جەنگ لەشەنگال، پەردەیەکی تر لەتاوانکاری!

خەسرەوسایە

ئەو برینەی کەداعش لەسەر جەستەی خەڵکی شەنگاڵ هەڵیکۆڵی، ‌هێشتا هەر خوێنی لێدەتکێ، هێشتا ئاوارەبوون و دەربەدەریەک کە بەسەر خەڵکی ئەم شارەدا داسەپێندرا، هەر درێژەی هەیە، کەچی وا بۆجارێکی تر لەبەردەم شەڕو پێکدادان و ماڵوێرانیەکی تردا لەلایەن چەند هێزو لایەنی کۆنەپەرستەوە ڕاگیراونەتەوە. بەڵام ئەمجارە ئەوە داعش نیە کە بەڵایەکی سەرسەری خەڵکی ئاوارەو غەدرلێکراوی ئەم شارەبێت، بەڵکو ڕاستەوخۆ لەلایەن هەموو ئەو هێز و دەوڵەتانەوەیە کەپێشتر خۆیان بە فریادڕەس و خەمخۆری خەڵکی زەحمەتکێشی شەنگاڵ ناوزەد کردوەو سەرو بنی زمانیان “لایەنگری مرۆڤدۆستانە” و خەمخۆری و گەیاندنی کۆمەک و خزمەتگوزاریە بۆ شارەکە، کەچی ئێستا خەڵکی ستەمدیدەی شەنگالیان کردۆتە بارمتەیەک بۆ بەدەستهێنانی بەرژەوەندیە دژی ئینسانیەکانیان و مەعلوم نیە لە شەڕوهەڵای نێوانیاندا چ بەڵایەک و چ نەهامەتیەکی تریان بەسەردا دادەسەپێنن.

بەپێچەوانەی ئیدعاو پاساوەکانی هەریەک لەلایەنە دەرگیرەکانی ئەم بارگرژیە، کە سەبارەت بەگێرانەوەی ئارامی بۆ شارەکەو زەمینەسازکردن بۆ ئاوەدانی و گێرانەوەی ئاوارەکان، دەیدەن بەگوێ ڕای گشتیدا، ئەم شەڕەی کە ئێستا لەشەنگال تەپوتۆزی لێهەڵدەستێ، پەردەیەکی ترە لەتاوانکاری دەرهەق بەخەڵکی مەزڵومی ئەمشارە. بەڵام ئەو سیاسەت و ئامانجانە چین کە لەپشتی هەڵایسانی ئاگری ئەم شەڕەوە ڕاوەستاوە و هەر لایەنە شوێنکەوتەی چ ئامانجێکن؟ خەڵکی شەنگال دەبێ چ بکەن تا جارێکی تر نەبنەوە خۆراکی شەڕ و بەرژەوەندیەکانی ئەو هێزانە کە لەئێستدا کەوتونەتە بەرامبەر بەیەکەوەو ڕۆڵ دەگێرن لە خوڵقاندنی تراژیدیایەکی تردا؟

خەڵکی شەنگال قوربانی سیاسەتی هێزە ناوخۆییەکانی وەک پارتی و یەبەشەو حەشدی شەعبی و دەخاڵەتی دەوڵەتانی ناوچەکەن، کە لەپێشیانەوە حکومەتی عێراق ڕاوەستاوە. حکومەتی عیراق ساڵو نیوێک لەمەوبەر لەژێر ناوی “گێرانەوەی سیادەی دەوڵەتی فیدڕاڵ” بەسەر شەنگالدا، ڕیکەوتننامەیەکی لەگەڵ پارتی و حکومەتی هەرێمدا ئیمزاکرد، کە بەگەرمیەوە لەلایەن ئەمریکاو نەتەوە یەکگرتوەکانەوە پێشوازی لێکرا و لەکەناریشەوە، دەوڵەتی تورکیاو ئۆردوگانی ڕازی کرد، ئەویش بەوەی کە ئەنجامی ڕێکەوتنەکە ئەگەر بەدەرپەڕاندنی یەبەشە، وەک باڵیکی پەکەکە، وەیا پەڕوباڵکردن و هێشتنەوەی لەسوچێکدا بگات، ئەوا یەکێک لەهێزە نەیارەکانی کە لەبەرەکانی پشتی شەڕەوە، لەدژی تورکیا راوەستاوە، لاوەکی دەبێتەوە و ئەمەش دەستکەوتێکی بەهادارە بۆ تورکیا تا لەدۆخی ئێستای ناوچەکەو ئەو گێژاوەی کە لەسوریاو عیراقدا، هەیە، زیاتر پێ لێ ڕابکێشێ و ناوچەی ژێر نفوزی خۆی بەرینتربکاتەوە. بەتایبەتی کە بەپێی ڕیکەوتنەکەی نێوان عێراق وهەرێم، بڕیارە هێزەکانی سوپای عێراق، بەهاوبەشی لەگەڵ چەکدارەکانی حەشدی شەعبیدا، کۆنترۆڵ و ئەمنیەتی شەنگال بەدەستەوە بگرێ و پارتیش پۆستە ئیداریەکان و ئاسایشی ناوخۆی شارەکەی پێبدرێت. بەڵام قەیرانێکی حکومەتی و ناکۆکیەکانی نێوان لایەنە شیعیەکان خۆیان و ناکۆکی نیوان لایەنە سونی و شیعەو کوردەکان و هەموو ئەم هیزانە لەکاتێکدا کە دەسەڵاتێکی کاتی و لەرزۆکی وەک حکومەتەکەی کازمی ئەرکی جێبەجێکردنی ڕیکەوتنەکەی لەئەستۆبوو، نەیتوانی و بۆی نەکرا، یەک هەنگاو لەئاستیدا هەڵبگرێت، هەربۆیە ڕێکەوتنەکە زیاتر لەساڵێک وەک مەرەکەبی سەرکاغەز مایەوە.

تورکیا کەبەدوای سەرهەڵدانی قەیران و جەنگ لەسوریادا کەوتۆتە شوێن ستراتیژی دامەزراندنی پشتێنەیەکی ئەمنیەوە، ئەویش بەدابڕاندنی ناوچەیەکی سنوری نێوان تورکیاو سوریا، تورکیاو عێراق، تا هاوکێشەی هێزی دەخاڵەتگەرانەی لەبەرامبەر وجودی ئێران لەعێراق وناوچەکەدا ڕابگرێ، پەکەکەی کردۆتە بەهانەیەک بۆ لەشکرکێشی و بردنەپێشەوەی فاشیسترین سیاسەت لەئاستی خەڵکی ناوچەکەدا لەوانەش لەعەفرین و شەنگال و سنورەکانی لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا. بێگومان لەبردنەپێشەوەی ستراتیژێکی ئاوادا، ئەوە تورکیاو حکومەتەکەی ئوردوگانە کە ئامادەیە نەک هەر خەڵکی بریندار و ئاوارەی شەنگال بکاتە قوربانی و لەتراژیدیایەکی ئینسانی بەردەوامدا ڕایان بگرێ، بەڵکو چارەنوسی خەڵکی ناوچەکە لەجەنگ و دەستدرێژی بەردەوامدا ڕابگرێ.

یەبەشە کەشەنگالی وەک پێگەیەکی خەلفی بۆ شەڕی پەکەکا لەدژی تورکیا و مانەوەی هیزەکانی یەپەگە لەسوریادا بەدەستەوەگرتوە، تا ئەوکاتەی سیاسەتی چاوەڕوانی و ئەنجامی گفتوگۆ و پەیوەندیەکانی لەگەڵ یەکێک لەهیزە ئیمریالیستەکانی وەک ئەمریکاو ڕوسیا و تەنانەت بەڕیکەوتن لەگەڵ بەشار ئەسەدا، بەپشتیوانیەکی نیودەوڵەتی یەکلایی دەبێتەوە، مانەوەی یەبەشەی لەشەنگاڵدا، بەهەرنرخێک بووە کردۆتە یەکێک لەپێداویستیە جەنگیەکانی ئەمڕۆی ئەم لایەنە. لەمەشدا گرنگ نیە کەخەڵکی شەنگاڵ چیان بەسەردەێت و ڕووبەڕوی چ ماڵوێرانیەکی تر دەبنەوە.

پارتیش کەخۆی تاوانبارە بەتەسلیمکردنی شەنگال بەداعش و ئەو تراژیدیایەی کە بەسەر خەڵکەکەیدا هات، چاوی لەوەیە کەبەوەرگرتنی پلەو پۆستێک لەشارەکەدا، ئیمزا لەهەر ڕێکەوتنێک بدات ئەگەر بەکارەساتیش بۆ خەلکەکەی تەواوببێت. ئەمە لەکاتێکدایە، کە ئەگەر شەڕی نیوان سوپای عێراق و یەبەشە لەشەنگاڵدا بەپێی ڕێکەوتنێک کە ئیمزای لێداوە، بتوانێ وجودی هێزەکانی یەبەشە هەڵکەنێت، خزمەتێکی باشی پێشکەش بەتورکیا کردووە، کەبێگومان پاداشتێکی چەوری لەلایەن ئۆردوگانەوە بەدواوەدەبێت.

ئێران کە نفوزی لەنێو شیعەکاندا بۆ نێو هێزە میلیشاییەکانی سەربەحەشدی شەعبیدا ڕۆچوە،  ئەگەرچی وا دەردەکەوێت ڕۆڵیکی لاوەکی هەبێت، بەڵام تائەوکاتەی ئەمریکا لەناوچەکەدا بێت و تورکیاش وەک حەریفێکی ناوچەیی ببینێت، لێناگەڕیت بەبێ وەرگرتنی ئیمتیازاتێک، هەروا بەسادەیی، ڕێکەوتنی شەنگاڵ بەکردەوە دەربێ. بەمجۆرەش ئەوە خەڵکی شەنگالە کە لەگێژاوێکی ئەمنی و بارگرژیەکی بەردەوامدا ڕاگیراوە و کراوەتە قوربانی سیاسەت و بەرژەوەندیەکانی هەموو ئەم لایەنە کۆنەپەرست و دژی ئینسانیانەوە. ئەگەرچی هەموو ئەم واقعیەتانە گوزارشت لەزەمینەکانی شەڕ و پێکدادانی بەردەوامی نیوان لایەنە دەرگیرەکان لەشەنگاڵدا بخاتەڕوو، بەڵام  هێشتا ناگەین بەو سیاسەت و هۆکارە دیاریکراوانەی کەشەڕی ئێستای شەنگالی لێکەوتۆتەوە.

ئۆپەراسیۆنە سەربازیەکانی تورکیا لەژێر ناوی”چنگی قفڵ”دا، کە بەراکێشانی سوپا تا قوڵایی پەنجا کیلۆمەتری بەرەو ناوخۆی هەرێمی کوردستان گەیشت، ئەمەش بەپاساوی گەمارۆدانی پەکەکا، هاوکات بووە لەگەڵ بزواندنی هێزەکانی بۆسەر ناوچە کوردنشینەکان لەسوریاو توندکردنەوەی فشارەکان لەسەر پارتی و حکومەتەکەی کازمی تا ڕیکەوتننامەکەی نێوانیان جێبەجێبکەن. بەمجۆرەش شەڕی ئەمجارە لەشەنگال ئەڵقەیەکی تری ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیایە کە لەدرێژەی ستراتیژی دامەزراندنی پشتێنەی ئەمنی لەسەر سنورەکانی خۆی لەگەڵ سوریاو عێراقدا، بەدەستیەوە گرتوە. لەمەشدا ئەوە کازمی و حکومەتەکەیەتی کە بەبزواندنی سوپا و هەڵگیرساندنی شەڕ لەشەنگال مەبەستیەتی نەک هەر وەلام بەفشارەکانی تورکیا بداتەوە، بەڵکو لەڕیگەی ئەم لەشکرکێشی وشەڕەوە، پەیوەندیەکی ڕاستەوخۆی دوو دەولەتی خاوەن سیادە دامەزرێنی و ڕۆڵی پارتی و پەیوەندیەکانی لەگەڵ تورکیادا، بخاتە ژێر سێبەری خۆیەوە.  بەڵام نفوزی ئێران لەناو هێزەکانی حەشدی شەعبیدا، لەلایەک و ڕەنگدانەوەی ناکۆکیەکانی نیوان باڵە دژ بەیەکەکانی شیعەکاندا، لەسەر پێکهینانی حکومەتی تازەی عێراق، لەلایەکی ترەوە، هەولەکانی کازمی بۆ درێژەدان بەشەڕ لەشەنگال پەک خست و بەنیوەندگیری ئەو بەشە لەحەشدی شەعبی کەلایەنگرانی ئێران و مالیکین، بەرەو هودنەو ڕێکەوتنێکی کاتی لەگەڵ یەبەشەدا گەیاند، لەکاتێکدا مەعلوم نیە تورکیا بەم دۆخە ڕازی دەبێ یان نا، تەنانەت مەعلوم نیە کەی ئاگری شەڕ بەپاساوێکی تری لایەنەکان کڵپە دەسێنێتەوە. بەلام هەرچۆنێک بووە، ئەوە خەڵکی ئاوارەو مەزڵومی شەنگاڵن کە لەنێوەندی جەنگ و تراژیدیەیەکی تردا بەدەست ئەم هێزە کۆنەپەرستانەوە ڕاگیراون.

بێگومان کۆتاییهێنان بەم دۆخە مەرگبارە لەدەستی خەڵکی شەنگال و ئازادیخوازاندایە. دەبێ دەستی هەموو ئەو هێزو لایەنانەی کەیاری بەچارەنوس و موقەدەراتی خەڵکی ئەم شارە دەکەن، کۆتابکرێ. ئیرادەی شۆڕشگێرانەی جەماوەی ستەمدیدە، بۆ بەدەستەوەگرتنی شارەکەو بەڕیوەبردنی لەلایەن خۆیانەوە، ئەتوانێ فاکتۆرێکی بڕیاردەربێت لەوەی کە دەرگای داهاتویەکی ئینسانی بەڕووی خەڵکی شەنگالدا بکاتەوە. نارەزایەتی و خۆپیشاندانەکانی چەند ڕۆژی ڕابردووی خەڵکی شەنگاڵ بۆ خواستی” چوونەدەرەوەی لایەنە شەڕکەرەکان” و” گێرانەوەی ئاوارەو دابینکردنی خزمەتگوزاریەکان” ئومێدێکە کە دەتوانێ بزوتنەوەیەکی سەربەخۆی جەماوەری یەکگرتوو ڕێکخراو لەمەیداندا، تاسەر ئاستی بەدەستەوەگرتنی ئەمنیەت و بەڕیوەبردنی شارەکە، رابگرێ وشەنگالیەکان لەوگێژاوە دەرکێشێ کە تێکەوتون.

٨/٥/٢٠٢٢