانی حکومەت و لەسەر داهاتی خەڵک هەزاران مه‌لا و مزگەوت ببنە موچەخۆر و داهاتیان بۆ سەرف بکرێ. هەموو ئەمانەش بە پاساوی ئەوەی کە “دینی ئیسلام زۆرینەی خەڵکی کوردستان و عێراقە”. بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر چ پێوانەیەک ئەم زۆرینایەتیەی بەئەنجام وەرگرتووە؟ ئایا سەرچاوەکەی بە ئسیلامی نوسینی بەزۆری خەڵکە لەناسنامەی باری کەسێتیاندا، یان لەبەر موسوڵمان بونی ئەوانە؟ ئایا بڕوابوونی زۆرینەیەکی کۆمەڵایەتی بەدینێک دیارەیەکی ڕاوەستاو وئەبەدیە یان میژوویی وقابیلی گۆڕانە؟ لەراستیدا هێنانی ئەم دەربڕیانە لەژیر ناوی ئازادی دینداریدا، تەنها ئەو ئەنجامەی هەیە کە حزبی گۆڕان نەک هەر بزوتنەوەیەکی سکولار و مەدەنی نییە، بەڵکو سەرتاپا کۆنەپەرست و پشتبەستووە بە دین و بۆ کۆکردنەوەی دەنگی هاوڵاتیان بەم دیاردەیەوە خۆی بەستۆتەوە، کە بێگومان ڕەواجدان بە جیاکاری ئینسانەکان لەسەر باوەڕی ئاینیان و سەرکوتی سیاسی و کۆمەڵایەتی لێدەکەویتەوە. ئەمە ئەو ئامانجە دیموکراتیەیە کە پرۆگرام وەک لایەنێکی چاکسازی پێشکەس بەخەڵکی کوردستانی دەکات.

٣)فەرهەنگ وفەرهەنگی دیموکراتی

پرۆگرام لەراستەی پەرەدان بە دیموكراسی دا ڕێگای فەرهەنگیش دەگرێتەبەر و وەک بابەتێک بۆ گەیشتن “بەئامانجە دیموکراتیەکان” بەدەستیەوە دەگرێ. به‌ڵام کام فەرهەنگ؟ پرۆگرام ئاوا باس دەکات:

“په‌ره‌دان بە فەرهەنگی دیموكراتی، هەڵبژاردن، كاراكردنی ژیانی پەرلەمانی، كاراكردنی ئەنجومەنەكانی نوێنەرایەتی لەسەر ئاستی پارێزگا ‌و وردكردنەوەیان لەسەر ئاستی قەزا‌ و ناحیە‌ و گوندەكان.

“په‌ره‌دان بە فەرهەنگی بەرهەڵستكاریی مەدەنی، ئۆپۆزسیۆنی سیاسی ‌و رۆشنبیریی، رەخنەگرتن وەك مافێك كە دیوی دوەمی بەرپرسیارێتییە. “په‌ره‌دان بە فەرهەنگی پەسەندكردنی جیاوازیی لەسەر ئاستی سیاسی ‌و كۆمەڵایەتی‌ و رۆشنبیریی، پەسەندكردنی شكست لە هەڵبژاردندا، ململانێی ئاشتیانە ‌و دەستاودەستكردنی دەسەڵات لەسەر هەمو ئاستە سیاسیەكان، دەستاودەستكردنی بەرپرسیارێتی لەسەر ئاستی كارگێڕیی ‌و كۆمەڵایەتی، لەنێوان كەسە شیاوەكاندا، لەنێوان رەگەز‌ و تەمەنە جیاوازەكاندا.

به‌گژاچونه‌وه‌ی هەر رەفتار‌ و ئاكار‌ و هزرێكی توندڕەو‌ و تیرۆریستانە، لەژێر هەر ناو ‌و هەر پاساوێكدا بێت. “زەمینەسازیی بۆئەوەی لە فەرهەنگی سیاسیدا زمانی دایەلۆگی رۆشن‌ و ناونانی بەرژەوەندیەكان جێگەی زمانی دروشم‌ و موزایەدە‌ و گوتاری لاستیكیی بگرێتەوە.

ئەم بەندانە پێکەوە کەلەسەر فەرهەنگی دیموکراتی و فەرهەنگ بەگشتی رادەوەستێ، دەیەوێت وانیشان بدات کە بزوتنەوەی گۆڕان حزبێکی لیبڕاڵ ودیموکراتخوازە، بەڵام ماهییەتی ئەم ڕەوتە وەک ڕەوتێکی ناسیونالیستی کە بە توندی خۆی بە نەتەوە و خاک و نیشتمانەوە بەستۆتەوە و دابەشبوونە قەومی وئاینەیەکانی وەک بنەما و ڕوانگەیەک بۆماف و ئازادیەکان بەدەستەوەداوە، هاوکات خودی ئەوەی کە ئاینی ئیسیام بەپیرۆز دەزانێ و ئامادە نییە یاسایەک کە پێچەوانە بێت بە شەریعەتی ئیسلامی جێگیر بکرێ، بەپێویست فەرهەنگی کوردایەتی و سونەتەکانی جوڵانەوەی ناسیونالیستی گۆشەیەکی سەرەکی فەرهەنگ وئاکاری سیاسی ئەم حزبە داگیر دەکات. کاتێک بزوتنەوەی گۆڕان بەشوێن “دەستکەوتی قوربانیدانەکان و شۆڕشەکانی کوردەوەیە” کاتێک کە کارەساتە نەتەوەییەکان وهەڵسوکەوتی کەسایەتیە نەتەوەییەکان، لەشاعیران و مەلاو شێخو سەرۆک خێلەکان وەک میژووی “گەلی کوردستان لەپێناو نیشمان”دا دەناسێنی، بەپێوسیت نوێنەرەوەی هەمان فەرهەنگی زاڵی ناسیونالیستی لەخۆیدا عەکس دەکاتەوە. لەلایەکیترەوە فەرهەنگ بەگشتی دیاردەیەکی کاریگەر تر نییە لەسیاسەتو ئابوری. هاوکات فەرهەنگی زاڵ لە کۆمەلگادا، هەمیشە فەرهەنگی ئەو چینەیە کە دەسەلاتی بەدەستەوەیە و نوێنەرەوەی نیزامێکی سیاسی و ئابووری وچینایەتیە. کاتێک کە بزوتنەوەی گۆڕان دەسەڵاتی چینی بۆرژوازی و حکومەتی هەرێم بە دەستکەوتی خەڵک دەزانێ ولە هەمانکاتدا لەسەر پێگەی هەمان سیستەمی ئابوری و سیاسیەک ڕادەوەستێ کە لەئارادایە، بەپێویست قاچی لەهەمان فەرهەنگو ئەخلاقیاتی زاڵی ئەم چینە و بزوتنەوە قەومیەکەیدا دەمێنیتەوە. ئەوەشی کە دەیەوێت ئەم فرهەنگە بە لیبرالیزمو دیموکراتی ئاوێزان بکات، کارێکە بۆ ڕەواپێدانی بەرنامەی چاکسازی و ڕیفۆرمەکردن وجوان کردنی هەرئەم دەسەڵات و نیزامە و فەرهەنگ و ئاکارە زالەیە، لە بەردەم خەڵکی کوردستاندا. فەرهەنگ و ئاکارێک کە ژن کوشتن و پیاوسالاری و فەرهەنگی خێلەکی و دواکەوتوانەی ئاینی و پیرۆزکردنیان لەژیرناوی باوەری زۆرینەدا گۆشە سەرەکیەکانیەتی. لەراستیدا بۆرژوازی کورد و حزبە ناسیونالیستەکانی لەهەر بەرگێکی لیبراڵی و تۆلڕانس و دیمکوکراتخوازدا خۆیان هەڵخەن ناتوانن نوێنەری فەرهەنگی مەدەنی و ئینسانی وسکولاریستی بن، چونکە خۆیان لەسەر بنەمای جیاکاری نەتەوەیی وموقەدەسکردنی خسوسیاتی جوگرافی و زمان و میژووی نەتەوەیی دامەزراون و بەتوندی بە ئیسلام وشەریعەتەکەیەوە گرێیان خواردووە. لەواقعدا رەوتی فەرهەنگی مەدەنی و شارنشینی کۆمەلگای کوردستان یەکسەرە ناکۆک و بە چەندین فرسەخ لە ئاکار و فەرهەنگی حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی لە پێشترە. هونەری رابردووپەرستی و کۆنەپارێزی، گۆشەیەکی سەرەکی ئاکاری سیاسی ئەم حزبانەیە بۆ هێنانەخوارەوەی ئاستی تەوەقعاتی خه‌ڵكی کرێکار و زەحمەتکێش و ئامرازی دەستیانە بۆ پارچە پارچەکردنی ڕیزی خەباتی رادیکاڵ و مۆدێرنانەی جەماوەرە. ڕازاندنەوەی پڕۆگرام بەدەستەواژەگەلێکی وەک” پەسەندکردنی جیاوازیەکان، بەرهەلستکاری مەدەنی، ململانێی ئاشتیانە، دژایەتی کردنی تونڕەوی، زمانی دیالۆگ…”، تەنها ئەو بەهایەی هەیە کە بزوتنەوەی گۆڕان لەژێر ناوی “فەرهەنگی دیموکراتیدا” لێکچوونە جەوهەریەکانی خۆی لەگەڵ ئەحزابی تەقلیدی ناسیونالیست و ئیسلامیدا، بشارێتەوە و خۆی وەک حزبێکی “جیاواز” لەوان هەڵخات و لێرەشەوە ڕەواج بە سیاسەتی ڕیفۆرمخوازیەکەی بدات.

سێهەم: “ئامانجە نیشتمانیو دیموکراتیەکان” وڕێبازی چاکسازی:

لەکۆتایی ئەم تەوەرەدا پرۆگرام هێنانەدی “ئامانجە نیشتمانی و دیموکراتیەکان”ی بزوتنەوەی گۆڕان دەخاتە گرەوی ڕێبازی چاکسازیەوە ووەک بەرئەنجامێک بۆ ڕیفۆرمی سیاسی لەسیستەمی دەسەڵاتدارێتی ئێستای کوردستاندا، دای دەڕیژێتەوە. بەڵام لایەنە سەرەکیەکانی ئەم چاکسازیو ڕیفۆرمە سیاسیە چین وڕوویان لەکوی کردووە؟

بەیاسایی کردنی “ئامانجە نیشتمانی و دیموکراتیەکان”، کاراکردنی پەرلەمان وحکومەت، سنوردارکردنی قەبارەو جووڵەی حزبی سیاسی، بەنیشتمانی کردنی دامودەزگا سەربازی وئەمنییەکان،.. ئەمانە لایەنە سەرەکیەکانی ئەو ڕیفۆرم وڕێبازە چاکسازیەیە کە پڕۆگرام بۆ هەریەکەیان چەندخاڵیکی ڕیز کردووە و ئاراستەی پێداون:

لایەنی یەکەم:

“گه‌ڕاندنه‌وه‌ و هه‌موارکردنه‌وه‌ی پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان بەشێوازێك كە سیستمی سیاسی هەرێم سیستمێكی پەرلەمانی بێت، پرنسیپی نه‌ناوه‌ندێتی کارگێڕی و جیاکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌کان و پاراستنی ئازادییه‌ سیاسیه‌کانی تێدا چه‌سپیبێت.” “_ هه‌موارکردنه‌وه‌ی هه‌مو ئه‌و یاسایانه‌ی که‌ ره‌هه‌ندی نیشتمانییان هه‌یه‌ له‌ڕێگای سازانی نیشتمانییه‌وه‌، به‌تایبه‌تی ئه‌و یاسایانه‌ی که‌ کاریگه‌ریی له‌سه‌ر ژیانی دیموکراتی و رێساکانی گه‌مه‌ی سیاسی هه‌رێم جێدێڵن.” “_ کاراكردن و بەنیشتمانیکردنی دیوانی چاودێریی دارایی، دەستەی نەزاهە و لیژنه‌ی نه‌زاهه‌ی په‌رله‌مان بۆ بەدواداچون ‌و ناونان‌ و سزادانی گەندەڵكاران. سپاردنی هەمو دەسەڵاتێك بەو دیوان و دەستانە تا بۆیان هەبێت، بەپێی یاسا، لە هەمو كەس ‌و بەرپرس‌ و لایەنێك بپرسنەوە، داوای ئاشكراكردنی پارە‌ و ماڵ ‌و موڵكی هەر كەسێك بكەن كە بیانەوێـت.” “_ ….

لەمبەندانەی سەرەوە “گەڕانەوەی دەستور و هەموارکردنەوەی” خاڵێکی سەرەکیە بۆ بەیاسایی کردنی” ئامانجە نیشتمانی و دیموکراتیەکان”، ڕیفۆرمێکی سیاسیش کەلەم ڕاستایەدا بزوتنەوەی گۆڕان بەدواوەیەتی، گۆڕینی “سیستەمی سیاسی هەرێمە، بە سیستەمێکی پەرلەمانی”. بەڵام بەجیا لەوەی کە بالادەستی ئەحزابی سیاسی بەسەر سیستەمی سیاسی ئیستای کوردستاندا، تاچەند ئەم داخوازیەی بزوتنەوەی گۆڕان لەقاڵبی خۆشخەیالی و وەهمێکدا دەهێڵیتەوە، هاوکات خودی چڕکردنەوەی مەسەلەی دەستور لە گۆڕینی سیستەمی سەرۆکایەتیەوە بۆ پەرلەمانی، ناتوانێ ڕیفۆرمێکی سیاسی گشتگیر بگرێتە خۆی و لە دەرەوەی بازنەی بەرژەوەندیەکانی بۆرژوازی کورد و فەرمانڕەوایەتیەکەی دەرچێت. بەتایبەتی کە یەکەم، سیستەم ئەگەر پەرلەمانی بێت یان سەرۆکایەتی، هیچ گۆڕانکاریەک لەئاستی ژیان و بژێوی وبەرینکردنەوەی ئازادیەکاندا پێک ناهێنێ. بەتایبەتی کە بزوتنەوەی گۆڕان نە بەدوای سکولاریزمەکردنی سیستەمەوەیە و نە دەخاڵه‌تی هاوڵاتیان وەک بنەمایەک وەردەگرێ بۆ بەرێوەبردنی کۆمەڵگا. دووەم ئەوەی کە حزبی گۆڕان وەک مەبدەئێک خۆبەستە پێوەی “لەبەرچاوگرتنی دەستورو یاساکانی حکومەتی فیدڕالی عێراقە”و نایەویت لێی دەرچێت، بە پێوسیت دەستوری هەرێمی کوردستان وەک کۆپیەکی دەستوری عێراق بەڕەوا بۆخەڵکی کوردستان دەبینێ. دەستورێک کە لەسەر بنەمای تەوافقی لایەنە قەومی و ئیسلامەیکان و بە ناسنامەی ئەوانەوە داڕیژراوە. لەڕوانگه‌یەکی ئاواشدا، هەموارکردنەوەی دەستور بۆ بزوتنەوەی گۆڕان تەنها کەمکردنەوەی دەسەڵاتی پارتی و یەکەیەتی لەخۆ دەگرێ و بەهیچ جۆرێک بەلای ماف و ئازادیە فەردی و مەدەنیەکان و هێنانەکایەوەی سیستەمێکی سکولاردا ناچێت.

لەبارەی کاراکردنەوەی دەزگاکانی چاودێری و نەزاهە و لێژنە پەرلەمانیەکان و کۆمسیۆنی هەلبژاردنەکانیشەوە، دیسانەوە مەسەلەکە لەئاست هەڵگرتنی “قۆرخکاری و باڵادەستی حزبەکاندا” قەستیس دەکا، بەبێ ئەوەی لەسەر بەرنامە و سیاسەتی ئەم پێکهاتوانە راوەستێ. کاتێک بزوتنەوەی گۆڕان هەموارکردنەوەی دەستور لەمەسەلەی سیستەمی پەرلەمانیدا چردەکاتەوە، بە پێویست سازدانەوەی ئەم دامو دەزگایانەش کە دەکەونە ژیر کاریگەری دەستورەوە، چارەنوسیان لەوەوە باشتر نابێت کە لە “سیستەمە پەرلەمانیەکەی عێراق”دا بەڕیوەدەبرێت.

لایەنی دووەم:

دامەزراندنی حكومەتێكی كارا، بچوككردنەوە‌ و تەرشیقكردنی وەزارەت‌ و دامودەزگاكانی لەسەر بنەمای چوستی نەك قەبەیی، دور لە بیرۆكراسی‌ و هەڵاوسانی كارگێڕیی. هانگاونان بەرە‌و خێراكردن، نە-ناوەندێتی، بەئەلیكترۆنیكردنی پەیوەندییە كارگێڕییەكان،

“لێپێچینه‌وه‌ وپرسیاركاریی پەرلەمانی لە هەمو بەرپرسەكان، لە سەرۆكی هەرێم ‌و سەرۆكی حكومەتەوە تا وەزیر ‌و هەمو پلەدارەكانی بەرپرسیارێتی، سزادان‌ و سەندنەوەی متمانە لێیان لەكاتی سەرپێچیی دەستوریی ‌و یاساییدا.” “دیاریکردنی رادەی باڵای نەسریە‌ و ژمارەی پاسەوانی بەرپرسەكان بەپێی یاسا، لە سەرۆكی هەرێمەوە تا بچوكترین بەرپرس، بەجۆرێك له‌گه‌ڵ نه‌ریته‌کانی دنیای شارستانیدا بگونجێت ‌و ئەوە بسەلمێنێت كە هەرێمی كوردستان لەباری ئەمنیی ئاساییدا دەژێت‌ و متمانەی هاوبەش لەنێوان هاوڵاتی‌ و بەرپرسدا هەیە‌.” “هەڵوەشاندنەوە، یان هه‌موارکردنی هەمو ئه‌و یاسا و رێنمایی و بڕیارە تایبەتانەی که‌ پەیوەندیدارن به‌ سیستمی موچه، خانه‌نشینی و ئیمتیازاتی به‌رپرس و وه‌زیرو په‌رله‌مانتاران، به‌ جۆرێک هەمان تەمەنی یاسایی خانەنشینی راژەی مەدەنی بەسەریاندا جێبەجێ ببێت، دادی کۆمه‌ڵایه‌تی له‌نێوان خاوه‌ن موچه‌ به‌رز و نزمه‌کاندا له‌به‌رچاو بگیرێت”.

ئەم بەندانە جگەلەوەی کاریگەری ڕەوتی بێزاری و ناڕازیبون و ئەو هەستەی خەڵکی کوردستانی بەسەرەوەیە کە بە ڕۆشنی دەرکیان بە جیاوازی چیانیەتی خۆیان لەگەڵ دەسەڵاتداران و موچە و داهاتی ئەندام پەرلەمان و وەزیرەکانی حکومەتدا کردووە، لەهەمان کاتدا پرۆگرام هەوڵدەدات بەڕیفۆرمێکی ئیداری هاوشیوەی ڕیفۆرمەکانی عەبادی ئەم کاریگەریە لەسەر سیستەمی ئیستای ده‌سه‌ڵاتدارێتی بۆرژوازی کورد نەهێلێ و لەقاڵبێکی بەرتەسکدا رایگرێ.

کاراکردنی حکومەت و پەرلەمان بە گەورەکردن و تەرشیقکردنەوەی ناکرێت. بەتایبەتی کە کارێکی ئاوا ئاستی بژێوی و گوزەران و ئازادیەکانی هاوڵاتیان ناباتە ئاستێکی ڕوولەپێشەوە، چونکە خودی حکومەت و دەسەڵات و پێکهاتوەکانی لەسەر بنەمای بازاڕی کار و سەرمایە و جیاوازیە چینایەتیەکان دامەزراوە. تەنانەت ناتوانێ کارتۆنی بوونی پەرلەمان لە باڵادەستی ئەحزابی میلیشیایی دەرکێشێ و بتوانێ کەیسی تاوان وتاڵانیەکانی سەرانی گەندەڵکار بخاتەبەردەم مێزی دادگاوە.

لایەنی سێهمە:

“دیاریكردنی سنوری دەسەڵات ‌و چالاكیی حیزب وەك رێكخراوی سیاسی پەتی، كە بۆی نەبێت هێزی چەكدار‌و دەزگای نهێنیی تایبەتی هەبێت.” “حیزبەكانی ناو دەسەڵات ته‌نها بۆیان هەیە كارنامەی هه‌ڵبژاردنی خۆیان جێبەجێ‌ بكەن، بێئەوەی مافی پاوانكردنی دارایی وڵات ‌و بەكارهێنانی پۆستی گشتیان هەبێت بۆ ترساندن و کڕینی ده‌نگ و ویژدانی هاوڵاتیان. -“ئاشكراكردنی پارە‌ و موڵك ‌و عەقار ‌و بەرژەوەندی ئابوریی كۆمپانیا بازرگانییەكانی حیزب و رێگریی لە هەر پاوانكارییەكی حیزبیی بۆ سەر بازاڕ‌و تەندەر‌و كەرتی تایبەت.” “حیزبەكان بەگوێرەی یاسا هاوکاریان لە حكومەتەوە بۆ دیاریده‌کرێ بەپێی قەبارە و ژماره‌ی کورسیه‌کانیان لە ئەنجومەنەكانی نوێنەرایەتیكردندا دور لە هەر ئیعتبارێكی پێشینەی شۆڕشگێڕی.”

بەڕاستی ئەم بەندانە خەیاڵیکی سەرسورهێنەر بەزەینی هەر ئینسانێکی “واقعبین”دا دێنێ. بەتایبەتی کە وێنای سیستەمیکی ئەوپەڕی لیبرالی، لەوینەی وڵاتانی ئەوروپایی بە سیستەمی ئێستای کوردستان دەبەخشێ. بچوک کردنەوەی ئەحزابی سیاسی تائاستی “ئەحزابی ئینتخاباتی” و دورکەوتنەوەیان لەدیاردەی چەکداری و دەزگای ئەمنی و ئیقتسادی تایبەت بە خۆیان، کردەیەکی تا بڵێی ئیجابیە، بەڵام ئایا ئەمە لە سیستەمێکدا دەگونجێ کە “ئیسلام وەک دینی رەسمی و زۆرینەی خەڵک” بناسرێ؟، ئایا سیستەمێک کەناسنامەی “نیشتمانیو نەتەوەیی” بۆکرابێت دەتوانێ خۆی لەئەحزابی قەومیو ئیسلامی وباڵادەستیان خاڵی بکاتەوە، تا مل بدەن بەئەنجامی هەڵبژاردنەکان و وەک ئەحزابی ئینتخاباتی بمیننەوە و لەدەرەوەی توندوتیژی ودەزگای ئەمنی و ئیقتسادی چالاکی سیاسی لە کۆمەڵگادا بەڕێوەببەن؟ ئایا دەکرێ و دەتوانرێ بەبێ بوونی دەوڵەت لەکوردستاندا، ئەم دەزگایانە بەسادەیی لە ئەحزابی چەکدار( بەو مێژوەوە کەهەیانە)، دابماڵرێت و تاسەر ئاستی “دەزگای پیشەیی و دەوڵەتی ببرێن؟ راستیەکەی ئەوەیە کاتێک کە ڕیفۆرمە سیاسیەکانی بزوتنەوەی گۆڕان و ئەو چەمکانەی کە دەیەویەت “هەرێمێکی بەهیز” لە کوردستاندا دابمەزرێنێ، ئەوێش لەڕێگای خەباتی پەرلەمانی و قانونیەوە، هەرگیز ناتوانێ ئەم گۆڕانکاریانە بەکردەوە دەربهێنێ، هەربۆیە هەنگاوەکانیشی وەک خەیاڵێکی لیبرالیستانە دەمێنیتەوە، بەتایبەتی لە فەزای سیاسی ئێستای کوردستانو ناوچەکە و لەژێر سایەی بالادەستی دەسەڵاتی ئەحزابی میلیشیایدا. بزوتنەوەی گۆران ئەگەر لەواقعدا و بەدور لەخەیاڵاتی لیبرالیستی و چاکسازی، دەیەوێت بەکردەوە گۆڕانکاری ڕیشەیی لەسیستەمی حکومرانی ئێستای کوردستاندا، بەدی بهێنێت وئەم دامو دەزگایانە (تەنانەت بۆ بەرژەوەندی خودی بۆرژوازی کورد) بخاتەوە سەرجێگای خۆیان، دەبێ لەیەکەم خالەکانی بەرنامە چاکسازیەکەیدا، ڕاستەوخۆ وەلانانی دەسەڵاتی ئیستای ئەحزابی میلیشیایی و بردنی کوردستان بۆ ده‌وڵه‌تێکی سەربەخۆ، وەک مەسەلەیەکی سەرەکی بخاتە دەستوری خۆیەوە.

لەبارەی ڕۆلی حزبەوە پرۆگرام تائەو ئاستە دەڕوات کەچالاکی سیاسی حزبەکان لەدامودەزگاکانی وەک هێزی چەکدار و ئاسایشدا قەدەغە بکات، دیارە ئەمەش لەوبۆچوونەوە سەردەردێنی کە گوایە بە”بچوک کردنەوەی ڕۆڵی حزبەکان” ئەتوانێ ئەم دەزگایانە بگۆڕێ بەدەزگای نیشتمانی و ڕێگا بگرێ لە کارکرد و ڕۆڵی ئەحزابی میلیشیایی! بۆچوونێکی ئاوا جگەلەوەی چالاکی حزبەکان سنوردار دەکاتەوە و بەئاشکرا دژی ئازادی هەڵسورانی سیاسیە، لەدووسەرەوە ناکۆکە بەدنیای سیاسیو ڕۆڵی واقعی ئەحزاب لەکۆمەڵگادا. لەسەرێکەوە ئەوە حزبەکانە دەسەڵات بەدەستەوەدەگرن و بەرپرسیارێتی پۆستەکانی دوڵەت لەئەستۆدەگرن، تەنانەت لە لیبڕالترین دەوڵەتی دنیادا ئەو حزبەی وەک براوەی هەڵبژاردن کابینەی حکومەتی پێکدێنێ هەرخۆی وەزیری بەرگری، دەزگای ئەمنی و پۆلیس، موخابەرات.. بەدەستەوە دەگرێ و سیاسەتی بۆدادەڕیژێ، بەبێ ئەوەی پێویستی بەهیچ “بریارێکی نیشتمانی” وەک ئەوەی گۆڕان دەیخوازێ بکات. کەوایە لەحاڵێکی ئاوادا چۆن دەتوانرێ ڕۆڵی حزبەکان لەم دەزگا دەوڵەتیانەدا قەدەغە بکرێ ونەهێڵرێ؟ لەسەرێکی تریشەوە بزوتنەوەی گۆڕان خۆی لە گێلی دەدا و نایەوێت ئەو واقعیەتە ببینێ کە ئەندامانی ئەم دەزگایانە کەسانی جۆراوجۆرو هەڵگری مەیل و بۆچوون و لایه‌نگری سیاسی جیاوازیان تێدایە، لەحاڵەتی قەدەغەکردنی چالاکی سیاسی وحزبایەتیدا، بزوتنەوەی گۆران چۆن بەر بەم واقعیەتە دەگرێ؟ ئایا بەرلەوەی ئەم کەسانە کار لەم دەزگایانەدا بکەن لە بۆچون و مەیلە سیاسیەکانیان پاک دەکاتەوە و بەڵین نامەیان پێپڕدەکاتەوە؟ یان چی؟ بەڵام کاتێک کە بزوتنەوەی گۆڕان لەهیچ جێگایەکی پرۆگرامەکەیدا راشکاوانە باس لەهەڵوەشانەوەی هێزی میلیشیای حزبەکان و دامودەزگای ئەمنی و ئاسایشیان ناکات، بگرە هەوڵی چاکسازی بۆ بەنیشتمانی کردنیان دەخاتە گەڕ، بەپێویست لەڕێگای واقعی دوردەکەوێتەوە وخەیاڵاتی لیبرالیستانە بەخەرج دەدا، تا ئەم دام ودەزگا سەروخەڵکیانە، بەخەیاڵی خۆی لەدەست یەکیەتی وپارتی دەربهێنێ و بیخاتە خزمەتی “نیشتمانەوە”!

لایەنی چوارەم:

“_ گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ئه‌و یاسانه‌ی که‌ په‌یوه‌ندییان به‌ ئه‌نجومه‌نی ئاسایش و ده‌زگای ئاسایشی هه‌رێمه‌وه‌ هه‌یه، که‌ تاک لایه‌نه‌ له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ تێپه‌ڕێندراون، هه‌موارکردنه‌وه‌یان له‌ڕێگه‌ی سازانی نیشتمانییه‌وه‌….”

“_ …. “_ پێکهێنانی هێزی پاسەوانی هەرێم، بە سودوەرگرتن لە مادە پەیوەندیدارەكانی دەستوری عێراق، بەشێوازێكی نیزامیی مۆدێرن، بە سودوەرگرتن لە ئەزمونی هێزی پێشمەرگەی ئێستا، موتوربەكردنی ئەو هێزە بە نەوەی نوێ‌‌ و كردنەوەی دەرگای پەیوەندیکردنی ئارەزومەندانە (تەتەوع)، دور لە لایەنگریی سیاسیی، حیزبیی، ناوچەیی و خێڵەكی. “_ قه‌دەغەكردنی رێكخستنی حیزبی ‌و سیاسی لەناو هێزی پاسەوانی هەرێم و وه‌زاره‌ت و دامه‌زراوه‌ سه‌ربازی و ئه‌منی و هه‌واڵگریه‌کاندا. “_ ئامادەكردن ‌و رێكخستنەوەی هەمو ئەو هێزە چەكدارانەی كە ئینتیمایان بۆ حیزب‌ و گروپ ‌و تاكەكەس هەیە، سەرلەنوێ‌ دامەزراندنیان لە هێزی پاسەوانی هەرێمدا، یان خانەنشینكردنیان ..”

ئێمە پێشتر لەبارەی “دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی”ەوە ئەوەمان ووت کە فەلسەفەی بوون و مانەوەی ئەم دەزگایانە، کە دەسەلاتی چینی بۆرژوازی و حزبەکانی بە پاساوی “پاراستنی وڵات لە مەترسیە دەرەکی و ناوخۆییەکان” وەک ئامرازی سەرکوت لەبەرامبەر خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێش و ناڕەزایەتیەکانیاندا، وەک دەزگایەکی سەروخەڵکی پەنای بۆدەبەن. هەروەها ئاماژەشمان بەوەدا، کە پاراستنی ووڵات وەک ئەرکێکی سەرجەم هاوڵاتیان کاتێک دابین دەکرێ، کە دەخاڵەتی ئەوان لە بەڕێوەبردنی وڵات و بەهرەمەند بوونیان لە ئاستێکی باشبژێوی وئازادیەکان مسۆگەر کرابێت. لەپاڵ ئەم راستیەشدا، ئەمنیەتی کۆمەڵایەتی کاتێک بەدی دێت چەکدارکردنی گشتی جەماوەر و راهێنان و هوشیارکردنەوەیان بەمەترسیەکان، تەنها ڕێگای عەمەلی و کارسازە. بەڵام بزوتنەوەی گۆڕان وەک هەر رەوتێکی بۆرژوازی کە لەبەرنامەیدا نییە جەماوەر وبەرژەوەندیەکانی میحوەری هەر هەنگاوێکی سیاسی بێت بەپیویست ئەویش دەست بەدامو دەزگا سەروخەڵکیەکانەوە دەگرێ. تەنها ڕەخنەیەک کەلەم بارەوە هەیبێت ئەوەیە کەپێکهێنانی ئەنجومەنی ئاسایش بە”بڕیاری تاک لایەنە” دامەزراوە! لەمەش زیاتر بزوتنەوەی گۆڕان واوەتر دەڕوا و لەلایەک باس لە پێکهینانی”پاساوەنی هەرێم” بە پشتبەستن و گەڕانەوە بۆ دەستوری عێراق، دەکا و لەلایەکی تریشەوە نەک هەر هەڵوەشاندنەوەی هێزی میلیشیای حزبەکانی وەک یەکیەتی و پارتی داواناکات، بەڵکو بەدوای گۆڕینی ئەم هیزانەوەیە بە”هێزێکی نیشتمانی وهاوچەرخ”. بەمجۆرە بزوتنەوەی گۆڕان لەسەر میراتی دامو دەزگا ئەمنیو میلیشیاییەکانی ئەحزابی ده‌سه‌ڵاتداری ئێستای کوردستان و خودی حکومەتی عێراق، بەشوێن “پاراستنی وڵاتەوەیە” وگەرەکیەتی بەجاکسازی وتەعدیلی روالەتیانە، ئەم دەزگایانە بە دەزگاگەلێکی “نیشتمانی” و پێویست بۆخەڵکی کوردستان بەڕەوا ببینێ. ئەمە ئەو سیاسەتە چاکسازییە کە بزوتنەوەی گۆڕان لەسیستەمی ئیستای کوردستاندا بەدواوەیەتی!.

ئەنجامگیری

بەمەبەستی ئەنجامگیری لەیەکەم تەوەرەی ئەم بەشەی پرۆگرامی سیاسی بزوتنەوەی گۆڕان ڕەخنە و سەرنجەکانمان لەچەند خاڵێکدا ڕیزبەندی دەکەین:

١/ بەوپێیەی کەبزوتنەوەی گۆڕان وەک حزبیکی “نیشتمانی ونەتەوەیی” خۆی پیناسەدەکا و تەواوی پرۆگرامەکەی لەسەر “هەرێمی کوردستان و بەهێزکردن”ی چەق دەبەستێ. هاوکات بەو پێیەی ئەم بزوتنەوەیە دەسەڵاتی ئێستا بەدەستکەوت و ئەزمونی “گەلی کورد” ناوزەد دەکا و بەتەواوی سەرمایەداری بوونی کوردستان و جیاوازیە چینایەتیەکان، بەفەرامۆشی دەسپێرێ، بەپێویست وەک هەر حزبێکی تری ناسیونالیست مانەوە و پاراستنی دەسەڵاتی ئێستا مەسەلەی میحوەریە لە”ئەرکە نیشتمانی و دیموکراتیەکان”دا و جیاوازیەکیش کە ئەم بزوتنەوەیە لەژێرناوی چاکسازیدا ئیدعای بۆ دەکات، شتێکی زیاتر لە تەعدیلی دەسەڵات و حکومەتی ئێستا نییە.

٢/ تائەو جێگەیەی کە ئەم بزوتنەوەیە باس لە دیموکراتیکەکردنی دەسەڵات و سیستەمی ئیستا دەکا و بۆئەمەش رەخنە و ڕوانگه‌ی چاکسازی لەژێر ناوی “بەنیشتمانی کردنی دامو دەزگاکان و کاراکردنەوەی پەرلەمان و گۆرینی سیستەمی سەرۆکایەتی بۆ پەرلەمانی..” دەباتە پێش لەڕوانگەی یەکێک لەئەندامانی خێزانی حزبەبۆرژوا ناسیونالیستەکانی کوردەوە لە کێشەکانی خەڵکی کوردستان دەڕوانێ. ریفۆرمێکی سیاسی ودیموکراتیش کە بەشوێنیەوەیەتی بەهیچ جۆرێک و لەهیچ ئاستێکدا هەنگاوەکانی بۆ”بەرینکردنەوەی دیموکراتی” پەیوەند بە بەرژەوەندیەکانی خەڵکەوە پەیدا ناکات. لەلایەکی تریشەوە دورکەوتنەوە لە سکولاریزم و جیایی دین لە دەسەڵات و سیستەمی حکومرانی، دینی ئیسلام وەک دینی رەسمی و سەرچاوەیەکی سه‌ره‌كی بۆ دانانی یاساکان ڕادەکێشی و بوار بۆ مەلا و مزگەوت و پەیڕەوانی ئەم دینە دەکاتەوە کە لەسەر داهاتی خەڵک کارنامەی کۆنەپەرستی و دژی ئازادیان ببەنەپیشەوە.

٣/ ئیسلام وەک ئاینی زۆرینە و رڕێزلێگیراو دەناسێنێ هاوکات هێشتنەوەی دامو دەزگای سەروخەڵکی وسەرکوتگەری وەک “دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی، پۆلیس، ئاسایش وهیزی چەکدار..” بەپێویست ستەمو سەرکوتگەری وکۆنەپەرستی، لەبەرامبەر مافو ئازادیەکانی هاوڵاتیاندا رادەگرێ.

٤/ مادام بزوتنەوەی گۆڕان ناسنامەی قەومی وئاینی ئیسلام وەک بەهای سەرەکی بەسەر سیستەمی حکومرانیدا بەدەستەوە دەگرێ و هاونیشتمانی تورکمان وئاشوری ومەسیحی وکلدان، بەهاوڵاتیانی پلەدوو جیگیر دەکا و جیاکاری و چەوسانەوە و ستەمگەری دەکاتە بەشێک لەسەر خانی سیاسی وحکومڕانی، بەم پێیەش ناتوانێ هێزێکی دژی شۆڤێنیستی ودژی جیاکاری بێت.

٥/ بەوپێیەی کە بزوتنەوەی گۆڕان کێشەی کورد لەپارچەکانی تری کوردستان، لە درێژەی “خزمایەتیو هاوسۆزی نەتەوەیی” دا دەبێنی وهاوکاتیش خۆی بەفیدڕالیزم و دەستورو یاساکانی عێراقەوە گرێی دەداتەوە، بەپێویست پەیڕەو لە سیاسەتی دوفاقی دیبلۆماسی لەگەڵ ده‌وڵه‌تانی سەرکوتگەری ناوچەکە دەگرێتە بەرو کێشەی کوردیش لەم وڵاتانەدا، دەکاتە پاشکۆی بەرژەوەندیەکانی هەرێم.

٦/ بزوتنەوەی گۆڕان وێرای ئەوەی باس لەخواستی جیابوونەوە پیکهێنانی ده‌وڵه‌تی سەربەخۆ دەکاو بە” ئامانجی باڵای نەتەوەیی” لەقەلەمی دەدات، به‌ڵام بەوهۆیەوە ئەم خواستە دەخاتە گرەوی ڕیفۆرم وبەرنامەی چاکسازیەکەیەوە، بەکردەوە دەست لەم خواستە دەشواتەوە.

ئێمە هەوڵدەدەین لەبەشەکانی داهاتویی ئەم باسەدا زیاتر پەردە لەسەر ناوەرۆکی بۆرژوازیانەی ئەو ڕیفۆرم و چاکسایە هەڵدەینەوە کە بزوتنەوەی گۆڕان بەدواوەیەتی…

ماویەتی

[1] “عەرەبی رەسەن” کە داهێنانیکی فاشیستانەو تەسەر ئیسقان ڕاسیستیە، کەئەحزبی ناسیونالیزمی کورد بۆ تەسفەی خەڵکی عەرەب زمانی دانێستوی کەرکوک و ئەم ناوچانە لەدوای روخانی ڕژێمی بەعسدا، پشتیان ێیبەست بۆ وەدەرانی خەڵک وپێکهێنانی تەوازنی دیمۆگرافی تا هەقانیەتی خاکپەرستی و خاوەنداریەتی کەرکوک و ئەم ناوچانەی پێ بسەڵمینن، کەچی بزوتنەوەی گۆڕانیش لەپرۆگرامەکەیدا جیگیری کردووە، لەمبارەوە دەبێ ئەوە بڵێێن ئەمە جیاکاریەکی بێناوەرۆک ودژی ئینسانیە، کەوەک پاساوێک بۆ دەستبردن بۆ سیاسەتی کۆمەلکوژی ووەدەرنانی بەکۆمەڵی ژن ومناڵ و خێزانی غەیرەکوردی ئەم ناوچانە لەلایەن ناسیونالیزمی کوردەوە بەدەستەوە دەگیرێ و بەکردەوە ژێر پێی هەموو ئەو هەوڵە پوچانە خاڵی دەکاتەوە کە دەیانەوێت سیفەت و پێناسەی”لیبرالی ومۆدیرنیستی و سکولارسیتی و لێبوردەیی” لەگەڵ ناسیونالیزم و قەومپەرستی و نیشتمانپەرستیدا کۆبکەنەوە.

[2] پڕۆگرام لەچەند شوێندا ئاماژە بە”شۆڕشەکانی گەلی کورد” لە کوردستانی عێراقدا دەک او وەک پێناسەیەک بۆ ئەو جوڵانەوە چەکداریانەی کە لەلایەن حزبە ناسیونالیستەکانەوە، بەرپاکراوە بەکاردێنێ. دروست هەروەک مەسعود بەرزانی و حزبەکەی کە “جولانەوەی بەرزان، گوڵان، ئەیلول” بەشۆڕش ناوزەد دەکا و تاڵەبانی و حزبەکەی ئەویش، جولانەوەی یەکیەتی نیشتمانی، بە”شۆڕشی نوێی گەلی کورد” ناودەبات، بزوتنەوەی گۆڕانیش بەهەمان شیوە ئەم جوڵانەوانە بەشۆڕش و”خەبات و قوربانیدانەکانی گەلی کورد” دەیانناسێ و چاوی “لە دەستکەوت و سەروەریەکانی” بڕیوە، لەکاتێکدا ئەم جوڵانەوانە جگە لە شێوازی بزوتنەوەی چەکداری دژی ڕژێمی ئەحزابی بۆرژوا ناسیونالیستی کورد، بۆ بەشداری لە دەسەڵات و وەرگرتنی ئیمتیازات لە ده‌وڵه‌تی مەرکەزی لەژێر ناوی ئۆتۆنۆمی وفیدڕالیزم و مافی چارەی خۆنوسیندا، شتێکی زیاتر نەبوون. چەمکی شۆڕش بە مانا زانستیەکەی دیاردەیه‌کە نە دروست دەکرێ و نە بەرپا دەکرێ، بەڵکو بەرئەنجامی ناکۆکیە چینایەتی و ئابوریەکانە لەهەروڵاتێکدا، کە لەدەرەوەی بیرو هۆش وبەرنامەی ئەحزابی سیاسی، سەرهەڵدەدا و دێتەکایەوە. بەم مانایە شۆڕش دیاردەیەکی بابەتی کۆمەڵگای چینایەتیە و ئەوه‌ ئەحزاب و رەوتە سیاسیەکانن کە بە به‌رنامە و ئامانجی سیاسی خۆیانەوە چالاکی تیا دەنوێنن ڕێگای گەیشتن بە دەسەڵاتی سیاسی دەگرنەبەر. لەمەفهومی ناسیونالیستەکاندا، هەر گروپێکی چەکدار بەکڵاو و جامانە و بەچەکەوە لەڕژێم یاخی ببێ و دوای چەند ساڵ ڕێگای مفاوەزات و ساتو سەودا بۆ وەرگرتنی ئیمتیازات بگرێتەبەر بەشۆڕشی گەل ناسێندراوە و بەم لۆژیکەشەوە مێژوی سیاسی کۆمەڵگای کوردستان دەنوسنەوە وئەم جوڵانەوانەش بە”شۆڕشی خەڵکی کوردستان” ناو دەبەن. ئامانج لەم ئاوەژووکردنەوەیەی هەقیقەتی ئەم جوڵانەوە چەکداریە، ئەوەیە کە ناسیونالیزم کردەی خۆی بەکردەی هەموو خەڵک و ئامانجەکانیشی بەئامانجی “نەتەوەی کورد” لەقاڵب بدات، تا لەم ڕێگەیەوە ڕه‌وابوونی سیاست و کارنامەی خۆی بەسەر خەڵکدا داسەپێنێ و ڕاستی دابه‌شبوونە چینایەتیەکان و بەرژەوەندیەکانیان ئینکار و نەفی بکاتەوە.

Check Also

وەڵامی یەکیەتی نیشتمانی بە موچە و قووتی کارمەندانی کوردستان، سەرکوتگەرییە!

ئەمڕۆ مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی بۆ هاتنەدەنگ و داواکردنی موچە نەدراوەکانیان کە لەنێوان حزبە دەسەڵاتدارەکانی …