hkkurdistan
بەشی یەکەم …
سوره‌يا شه‌هابى: به‌رله‌وه‌ى بچينه سه‌ر خاڵه سهرهکییەكانى باسى له‌باربردنى مناڵ، وه‌كو به‌رگرى له “مافى برياردان”، ” مافى ژن به‌سه‌ر له‌شى خويدا”، “به‌رگرى له مافى ژيان” و سه‌ره‌نجام ئه‌م خواسته له كومه‌ڵگەيه‌كى ئازادو ئينسانيدا، ئه‌مه‌وێ سه‌ره‌تا ڕاى تۆ ده‌رباره‌ى خاڵێك بزانم، ئه‌ويش ئه‌وه‌يه، مخاله‌فه‌تى به‌رنامه له‌گه‌ڵ خودى ئه‌م كرداره له لايه‌كه‌وه و داواكارى قانوونى بوونى له لايه‌كى تره‌وه، چون لێك ده‌ده‌يته‌وه؟ ئه‌ڵێن مادام به‌رنامه له‌باربردنى مناڵ به نيشانه‌ى له‌خوبێگانه‌يى ئينسان دائه‌نيت، كه‌وايه پێويسته سه‌ره‌نجام دژى قانوونی بوونى له‌باربردنى مناڵ بيت و گوايه موافه‌قه‌تى به‌رنامه له‌گه‌ڵيدا تاكتيكه. له‌م باره‌يه‌وه ڕات چیيه؟
منصور حكمت: له به‌رنامه‌ى ئێمه‌دا ئه‌م شێوه مامه‌ڵه‌يه نه به‌به‌ندى له‌باربردنى مناڵه‌وه مه‌حدود ده‌بيته‌وه و ڕاستيه‌كه‌شى نه شێوازێكى مه‌حدود به ئێمه‌يه. زۆرێك له په‌يوه‌ندى و مه‌سائيله كومه‌ڵايه‌تیيه‌كان هه‌ن كه ئێمه له كاتيكدا كه خوازيارى له به‌ين چوونيانين له هه‌مان كاتدا وه‌كو واقعيه‌تيكى ماددى و مه‌وجودى كومه‌ڵگەى ئێستا به‌ره‌سمیا‌ن ده‌ناسين و هه‌وڵ ئه‌ده‌ين كاريگه‌رى خراپى ئه‌م په‌يوه‌ندى و مه‌سه‌لانه به‌سه‌ر ژيانى خومان و هه‌موو خه‌ڵكه‌وه كه‌م بكه‌ينه‌وه. شێوازى مامه‌ڵه‌ى به‌رنامه له‌گه‌ڵ كارى كرى گرته‌دا ڕێك هه‌روايه. ئێمه خوازيارى له‌به‌ين چوونى كارى به‌كرێين، دنيايه‌ك كه تيايدا كه‌سێك له پيناو ژيانى ڕۆژانه‌يدا ناچاره تواناى له‌شى به كه‌سێكى تر به‌كرێ بدات، به شه‌رمه‌زارى ده‌زانين بۆ به‌شه‌رييه‌ت. كارى به‌كرێش هه‌روه‌ك له باربردنى مناڵ نيشانه‌ى له‌خٶ بێگانه‌يى ئينسانه. به‌ڵام به‌شێكى زۆرى به‌رنامه په‌يوه‌سته به‌قانوون دانان بو هه‌ل و مه‌رج و ڕێوشوێنى كارى به‌كرێ له‌م كومه‌ڵگەيه‌دا. مه‌قوله‌ى ده‌وڵه‌ت به هه‌مان شێوه. مه‌قوله‌ى دين به‌هه‌مان شێوه. هه‌ر له‌م به‌شى دووه‌مى به‌رنامه‌دا ئێمه خوازيارى ئازادى به‌كاربردنى هه‌ندێ موادى مخدر و ته‌نانه‌ت دابين كردنيشين له‌لايه‌ن ده‌وڵه‌ته‌وه بۆ ئه‌وانه‌ى به مه‌وادى مخدر ئاڵووده بوون. وه ئه‌مه به‌شه‌رتى له‌به‌ينبردنى ئاڵووده‌بوون به موداى مخدر ئه‌زانين. ئێمه داواى سرينه‌وه‌ى ياساغكردنى له‌شفروشى و پشتيوانى ياسامان كردووه له له‌ش فرۆشان، وه ئه‌مه به شه‌رتێكى له‌به‌ينبردنى له‌شفروشى ده‌زانين. موسيبه‌ته‌كانى كومه‌ڵگەى سه‌رمايه‌دارى به غه‌يره قانوونى‌كردنى ئه‌و موسيبه‌تانه‌و ته‌مێ كردنى قوربانيه‌كانى وه‌ڵام نادرێته‌وه. ئه‌مه به‌ته‌نها قسه‌ى ئێمه كومونيسته‌كان نيیه، به‌ڵكو قسه‌ى هه‌ر كه‌سێكه كه شان به‌شانى هه‌ر ئه‌م شارستانيه ئه‌وروپايى‌يه چووبێته پێشه‌وه.
له باربردنى مناڵيش رێك هه‌روايه. ئێمه له باربردنى مناڵ به كاريكى ڕاست نازانين. حه‌زمان ده‌كرد كومه‌ڵگايه‌ك هه‌بووايه كه به هيچ جۆرێك ئه‌م مه‌سه‌له‌يه‌ى تيادا نه‌هاتايه‌ته پێشه‌وه. هيچ كه‌س كارى به‌مه نه‌گه‌يشتايه و هه‌ڵبژاردنێكى ئاوا هه‌رگيز نه‌هاتايه‌ته به‌ره‌وه. ئايا ئه‌مه خواستێكى سه‌يره؟ نه‌خير. ئه‌مه خواستى زوربه‌ى هه‌ره‌زۆرى خه‌ڵكه‌و له پێش هه‌مووشيانه‌وه خواستى هه‌ر كه‌سێكه، چ ژن و چ پياو، كه له ژيانى خۆیدا هه‌ستى به ده‌ردى له باربردنى مناڵ كردبێت. من كه‌سێك يا بزووتنه‌وه‌يه‌ك شك نابه‌م كه خودى كردارى له‌باربردنى مناڵ وه‌كو كردارێكى سه‌ربه‌رزانه‌ى ئينسانى تقديس بكات. بىێ ئيحساسى و لامبالاتى عاتفى له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م مه‌سه‌له‌يه‌دا له كۆڕو كۆمه‌ڵى ئوسولییەکان له بزووتنه‌وه‌ى فيمينيستى‌دا ده‌بينرى، به‌ڵام ئه‌مه زياتر به‌ره‌نجامى په‌روه‌رده‌ى سياسى سكتاريستى و ده‌مارگيرى ئايدۆلۆژى و فيرقه‌يى ئه‌وانه، تاوه‌كو ئه‌وه‌ى گه‌ڕانه‌وه بێت بۆ ئيحساسى واقعیيان وه‌كو ئينسان.
به‌ڵام هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ى ئێمه بمانه‌وێ و ئاره‌زوو بكه‌ين واقعيه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئێمه له‌ناو ناچێت. حامله‌بوونى نه‌خوازراو و په‌شيمانى له حامله‌بوونى خوازراو له ئارادايه، محدودياتى مالىى و فه‌رهه‌نگى و سياسى له ئارادايه، زه‌خت و زور له‌سه‌ر ژنان بێ ئه‌ندازه زۆره و به ناچارى بۆ ژماره‌يه‌كى زۆريان له باربردنى مناڵ وه‌كو ته‌نها رێگاى ده‌رچوون له گێژاوێك دێته به‌رچاو. له‌باربردنى مناڵ واقعيه‌تيكى دنياى ئه‌مڕۆيه و كومه‌ڵگە ناتوانێ گوێی خۆى لێ كه‌ڕ بكات، ناتوانى چاوپوشى لێبكات. ده‌بێ ڕێوشوێنى ئه‌م كرداره، كه سه‌ربه‌خو له ئيراده‌ى هه‌ر ده‌وڵه‌ت و حيزب و بزووتنه‌وه‌يه‌كى سياسى، به‌هه‌رحال مه‌وجوده، ديارى بكرێت. قه‌ده‌غه‌كردنى له‌باربردنى مناڵ ته‌مى كردنى قوربانيانى ئه‌م سيستمه كومهڵايهتیەيه كه مه‌وجوده. ئه‌مه ناتوانێ هه‌ڵوێستى ئێمه بێت.
به‌رنامه‌ى ئێمه ڕاده‌گه‌يه‌نێ كه كردارى له باربردنى مناڵ به نادروست و پێچه‌وانه‌ى پره‌نسيپه ئينسانيه‌كانى خۆى ده‌زانێ. بەڵام برواى وايه كه چ له‌پێناوى پارێزگارى له قوربانيه‌كانى محدودياتى ئابوورى و دواكه‌وتوويى فه‌رهه‌نگى له‌م كومه‌ڵگەيه‌دا كه له ئارادايه، وه چ بۆ خه‌بات له به‌رامبه‌ر زه‌مينه‌كانى ئه‌م كرداره‌دا، پێويسته له باربردنى مناڵ قانوونى بێت. ڕاستيه‌كه‌ى زوربه‌ى هه‌ڵسوڕاوانى بزووتنه‌وه‌ى (پروچويس) و كارگێڕانى و پزيشكانى كلنيك (عياده)كانى له باربردنى مناڵ و ياسادانه‌رانى پروچويسى هه‌يئه‌ى ده‌سه‌ڵاتدارى ئه‌مريكاش هه‌ر ئه‌م هه‌ڵويسته‌يان هه‌يه و له وه‌ڵامى ئه‌م پرسياره‌دا هه‌ر ئه‌مه ده‌ڵێن: له باربردنى مناڵ كاريكى ڕاست نیيه، بەڵام ده‌بێ قانوونى بێت. ئه‌گه‌ر جياوازيه‌ك له ئارادايه ئه‌وا ڕاشكاوى ئێمه‌يه له به‌يانكردنى ئينسانى نه‌بوونى خودى كردارى له باربردنى منداڵدا. به‌لاى ئسوليه‌كانى بزووتنه‌وه‌ى فيمينيستىيهوه وادياره ئه‌م ڕه‌خنه‌يه قورسه. له ڕوانگه‌ى سياسيه‌وه به‌رنامه‌ى حيزبى كومونيستى كريكاریى خوازيارى قانوونیكردنى له باربردنى مناڵ تا دوازده هه‌فته‌يى، خوڕايى بوونى، مه‌رجداركردنى ئه‌م كرداره ته‌نها به بڕيارى ژنه‌وه و ئه‌نجامدانيه‌تى له كلنيكى تايبه‌تیدا. بزووتنه‌وه‌ى پروچويس له ئه‌مريكادا ئه‌م خواستانه وه‌كو ئاره‌زووه باڵاكانى خوى سه‌ير ده‌كات و ته‌حقيق بوونيشيان له ئه‌مريكادا به‌م زوانه به عه‌مه‌لى نازانى. ئه‌گه‌ر چه‌پى پێشوى تازه فيمينيستى كوچكردووى ئێرانى له‌گەڵ ئه‌م خواسته گرفتى هه‌يه، دڵنيابن كه له فيمينيست بوونيه‌وه نیيه. ئه‌گه‌ر كه‌سێك له كوبوونه‌وه‌يه‌كى ئاشكرادا ئه‌م ڕه‌خنه‌يه ئاراسته‌ى من بكات، من داواى لێ ده‌كه‌م به كورتى و به صەراحه‌ت و بێ پێچ و په‌نا وه‌ڵامى دوو پرسيار بداته‌وه: يه‌كه‌م، ئه‌مه‌ى كه ڕاى خۆى ده‌رباره‌ى خودى كردارى له باربردنى مناڵ چیيه وه ئايا ئه‌م كرداره له ڕووى مه‌بده‌ئى‌يه‌وه به كاريكى تاڵو ناشرين ئه‌زانيت، ياخود هيچ مشكله‌يه‌كى مه‌عنه‌وى‌و مه‌بده‌ئى و ويژدانىى له‌گەڵ له‌باربردنى مناڵدا نیيه. به بڕواى من كه‌سێك كه له كۆبونه‌وه‌يه‌كى ئاشكرادا هه‌ڵسێ و كردارى له باربردنى مناڵ به كاريكى سووكو بێ‌بايه‌خ له‌قه‌ڵه‌م بدات، كه خه‌ڵكى بێهوده له به‌رامبه‌ريدا تووشى دڵه‌ڕاوكێ و دوو دڵى ده‌بن، چ جاى ئه‌وه‌ى كه ئه‌م كرداره به نيشانه‌ى سه‌ربه‌رزى ژن له كومه‌ڵگەو به‌مايه‌ى شانازى دابنێ، جوابى خوى هه‌ر له‌و هوڵه‌دا وه‌رده‌گرێته‌وه. ئه‌م جوره بێ ده‌ربه‌ستى و مامه‌ڵه ساويلكه و ڕووكه‌شانه‌يه له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌يه‌كى ئه‌خلاقى گه‌وره‌دا كه له باربردنى مناڵ له‌به‌رده‌م هه‌موواندا، چ لايه‌نگرانى قانوونى بوون و چ مخالفانى، داده‌نێ، خۆى له ناو هه‌ر كۆڕێكى ده‌ره‌وه‌ى كوبوونه‌وه‌ى فيرقه‌كه‌ى خۆيدا به ساده‌يى په‌رده له‌رووى خوى هه‌ڵئه‌ماڵێ. دووه‌م، داواى لێ ده‌كه‌م ڕه‌خنه‌ى خۆى له‌و به‌نده‌ى به‌رنامه‌ى ئێمه به‌ڕاست و ڕه‌وان و بێ هه‌راوهۆريا بخاته ڕوو كه خوازيارى له باربردنى قانوونى و خوڕايى مناڵه تا دوازده هه‌فته‌يى و له‌سه‌ر بڕيارى ژن.
سوره‌يا شه‌هابى: له‌باره‌ى ئاينده‌ى مافى له باربردنى مناڵ له سۆشياليزمو به‌گشتى له كومه‌ڵگەيه‌كدا كه پێودانگه ئينسانيه‌كان په‌يره‌و بكات، ئه‌ڵێن واهات و سه‌ره‌ڕاى هه‌موو ته‌عليم و كۆمه‌ك و پشتيوانىيهك، تين ايجرى ١٢-١٣ ساڵه حامله بوو، ئايا ئێوه ناچارى ده‌كه‌ن مناڵ به‌خێو بكات، له كاتێكدا كه خۆى منداڵه؟
منصور حكمت: ئه‌م جۆره پرسيارانه له جۆرى پرسيارو فتواى به‌هانه‌گيرانه‌ى سوننه‌تى ئيسلاميه، (ئه‌گه‌ر بوومه‌له‌رزه بوو و ….). هێنانه‌وه‌ى نموونه‌ى كچێكى ١٢ ساڵه بو پاساودانى له باربردنى مناڵ، هێنانه مه‌يدانى به‌ڵگه‌يه‌كى لاوازه، له‌به‌رئه‌وه‌ى له‌باربردنى مناڵ ديارده‌يه‌كى فراوانتره له كێشه‌ى حامله‌بوونى كچانى دوازده ساڵه و مه‌نتقى خۆيشى لێره‌وه وه‌رنه‌گرتووه. له به‌ريتانياى ئه‌مڕۆدا سه‌ره‌ڕاى ئه‌و هه‌موو موسيبه‌ته كومه‌ڵايه‌تيانه‌و ئه‌و هه‌موو بێمافى و بێ ئيمكاناتيه‌ى مناڵان، به‌گوێره‌ى ئامارى خودى كه‌مپينى سه‌راسه‌رى له‌باربردنى مناڵ، كه ڕێگرتن له كه‌مكردنه‌وه‌ى موهله‌ى له‌باربردنى مناڵ له ٢٤ هه‌فته‌يى‌يه‌وه بۆ ١٨ هه‌فته‌يى به يه‌كێك له شانازيه‌كانى خۆى دائه‌نێ، له سه‌رجه‌مى ١٦٠ هه‌زار حاڵه‌تى له باربردنى مناڵ له ساڵى ١٩٩٢ دا ته‌نها سى هه‌زار حاڵه‌تى له ناو كچانى ژێر ته‌مه‌نى ١٦ ساڵیدا بووه. واته كه‌متر له ٢%. بروا ناكه‌م له‌م ليسته‌شدا ئامارى ١٢ ساڵه‌كان له‌يه‌ك له سه‌د زياتر بێت. ناكرێ ١٦٠ هه‌زار حاڵه‌تى له‌باربردنى مناڵ به كێشه‌ى حامله‌بوونى نه‌خوازراوى كچانى ١٢ ساڵه پاساو بدرێت. له به‌رامبه‌ر هه‌ر سيستم و هه‌ر به‌ڵگه‌هێنانه‌وه‌يه‌كدا ئه‌كرێ بنبه‌ستى ئه‌خلاقى وچه‌ندين بڕوبيانووى مه‌نتقى و “توچيح المسائل” (توچيح المسائل)، ناوى كتيبيكى خومهينىيه كه پڕه له‌قسه‌ى حهلهقو به‌له‌قى شه‌رعى‌و دينى-وه‌رگير) ئاسا دابنرێت و هه‌لومه‌رجێكى ده‌ردناك و تراژيدى بهێنرێته پێش چاو. منيش ئه‌توانم له‌به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌دا بپرسم ئه‌گه‌ر له‌و كومه‌ڵگەيه‌ى كه ئاواتى “كه‌مپينى سه‌راسه‌رى له باربردنى مناڵ “ه له به‌ريتانيادا، له باربردنى مناڵ تا ڕوژى پێش له دايك بوون ئازادبێت، وه ئه‌گه‌ر ژنێكى ٢٨ ساڵه له هه‌فته‌ى (٣١)ـهمدا بريار بدات كه مناڵه‌كه‌ى له باربه‌رێت به‌ڵام هيچ پزيشكيك ئاماده نه‌بێت ئه‌م كاره ئه‌نجام بدات، ئه‌مان چى ئه‌كه‌ن، پزيشكه‌كه ” ناچار ئه‌كه‌ن” سه‌ربارى ئه‌وه‌ى ئه‌م كاره به‌كاريكى دژى ئينسانى و جينايه‌تكارانه ده‌زانێ له باربردنه‌كه ئه‌نجام بدات؟ مه‌سه‌له‌ى مناڵ له‌باربردن مه‌سه‌له‌يه‌كى گرنگو گشتى و كومه‌ڵایه‌تیيه‌و ده‌بێت وه‌ڵامى گشتى پێ بدرێته‌وه. ئه‌گه‌ر وه‌ڵامى گشتى و ڕيشه‌يى بزووتنه‌وه‌يه‌ك ڕاست و ئينسانى و رێ نیشاندەر بێت، ده‌توانرێ حاڵه‌ته تايبه‌تیيه‌كانيش له‌چوارچێوه‌ى ئه‌م وه‌ڵامه ئينسانیيه‌دا وه‌ڵام بدرێته‌وه. به‌ڵام وه‌ڵامێكى غه‌يره ئينسانى به‌هيچ نموونه و شێرو ڕێوى هێنانە‌وه‌يه‌ك ده‌رباره‌ى ئه‌م يان ئه‌و حاڵه‌تى تايبه‌تى مه‌شروعيه‌ت به‌ده‌ست ناهێنێت.
به‌هه‌رحاڵ وه‌ڵامى من به كێشه‌ى تين ايجرى سۆشياليستى حامله ئه‌مه‌يه: يه‌كه‌م، ئێمه هيچ قسه‌يه‌كمان له غه‌يره قانوونى بوونى له باربردنى مناڵ له سوشياليزمدا نه‌كردووه. ئێمه قسه‌مان له‌وه كردووه كه كومه‌ڵگە ئيتر پێويستى به‌م كاره نامێنێ. سه‌ره‌نجام من بڕوا ناكه‌م له سوشياليزمدا (به تايبه‌ت له سوشياليزمدا) كچيكى دوازده ساڵه ناچار به مناڵ بوون يان هه‌ر كاريكى تر بكرێت. دووه‌م، ده‌بێ به باش كردن و په‌ره‌پێدانى شێوازه‌كانى مه‌نعى حه‌مل، ئاموزش (تعليم)ى جنسى، په‌ره‌پێدانى مافه‌كانى مناڵان و بردنه‌سه‌رى حورمه‌تيان، خه‌بات له دژى ئه‌خلاقياتى دواكه‌وتووانه و ده‌مارگيرى نه‌زانانه‌ى ناكۆك له‌گه‌ڵ ڕوشنبيرى جنسى گشتى و كونتروڵى ئازادانه‌ى كه‌سه‌كان به‌سه‌ر په‌يوه‌نديه جنسيه‌كانى خۆياندا و، ده‌بێ به‌م جۆره شتانه به‌شوێن وه‌ڵامى واقعىيهوه بين. ده‌بێ كاريك بكرێت كه‌نه‌ك ته‌نها تين ايجره‌كان، به‌ڵكو هه‌ر كه‌سێك كه نايه‌وێت حامله بێت، بتوانێت حامله نه‌بێت. ئايا ئه‌مه له ڕووى عه‌مه‌لى و زانستى‌يه‌وه له توانادايه؟ به‌ڕاى من گومانى تيدا نیيه. داهێنان و باشكردنى شێوازه‌كانى (منع) له كومه‌ڵگەى دژه ژنى هاوچه‌رخدا وه‌كو پێويست بايه‌خى پێ نادرێ. ئه‌گه‌ر يه‌ك له ده‌هه‌زار به‌شى بودجه‌ى ئه‌و توێژينه‌وانه‌ى كه بۆ په‌ره‌پێدانى ته‌كنه‌لوژياى جه‌نگى و جاسوسى ته‌رخان ئه‌كرى، بۆ ئه‌م مه‌سه‌له‌يه خه‌رج بكرايه تا ئێستا شێوازه‌كه‌يان دۆزى بووه. ديسانه‌وه ده‌گه‌ڕيينه‌وه بۆ جێگاى يه‌كه‌م: ئايا له به‌ينبردنى كۆرپه‌له له سكى دايكیدا كاريكى ناخۆش و تاڵه يان نا. ئايا ده‌نگێك له ده‌روونى ره‌خنه‌گرى ئێمه‌وه به ئه‌و ده‌ڵێت: “بريا ناچار به ئه‌نجامدانى ئه‌م كاره نه‌بووينايه”، يان نا؟ ئه‌گه‌ر به‌ڵێ، ئه‌وا ئه‌وكاته هه‌وڵ و كوشش له پێناو بنياتنانى كومه‌ڵگەيه‌كدا كه ئينسانه‌كان له‌وێدا ناچار به مناڵ له باربردن نه‌بن، ته‌نها ڕێگاى ئينسانى و شه‌رافه‌تمه‌ندانه‌ى پێشكه‌وتنه. به‌ڵام كه‌سێك كه له‌باربردنى مناڵ وه‌كو عەمەلياتى له‌وزه‌تێن سه‌ير ده‌كات و تواناى درككردنى قووڵى مه‌سه‌له‌كه‌و تاڵىو گێژاوه ئه‌خلاقيه‌كه‌ى نيیه بۆ ئينسانه بێ ئه‌ژماره‌كان و نه‌وه جياجياكان، بێگومان به‌م خه‌باته بێگانه‌يه.
وەرگێرانی بۆ کوردی: حەمە غەفور
پیاچوونەوەی: سەعید ئەحمەد
هەڵەبڕی و نووسینەوەی: بۆپێشەوە
ماویەتی…
تێبینی: ئەم دیمانەیە لە بۆپێشەوەی ژمارە ٥٤ بەرواری ١٥/٦/٢٠١٩ بڵاوبۆتەوە
دیمانە هاوپشتی” همبستگی” لەگەڵ مەنسور حیکمەت ده‌رباره‌ى له باربردنى مناڵ
بەشی دووەم
سوره‌يا شه‌هابى: به‌رنامه‌ى حيزب له ڕووبه‌رووبوونه‌وه‌ى نیوان دوو قوتبى “پروچويس” و “پرولايف” دا له كام لا قه‌رار ئه‌گرى، وه به‌گشتى ئه‌م قوتب به‌نديه چون هه‌ڵدە‌سه‌نگينى؟
منصور حیكمەت: بۆچوونێكى تا ڕاده‌يه‌ك باو كه به‌تايبه‌ت له‌ناو كۆڕو كومه‌ڵه تازه فيمينيسته ئيرانيه‌كاندا له ده‌ره‌وه‌ى وڵات هه‌يه، ئه‌مه‌يه كه گوايه پروچويسه‌كان لايه‌نگرى له باربردنى مناڵن و پرولايفه‌كان مخالفى ئه‌مه‌ن. مه‌سه‌له‌كه به‌م شێوه‌يه نیيه. باسه‌كه له‌سه‌ر قانوونى بوون يا نه‌بوونى له باربردنى مناڵه، نه‌ك له‌سه‌ر باش بوون و خراپ بوونى ئه‌م كاره. پروچويسه‌كان له هه‌مان كاتدا كه زورێك له‌وان مخالفى كردارى له باربردنى مناڵن، ديفاع له قانوونى بوونى له باربردنى مناڵ ئه‌كه‌ن. هه‌ڵويستى حيزبى كومونيستى كرێكاريش بەرگریکردنە له قانوونى بوونى له باربردنى مناڵ. له‌رووى حقوقى‌يه‌وه ئه‌وه‌ى كه له به‌رنامه‌ى حيزبدا هاتووه، ئاوات و ئامانجى باڵاى بزووتنه‌وه‌ى پروچويسه له وڵاتێكى وه‌كو ئه‌مريكادا كه تا بيست ساڵى تريش شانسى به‌ده‌ستهێنانى ئه‌م خواستانه‌يان نیيه‌و له زۆرێك له وڵاته ئه‌وروپاييه‌كانيشدا هێشتا فەراهەم نه‌بووه. له به‌رنامه‌ى ئێمه‌دا له باربردنى مناڵ تا ١٢ هه‌فته‌يى ئازادو قانوونییه. بڕیاردان به‌ته‌واوى له ده‌ستى ژن خويدايه، نه‌ك هيچ كه‌سێكى تر، ژن پێويستى به پاساو و به‌ڵگه هێنانه‌وه بۆ هيچ ناوه‌ندێكى پزيشكى و ئيدارى نیيه. له باربردنى مناڵ به خورايى‌يه‌و پێويسته له كلينيكى مجهزدا ئه‌نجام بدريت. وه‌ديهاتنى خواستێكى له‌م چه‌شنه ته‌نانه‌ت له خه‌ياڵى بزووتنه‌وه‌ى فيمينيستى ئه‌مريكاشدا جێگاى نابێته‌وه. له ڕووى حقوقيه‌وه چاودێرى خارجى له ئه‌وروپا و ئه‌مريكادا به‌رنامه‌ى حيزبى كومونيستى كرێكاریى وه‌كو ده‌قێكى پروچويس ده‌سته‌به‌ندى ده‌كات، چونكه خوازيارى ئازادى له باربردنى مناڵه، به‌ڵام خودى ئه‌م ناو لێنانه پروچويس (لايه‌نگرى هه‌ڵبژاردن) و پرولايف (لايه‌نگرى ژيان) ڕێ لێ وونکەر و پڕوپاگەندەیە. له ئه‌مريكا كه لانكى سه‌ره‌كى ئه‌م قوتببهنديهيه به‌شى پڕ هات و هاوار و ميليتانتى بزووتنه‌وه‌ى پرولايف له گروپه ڕاستو محافه‌زه‌كارو مه‌زهه‌بيه‌كان پێكهاتووه كه له واقعدا بچوكترين رێزو احترام بو ژيان دانانين. ئه‌مانه لايه‌نگرانى سزاى ئيعدامو به‌رينكردنه‌وه‌ى مه‌وداى ئه‌م سزايه‌ن بۆ تازه لاوان. لايه‌نگرانى هه‌ميشه‌يى سياسه‌ته ميليتاريستییە‌كانى ئه‌مريكان. له‌بنه‌ڕه‌ته‌وه كۆنه‌په‌رست، نهژادپهرستو دژى خارجىو دوژمنى هه‌ژارانن. خه‌ڵكى ئه‌مريكا له ژێر ده‌ستى ئه‌مانه‌دا به‌به‌رده‌وامى له‌ژێر بارى ههژارىو نهخوشىدا تواونه‌ته‌وه‌و ده‌توێنه‌وه. له‌و لاشه‌وه ڕه‌مزو لانكى سه‌ره‌كى بزووتنه‌وه‌ى پروچويس، لايه‌نگرى هه‌ڵبژاردن، حيزبى ديموكراتى ئه‌مريكا و نموونەی وه‌ك كلنتۆنه كه هه‌ر ماوه‌يه‌ك به‌ر له ئێستا هێرشێكى بێشه‌رمانه‌ى فراوانيان له دژى دايكانى بێ مێرد وهڕێخستو چوار مليون مناڵى ئه‌مريكاييان مه‌حكوم به ماڵ بهكۆڵیو بهدخوراكىو ژيانى ژێر خه‌تى هه‌ژارى كرد. گاڵتەجاريه كه ئيجازه‌ى له باربردنى منال به مافى هه‌ڵبژاردن ناو لێ ده‌به‌ن. ئه‌مه دوايين هه‌ڵبژاردنى هه‌ر ئينسانيكه. ئه‌مانه پێشتر هه‌ڵبژاردنى خوشگوزه‌رانى، هه‌ڵبژاردنى يه‌كسانى كومه‌ڵايه‌تى و پيشه‌يى ژنان، هه‌ڵبژاردنى كاركردن و به‌رده‌وام بوون له خويندن، هه‌ڵبژاردنى ئاسايشى ئابوورى‌و حورمه‌تى كومه‌ڵايه‌تى، وه ته‌نانه‌ت هه‌ڵبژاردنى په‌يوه‌ندى جنسى سالمو پارێزراويان له ژنان زه‌وت كردووه، دواتر له‌سه‌ر لێوارى كه‌وتنه خواره‌وه‌دا ئه‌م هه‌ڵبژاردنه ده‌ده‌ن به‌و كه له نێوان فڕێدانو خۆفڕێدانه خواره‌وه‌دا سه‌رپشكى ده‌كه‌ن. به‌ڕاستى ژنێك كه له باربردنى مناڵه‌كه‌ى “هه‌ڵئه‌بژێرى” ده‌بێ چه‌نده له به‌رامبه‌ر ئه‌م هه‌موو هه‌ڵبژاردنه‌دا كه كومه‌ڵگە خستويه‌تيه به‌رده‌مى دڵخۆش و سوپاس گوزار بێت! له‌به‌رئه‌مه ئه‌گه‌ر له من بپرسن خۆم به پروچويس پێناسه ناكه‌م. ئه‌مه ناو لێنانێكى ڕياكارانه‌و فريوده‌رانه‌يه. من خوم وه‌كو لايه‌نگرى قانوونى بوونى له باربردنى مناڵ تا دوازده هه‌فته‌يى و مخالفى كردارى له باربردن ده‌ناسينم.
سوره‌يا شه‌هابى: به‌رنامه داواكارى قانوونیكردنى له باربردنى مناڵه هه‌تا ١٢ هه‌فته‌يى. ئه‌م سنوورى ١٢ هه‌فته‌يى‌يه و چونێتى دياريكردنىو فاكته‌ره‌كانى دياريكردنى باسێكى زۆرى به‌دواى خۆيدا هێناوه. هه‌ندێ كه‌س وا لێکی دەدەنەوە كه ڕه‌نگه له ڕوانگه‌ى به‌رنامه‌وه ته‌نها له‌م ته‌مه‌نه‌دا ئه‌توانرى كورپه‌ڵه به ئينسان دابنريت، وه له‌به‌ر ئه‌مه‌يه كه له باربردنى كورپه‌ڵه له‌م ته‌مه‌نه به دواوه – جگه له هه‌ندى حاڵه‌تى استسنائى كه به‌رنامه ده‌ستنيشانى كردوون – به غه‌يره قانوونى داده‌نێت. ئه‌مه‌وێ بڵێم كه سه‌باره‌ت به ته‌مه‌نى كورپه‌ڵە‌يه‌ك كه ئه‌توانرێ له‌بارببرێ تێگه‌يشتنى جۆراوجۆر هه‌يه. هه‌ندێك وا تێده‌گه‌ن كه له‌به‌رئه‌وه‌ى پێش ئه‌م ته‌مه‌نه كورپه‌ڵه به ئه‌ندازه‌ى پێويست كامل نه‌بووه‌و ناتوانێت سه‌ربه‌خۆ له له‌شى دايك بژى، به ئينسان ناژمێردرێت.
منصور حكمت : باسى دوازده هه‌فته‌يى له به‌رنامه‌ى ئێمه‌دا هيچ په‌يوه‌نديه‌كى به‌ساتى ده‌ستپێكردنى ژيان، ياخود تواناى درێژه‌دان به‌ژيانى كورپه‌له‌وه نیيه له ده‌ره‌وه‌ى ڕه‌حمدا (كه بۆ بڕێك كه‌س به‌ساتى سه‌ربه‌خۆبوونى هه‌ويه‌ى كورپه‌ڵه له دايك دائه‌نرێ). دواتر دێمه‌وه سه‌ر ئه‌م خاڵانه. ئاشكرايه كه‌سێك كه وه‌كو ئێمه كردارى له باربردنى مناڵ خوى له خوێدا به غه‌يره ئينسانى ده‌زانى‌و وه‌كو ناچاریيه‌كى كومه‌ڵايه‌تى و شه‌ريكى ئه‌هوه‌نتر ديفاع له قانوونى بوونى ده‌كات، مه‌يلى به‌لاى ئه‌وه‌دايه كه ماوه‌ى له باربردنى مناڵ هه‌رچى كه‌متر بكريته‌وه. له لايه‌كى تريشه‌وه پێويسته قانوون به عه‌مه‌لى بۆ ژنان ڕێ نیشاندەر بێت و شتێكى فورمالى نه‌بێت. له ڕوانگه‌ى پزيشكى و جسمى‌يه‌وه پێويسته فرسه‌تى ده‌ستنيشانكردنى حامله‌بوون و برياردان و به‌رنامه دانان بۆ ئه‌م كاره هه‌بێت. واقعيه‌ت ئه‌مه‌يه كه له ڕوانگه‌ى پزيشكى‌يه‌وه له‌باربردنى مناڵ به‌ر له كاتێكى دياريكراو ناعه‌مه‌لى و ته‌نانه‌ت خه‌ته‌ريشه. به‌م جۆره ده‌بێ مۆڵه‌ته‌كه هه‌م به ئه‌ندازه‌ى پێويست كافى بێت وه له هه‌مان كاتيشدا به گوێره‌ى ئيمكان محدود بيت. رووى مه‌سه‌له‌كه بۆ ئێمه، كه‌مكردنه‌وه‌ى موڵه‌تى له باربردنه‌كه‌يه تا ئه‌وپه‌رى، به له‌به‌رچاوگرتنى هه‌لومه‌رج و تواناییە پزيشكى و كومه‌ڵايه‌تيه‌كان. ئێمه له‌دياريكردنى ماوەی ڕێگه پێد‌راو بۆ له‌باربردنى مناڵ ته‌شخيصى خۆمان نه‌كردووه‌ته پێوانە، به‌ڵكو هه‌ر له‌م دنيا بۆرژواييه‌دا ته‌ماشاى نموونه ئينسانى ترو دڵسوزتره‌كانمان كردووه و ئه‌م ژماره‌يه‌ى خۆمان له‌وێوه هێناوه. له ئه‌سكه‌ندنافيا موڵه‌ت ١٢ هه‌فته‌يه (له هه‌ندى به‌شى بلۆكى ڕۆژهه‌ڵاتى پێشووشدا مۆڵه‌ت هه‌ر تا دوازده هه‌فته‌يى بوو. له ئه‌ڵمانيا، نه‌مسا، به‌لجيك و يۆنان، ئيسله‌نده و بريك وڵاتى تريش هه‌ر وايه). ئێمه‌ش هه‌ر ئه‌مه‌مان به معيار وه‌رگرتووه. وا ده‌رئه‌كه‌وى كه له وڵاتانى ئه‌وروپاى باكووردا ناڕه‌زايه‌تيه‌كى به‌رچاو له دژى ئه‌م موهله‌يه‌و به قازانجى زيادكردنى له‌ئارادا نییە. وادياره ده‌شێ ئه‌م موڵه‌ته ١٢ هه‌فته بێتو ئيتر هه‌ڵگرتنى قورسايى‌و له باربردنى نهێنى له ئارادا نه‌مێنى‌و بگه‌ين به هاوسهنگىيهكى سياسى له نێوان خواستى ئازادى له باربردنى مناڵ و پارێزگاری هه‌رچى زياتر له كورپه‌له. بۆچى كه‌متر نه‌بێت، له‌به‌رئه‌وه‌ى ئێمه هيچ لێكولينه‌وه‌يه‌كى ئامارى و ته‌حليليمان نیيه له‌سه‌ر ئاكامه‌كانى كه‌مكردنه‌وه‌ى موهله له ١٢ هه‌فته‌وه بۆ ١١ هه‌فته، وه له‌هيچ قسه‌و باس و ديالۆگێكى كومه‌ڵايه‌تيدا عەمەلى بوون و كارسازبوونى ژماره‌يه‌كى كه‌مترمان نه‌سه‌لماندووه. له‌ئێستادا وه‌سائلى ئه‌م كاره‌مان له‌به‌رده‌ستدا نيیه. به‌م پێ يه په‌ناده‌به‌ين بو بچووكترين ژماره‌يه‌ك كه وڵاتێكى سه‌رمايه‌دارى كه به‌واقعى وجودى هه‌يه به ده‌ستيه‌وه دابێت. ئه‌گه‌ر كه‌سێك بڵێت بۆچى ١٣ هه‌فته وه يان زياتر نه‌بێت، ئه‌و كاته وه‌ڵامى من ئاوا ده‌بيت: ئه‌گه‌ر دوازده هه‌فته بو كومه‌ڵگەى سويد باش و عه‌مه‌ليه ئه‌وا بۆ به‌رنامه‌ى ئێمه‌ش باشه. ڕێگا بده‌ن ئه‌وانه‌ى كه ئه‌يانه‌وێ موهله‌كه زياد بكه‌ن به‌ڵگه و ڕه‌خنه‌كانى خۆيان نه‌ك له‌به‌رامبه‌ر به‌رنامه‌ى ئێمه‌دا، به‌ڵكو له‌به‌رامبه‌ر سيستمى باو له ئه‌سكه‌ندەنافيادا به‌يان بكه‌ن، ئێمه‌ش گوێ ده‌گرين و ئه‌گه‌ر حه‌قانيه‌تێك له‌م خواسته‌دا هه‌بێت حه‌تمه‌ن دركى ئه‌كه‌ين.
ده‌رباره‌ى ساتى ده‌ستپێكردنى ژيان و ساتى سه‌ربه‌خويى ناسنامه‌ى كورپه‌له له دايك، بێگومان من ته‌نها ده‌توانم ڕاى شه‌خسيى خۆم بڵێم. ئاشكرايه كه به‌رنامه‌ى حزبێك شوێنى ئه‌م ڕاده‌ربرينانه نيیه. له ڕوانگه‌ى بيولوژيكه‌وه ساتى ده‌ست پێكردنى ژيانى ئينسانيكى تازه به‌بڕواى من له‌حزه‌ى ده‌ستپێكردنى حامله بوونه. واته كاتێك كه كليلى ڕه‌وتێكى تازه‌ى بيولوژيكى باده‌درێت و دابه‌شبوونى خانه‌يى ده‌ست پێده‌كات. ئه‌مه خاڵى سه‌ره‌تاى په‌يدابوونى ئينسانێكى تازه‌و دياريكراوه. خوێندنى باڵاو دكتوراى بيۆلوژى ناوى بۆئه‌وه‌ى كه‌سێك له‌وه تێ‌بگات كه دواى حامله‌بوون ئه‌گه‌ر گيروگرفتێك ڕوونه‌دات ئه‌م ره‌وته به ئينسانێكى دياريكراو له ده‌ره‌وه‌ى ره‌حمدا كوتايى پێدێت. ئه‌مه‌ى كه چه‌ند ڕۆژێك له ته‌مه‌نى ئه‌م ئينسانه له ناوله‌شى دايكى گوزه‌راوه كه قه‌ومه‌كان ته‌نها به‌چاو (عين المجرد) ناuتوانن بيبينن شتێك له په‌يوه‌ند به خاڵى ده‌ستپيكردنى ئه‌م ژيانه‌وه ناگوڕێت. ئەم تەسویرەی لە ساتەوەختێک لە قوناغيكى تايبهتىدا ڕوحى ئينسانى له‌ناو وجودى ئه‌م كومه‌ڵه خانه‌يه‌دا چێنراوه، له‌وه دڵخوازانه‌ترو مه‌زهه‌بى تره كه بكرێ قبوڵ بكرێت. به‌ڵام هه‌روه‌كو وتم به‌ڕاى من باسى دوازده هه‌فته‌يى په‌يوه‌ندییە‌كى به‌م پرسياره‌وه نیيه. له هه‌ر شوێنێكدا ئه‌م ره‌وته بپچرێت، ره‌وتى گه‌شه‌ى ئینسانێكى تازه پچڕاوه. ڕاسته، ئه‌وه‌ى كه ئه‌م كورپه‌له‌يه له چ قوناغيكدا ده‌ست و قاچ و سه‌رو دڵى بۆ په‌يدا ده‌بيت (كه زۆر به‌ر له ١٢ هه‌فته‌يى‌يه) به شێوه‌يه‌كى ته‌بيعى قورسايى ئه‌خاته سه‌ر زه‌ينى هه‌ر ئينسانێك. به بڕواى من هه‌ر له‌به‌ر ئه‌مه په‌ره‌سه‌ندنى شێوازه‌كانى وێنه‌گرتن كومه‌ك به خه‌ڵك ده‌كات كه لێك دانه‌بڕاوى قوناغه سه‌ره‌تاييه‌كانى ته‌مه‌نى ئينسان ببيننو زياتر هه‌ستى پێ بكهنو ڕۆژ به ڕۆژ له باربردنى مناڵ له‌لايان ببێته كردارێكى تاڵترو ناخوشتر، به‌ڵام له باسه‌كه‌ى ئێمه‌دا سه‌باره‌ت به موهله‌ى ١٢ هه‌فته‌يى ئه‌م فاكتۆرانه ده‌وريان نيیه. له باربردنى مناڵ له ٦ هه‌فته‌يى و ٩ هه‌فته‌ييشدا له ناوه‌ڕۆكدا هه‌ر هه‌مان واقعيه‌ته. پچڕاندنی ڕه‌وتى گه‌شه‌ى ئينسانێكه كه عومرى خۆى ده‌ست پێكردووه.
مه‌وزوعه‌كه‌ى تر، واته باسى سه‌ربه‌خويى كورپه‌له له دايك، باسێكى به‌ته‌واوى حقوقیيه كه مۆرى سيستمى حقوقى سه‌رده‌مى مالكيه‌ت و ميحوه‌ربوونى فه‌ردى پێوه دياره. له ڕوانگه‌ى مادديه‌وه، له‌ڕوانگه‌ى تواناى مانه‌وه‌وه، ئێمه ته‌نانه‌ت له ده‌ره‌وه‌ى ره‌حميشدا له يه‌كترى سه‌ربه‌خو نين. كاتێك كه‌سێك به ته‌نهايى ده‌كه‌وێته كێو و بيابان يان جزيره‌يه‌ك، ده‌چن به هانايه‌وه‌و “ڕزگارى” دهكهنو ئه‌يگێڕنه‌وه بو ناو كومه‌ڵگەى ئينسانى. باسى سه‌ربه‌خۆيى له دايك، له واقعدا باسى سه‌ربه‌خۆيى هه‌ويه‌ى حقوقى كورپه‌له‌يه له دايك نه‌ك تواناى مانه‌وه‌ى به‌بێ دايك، كه ئه‌توانێت به‌پێ‌ى ته‌كنه‌لوژيايه‌ك كه‌هه‌يه گۆڕانى… به‌سه‌ردا بێت. كومه‌ڵگەى سه‌رمايه‌دارى تاكه كه‌سى به يه‌كه‌ى پايه‌يى بۆ پێناسه‌كردنى ماف ديارى‌كردووه. فه‌رز ئه‌مه‌يه كه له‌و ساته‌وه‌ى كه كۆرپه‌له سه‌ربه‌خو له‌دايك ته‌عريف بكرێت، ئيتر وه‌كو ئينسانێك ده‌بێته خاوه‌نى مافه فه‌رد‌ییه‌كانى خۆى. ئه‌و كاته له‌م سيستمه حقوقى‌يه‌دا، مافه‌كانى دايك و كورپه‌له وه‌كو دوو فه‌ردى جيا له‌يه‌ك له‌نێو يه‌ك قه‌ڵه‌مره‌وى مەكانى‌و جسمى‌ى هاوبه‌شدا، له‌گه‌ڵ يه‌كتر ناكۆكى په‌يدا ده‌كه‌ن. بۆ نموونه ئه‌گه‌ر كورپه‌له ئينسانێكى تر بێت ئه‌وكاته له ناوبردنى له ديدگاى ياساى ئه‌و كومه‌ڵگەيه‌وه به قتل النفس ده‌ژمێردرێت. ئالێره دايه كه ئه‌م زهنيه‌ته ده‌بێ بگه‌ڕێ‌و له‌حزه‌ى سه‌ربه‌خۆيى بدوزێته‌وه. يه‌كێك كه خۆى به مودافعى مافه‌كانى ژنان ده‌زانيت ده‌بێ ڕێك وه‌كو محامى‌يه زۆرزانو فێڵبازه ئه‌مركاييه‌كان له ده‌عوا مالیيه‌كاندا، ساتى سه‌ربه‌خويى كورپه‌له دوابخاتو له‌ساتى له‌دايك بوونى نزيك بكاته‌وه: كورپه‌له “به‌شێكه له له‌شى دايك”، ژن ئازاده هه‌رچى‌يه‌ك له “له‌شى خوى” بكات. زه‌مانێك بوو كه كوشتنى مناڵ به‌رله ناوك بڕين به قه‌تل نه‌ئه‌ژميردرا، چونكه هێشتا كورپه‌له به بوونه‌وه‌رێكى “سه‌ربه‌خۆ” حساب نه‌ده‌كرا. به‌هه‌رحاڵ ئه‌مانه فۆرمۆلبه‌ندى باڵێكه. باڵى به‌رامبه‌ر كه خوى به محامى كورپه‌ى له‌دايك نه‌بوو داده‌نێ به پێچه‌وانه‌وه ئه‌وه به ئه‌ركى خۆى ده‌زانێ كه ساتى سه‌ربه‌خوبوونى مناڵه‌كه بباته پێشتره‌وه و تواناى كۆرپه‌له بۆهاتنه ده‌ره‌وه له ره‌حم و راوه‌ستان له‌سه‌ر پێی خۆى بسه‌لمێنێ. به بڕواى من كولى چوارچێوه‌ى ئه‌م باسه نابێ قبووڵ بكرێت. بۆچى به‌شه‌ريه‌ت ناتوانێ ئه‌م پرۆسه شكۆدارو سه‌رسورهێنه‌ره و كوليه‌تى ئه‌م ديارده‌ى حاملهبوونو له دايك بوونه وه‌كو شكڵى كونكرێتى په‌يدابوونى ئينسانێكى تازه سه‌يربكات و سه‌رتاپاى واقعياتى ئه‌م پروسه‌يه به لێكهه‌ڵپێكراوى قبوڵ بكات. بۆچى ده‌بێ فورمولى ناكۆكى نێوان دايك و كورپه‌له، مشتومڕ سه‌باره‌ت به سنووره‌كانى خاوه‌ندارێتى هه‌ردوولا به‌سه‌ر خانه‌كانى ره‌حم و كورپه‌له‌دا قبووڵ بكرێت؟ بۆچى ده‌بێ دركى ئينسان ده‌رباره‌ى ديارده‌يه‌كى ئاوا بنه‌ره‌تى‌و ئه‌به‌دى و ئه‌زه‌لى له‌سه‌ر بنه‌ماى مه‌قولاتێكى ئاوا ده‌وره‌يى و گوزه‌را (عابر)، له چه‌شنى خاوه‌ندارێتى و تيورى ليبرالى فه‌رديه‌ت دابمه‌زرێت؟
وەرگێرانی بۆ کوردی: حەمە غەفور
پیاچوونەوەی: سەعید ئەحمەد
هەڵەبڕی و نووسینەوەی: بۆپێشەوە
ماویەتی…
تێبینی: ئەم دیمانەیە لە بۆپێشەوەی ژمارە ٥٥ ی بەرواری ١/٧/٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە
دیمانە هاوپشتی” همبستگی” لەگەڵ مەنسور حیکمەت ده‌رباره‌ى له باربردنى مناڵ
بەشی سێهەم
سوره‌يا شه‌هابى: هه‌ندى كه‌سى تر “به‌تايبه‌ت به‌شێك له فيمينسته‌كان” حيزب به‌وه تاوانبار ده‌كه‌ن كه له‌به‌رئه‌وه‌ى كه كورپه‌له به ئينسان دائه‌نيت، سه‌ره‌نجام ده‌بێ وه‌كو مه‌زهه‌بيه‌كان سپيرم-وه نه‌ك سپيرم و ئوڤول (هێلكه) هه‌ردووكيان- هه‌م به پيرۆز بزانێ و هه‌م به سه‌رچاوه‌ى ژيان! ئه‌مانه ئه‌و ئه‌نجامگيريه ده‌كه‌ن كه كه‌واته به‌پێی تێڕوانينى به‌رنامه، له بنه‌ره‌تدا ده‌بێ به‌رنامه مخالفى هه‌ر جۆره پێش پێگرتنێك بێت له حامله بوون.
منصور حكمت: سپيرم وه هه‌روه‌ها داواى لێبووردن ئه‌كه‌م ئوڤوليش، هيچ پيرۆزيه‌كى تايبه‌تيان نیيه. باسه‌كه زور به ڕۆشنى سه‌باره‌ت به بوونه‌وه‌ريكى تازه‌يه كه به يه‌كگرتنى ئه‌م دووانه هاتوته بوونو گه‌شه‌ى خوى ده‌ست پێكردووه. به‌ڵام باسى رێزدانان بو ژيانى ئينسانى باسێكى بايولوژى نییە. باسێكى فه‌لسه‌فیيه. يان باشتر بڵێم، رێزدانان بو ژيانى بايولوژى ڕه‌نگدانه‌وه‌ى رێزدانانى فه‌لسه‌فیيه بو ژيان. رێزدانانه بو پوتانسيل و محتەواى ژيانى ئينسانى ئه‌م رێزدانانه نيشانه‌ى ژيرى ئينسانه نه‌ك په‌نابردن (توكل)و خورافه‌ى دينى. ئه‌گه‌ر ژيانى ئينسانى به‌هه‌ر شێوه‌يه‌ك بێ حورمه‌ت بكرێت، ژيانى ئينسانه كونكرێته‌كانيش، ئه‌و ئينسانانه‌ى كه به‌واقعى مه‌وجودن، بێنرخ ده‌كريت. ژيانى ئينسانى نه‌دابه‌شكرن هه‌ڵئه‌گرێ و نه‌پله پلە كردن. هيچ په‌يوه‌نديه‌كى به سه‌ربه‌خويى و بزووتن و جموجوڵ و ته‌مه‌ن و شعورو ڕه‌نگ و ڕه‌گه‌ز و ميلله‌ت و زه‌مان و مه‌كان و له‌شساغى يا نوقصانى ئينسانه‌كانه‌وه نیيه. باسى ئێمه، لانى‌كه‌م باسى من وه‌كو نووسه‌رى به‌رنامه‌ى حيزب، ئه‌مه نیيه كه ئێمه ده‌بێ هێلكه‌ى پيتراو و خانه‌كانى سه‌روه‌ختى دابه‌ش بوون به “پيروز” بزانين. باسه‌كه‌ى من ئه‌مه‌يه كه كومه‌ڵگەيه‌ك كه ده‌رهينانى كورپه‌له له‌سكى دايكدا و پچرينى ڕه‌وتى ژيانيك كه ده‌ستى پێكردووه ته‌حه‌مول ده‌كات و هيچ رێگريه‌كى بۆ دانانێت، چ جاى ئه‌وه‌ى كه وه‌كو رێگاى پێشگرتن له زيادبوونى دانيشتوان، مه‌رجى درێژه‌دانى ژن به خوێندن، مه‌رجى خۆلادان له هه‌ژارى و شتى تريشى دايبنێت، هيچ نرخێك بۆ ئه‌و ئينسانانه‌ش دانانێت كه له بارنه‌براون. به‌سووك سه‌يركردنى كورپه‌له ڕه‌نگدانه‌وه‌ى به‌سووك سه‌يركردنى ئێمه‌يه‌و ئه‌م به‌سووك ته‌ماشاكردنه‌ش ئه‌چه‌سپێنێ. ڕوژێك له ڕوژان نه‌وه‌كانى دواى ئێمه شارستانيتى ئێمه ده‌خوێننه‌وه‌و له‌به‌رامبه‌ر نه‌ريتى له باربردنى مناڵدا سه‌رسام ده‌بن. هه‌ر به‌و جۆره‌ى كه ئێمه له‌به‌رامبه‌ر قوربانیكردنى لاوان له‌به‌رده‌م باره‌گاى خواوه‌ندكانداو سووتاندنى “ژنه ساحره‌كان” كه له ڕۆژى خۆيدا ئه‌م كارانه به‌هه‌مان ئه‌ندازه به‌پێويست ئه‌زانران بۆ جوابدانه‌وه به گرانى‌و نه‌هاتى‌و ته‌نگانه ئابوورى‌و مه‌عنه‌ويه‌كانى كومه‌ڵگە، سه‌رمان سوڕده‌مێنێ. ئه‌وانيش ئه‌م نه‌ريته وه‌كو نيشانه‌ى درنده‌يى ئێمه و بێ نرخى‌ى ئينسان له سه‌رده‌مى ئێمه‌دا سه‌ير ده‌كه‌ن. وه له وه‌ڵامى دوا خاڵدا، ڕێگا بده‌ن بپرسم چ كه‌سێك زياتر به‌خه‌مى پێشخستنو په‌ره‌پێدانى شێوازه‌كانى پێشگرتن به حەمله‌وه‌يه، ئه‌و كه‌سه‌ى كه ده‌يه‌وى له باربردنى مناڵ وه‌كو كارێكى تاڵو ناخۆش خۆى لێ لابدرێت، يان ئه‌و كه‌سه‌ى كه له باربردنى مناڵ وه‌كو رێگاچاره‌يه‌كى بێ عهيبو قابيلى قه‌بوڵى تر چاو لێده‌كات بو منداڵ نه‌بوون و كونتروڵكردنى ژماره‌ى دانيشتوان؟
سوره‌يا شه‌هابى: له سبه‌ينێى ئاڵوگوڕه سياسيه‌كانى ئێراندا، كاتێك داواكاريه‌كانى به‌رنامه‌ى حيزبى كومونيستى كرێكارى ئێران وه‌كو قانوون په‌سه‌ند بكرينو له‌باربردنى مناڵ قانوونى ببێته‌وه، ئيحتمالى ئه‌وه زوره كه ده‌موده‌ست ئامارى له‌باربردنى مناڵ بچێته سه‌ره‌وه. په‌سه‌ندكردنى قانوونى ئازادى له‌باربردنى مناڵ هه‌نگاوێكى فه‌ورى‌يه‌و ده‌وڵه‌ت ئه‌ركيتى جێبه‌جێی بكاتو له‌به‌رچاوى بگرێت، له‌حاڵێكدا كه ئاموزشى به‌رفراوانى ڕيگاكانى (منع)، ئاموزشى جنسى و ڕه‌خساندنى ئيمكاناتى په‌يوه‌ندى جنسى‌ى سالمو پارێزراو پروسه‌يه‌كى دوورو دريژتره‌و پێويستى به‌كات ده‌بێ، ئايا ئه‌م زيادبوونه فه‌وريه‌ى ئامارى له باربردنى مناڵ ناكوك نیيه له‌گه‌ڵ ئامانجى به‌رنامه‌دا كه كه‌مكرنه‌وه‌ى حاڵه‌ته‌كانى له باربردنى مناڵه، وه ئايا له‌به‌رامبه نه‌يارانى له باربردنى مناڵ له‌سه‌ر حه‌ق نين كه ڕه‌خنه له جێبەجێکردنی فه‌ورى ئه‌م به‌نده‌ى به‌رنامه بگرن؟
منصور حكمەت: يه‌كه‌م، ئه‌مه‌ى كه ئامارى مناڵانى له باربراو ته‌نانه‌ت له كورت ماوه‌شدا ئه‌چێته سه‌ره‌وه، حه‌تمى نى‌يه. به بڕواى من ناچێته سه‌ره‌وه، چونكه ئه‌و مه‌قاييسانه‌ى كه ده‌بێ له‌گه‌ڵ يه‌كتر به‌راورد بكرێن ئامارى كردارى له باربردنى مناڵ نى‌يه له‌ماوه‌ى پێش قانوونى بوونه‌وه‌و پاش قانوونى بوونه‌وه‌دا، به‌ڵكو ده‌بێ كۆى مناڵ له باربردنه‌كان (به ره‌سمى و نهينى‌يه‌وه) و “مناڵ فڕێدانه‌كان” له لايه‌ن خودى دايكه‌وه، له‌و دوو ده‌وره‌يه‌دا له‌گه‌ڵ يه‌كتر به‌راورد بكرين. له ئێراندا حاڵه‌ته‌كانى مناڵ فڕيدان له لايه‌ن خودى دايكه‌وه، له ڕێگه‌ى هه‌ڵگرتنى شتى قورس و خوبه‌ردانه‌وه وشتى تره‌وه، زۆر زۆره تا ئه‌و ڕاده‌يه‌ى كه ئه‌م كرداره بۆته به‌شێك له فولكلورى ئه‌م وڵاته. ئه‌م حاڵه‌تانه‌ى “له باربردنى مناڵ” له هيچ جێگايه‌ك تومار ناكرێن. قانوونیكردنى له باربردنى مناڵ ئامارى چوونه لاى پزيشك بۆ له باربردنى مناڵ به‌ره‌و سه‌ر ده‌بات، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ردا ئامارى ئه‌م جوره منداڵ فڕێدانانه كه‌متر ده‌كاته‌وه. له لايه‌كى تريشه‌وه كه‌م بوونه‌وه‌ى حاڵه‌ته‌كانى مناڵ فرێدان يان له باربردنه نهينیيه‌كانى مناڵ به قازانجى له باربردنى ياسايى مناڵ، كومه‌ك به‌وه ده‌كات كه ئه‌م ژنانه هه‌ڵسوكه‌وت له‌گه‌ڵ هه‌ندێ ده‌زگاو ئۆرگاندا بكه‌ن، كه به گوێره‌ى به‌رنامه‌ى ئێمه كاريان كومه‌ككردن و حمايه‌ى ماددى و مه‌عنه‌ویيه له‌وان، وه يه‌كێك له كاره‌كانى ئه‌م ئۆرگانانه هه‌وڵدانه بۆ هاندانى دايكان تا مناڵه‌كانيان له‌بار نه‌به‌ن و مافه‌كانى دايك و مناڵ و ئه‌ركه‌كانى ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵگەيان بۆ ڕۆشن بكه‌نه‌وه به‌رامبه‌ر به‌وان. ئه‌وه شتێكى چاوه‌روانكراوه كه ڕێژه‌يه‌ك له‌و ژنانه‌ى كه ده‌چن بۆلايان ئاماده‌بن واز له مناڵ له‌باربردنه‌كه‌يان بهێنن. من ئه‌و تخمينه ئاماریيه‌ى تۆ له ئاكامه‌كانى ياسايبوونه‌وه‌ى مناڵ له‌باربردن به موحته‌مه‌ل نازانم.
دووه‌م: هه‌روه‌كو وتت به‌رنامه‌ى ئێمه به ته‌نها باس له قانوونى بوونه‌وه‌ى له باربردنى مناڵ ناكات، به‌ڵكو كومه‌ڵێك هه‌نگاوى دهمودهستوحهياتى تێدايه بۆ سالمو پارێزراوكردنى په‌يوه‌ندى جنسىو به‌رينكردنه‌وه‌ى به كاربردنى پێداويستى‌یه‌كانى (منع). ئه‌وه‌م قبوڵه كه گوڕينى په‌يوه‌ندى جنسى ئازادو سالمو پاريزراو به به‌شێكى جێگيرو سه‌لمێنراوى فه‌رهه‌نگى كومه‌ڵگە حه‌تمه‌ن كاتى ده‌وێ. به‌ڵام چه‌ند به‌رابه‌ركردنى به‌كارهينانى وه‌سائيلى (منع)و كه‌ڵك وه‌رگرتنى زياتر له كاندۆم و ئاى.يو.دىI.U.D ) )، كاتێك كه دابينكردنى خوڕايى ئه‌مانه ببێته سياسه‌تى ده‌وڵه‌ت، كاتێكى زۆرى ناوێ. ئه‌كرێ ئامارى حامله‌بوونى نه‌خوازراو به‌خێرايى بهێنرێته خواره‌وه. كاتێك قسه دێته سه‌ر به‌رقه‌راركردنى شێواز و معيارو نه‌ريته مودێرنه‌كان له ئێراندا، زور كه‌س ده‌ستبه‌جى تەصويرى گوندنشينه دووره‌كان له خه‌ڵكى ئێران به‌ده‌سته‌وه دهدهنو ناڵه‌يان لێ به‌رز ده‌بێته‌وه كه خه‌لكى “فه‌رهه‌نگى ئه‌مه‌يان نیيه”. به‌ڵام ئێران به‌گشتى كومه‌ڵگەيه‌كى شارى‌يه، زوربه‌ى ئه‌م خه‌ڵكه لاوانێكن كه ده‌چنه قوتابخانه‌و ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر دانيشتوانى دێهاته دووره‌كانيش بن، بيرو هۆشيان به‌لاى شارو ئه‌لگۆ هاوچه‌رخه‌كانى ژيانه‌وه‌يه. خه‌ڵكى ئێران “ميلله‌تى” ڕوژنامه‌ى “توفيق” و “ئوممه‌تى” جه‌ماعه‌تى خومه‌ينى نين. ئه‌ندامى كومه‌ڵگەيه‌كى سه‌رمايه‌دارين له دوا دوايى سه‌ده‌ى بيسته‌مداو له كوره‌ى گوڕانگاریيه فه‌نى و اتصالاتيه‌كانى ئه‌م سه‌رده‌مه‌دان. كه‌مپينى ئاموزشى جنسى و په‌ره‌پێدانى وه‌سائيلى منع له‌ئێراندا، به‌ڕاى من له ئاستێكى زور باڵادا ده‌چێته پێشه‌وه. هه‌ڵبه‌ته ده‌بێت واقعيه‌تێك له‌به‌رچاو بگيرێت. ئه‌م كاره به‌بێ خه‌باتێكى لێبراوانه له دژى ئيسلاميه‌كان و كونه‌په‌رستان عه‌مه‌لى نى‌يه. ڕه‌وتێك ده‌توانێ ئه‌م به‌رنامه‌يه به‌ده‌سته‌وه بگرێت كه له رووى سياسيه‌وه پابه‌ندى خه‌باتيكى لێبڕاوانه بێت له دژى ده‌مارگيرى دينى و كۆنه‌په‌رستان. وه ئه‌مه به‌رله هه‌ر كه‌سێك كارى چينى كرێكارو كۆمونيسته‌كانه.
به‌هه‌رحاڵ كه‌مكرنه‌وه‌ى حاڵه‌ته‌كانى له باربردنى مناڵ له گره‌وى دوو فاكته‌رى سه‌ره‌كيدايه. يه‌كه‌م، په‌ره‌گرتنى په‌يوه‌ندى جنسى سالمو پارێزراو و ده‌ست ڕاگه‌يشتنى هه‌مووان به ئيمكاناتى خوڕايى و مناسبى منعو، دووه‌م، خه‌بات له دژى پياو سالارى و دژه‌ژنى نه‌ك ته‌نها له ئه‌فكاردا، به‌ڵكو له علاقات و په‌يوه‌ندى‌يه ئابوورى و كومه‌ڵايه‌تيه‌كاندا، به جورێك كه حامله‌بوون و مناڵ بوون و دايكايه‌تى بچووكترين كاريگه‌رى خراپ له‌سه‌ر مه‌وقعيه‌تى ئابوورى و كومه‌ڵايه‌تى و پيشه‌يى‌و مه‌عنه‌وى ژنان له كومه‌ڵگەو له‌خێزاندا دانهنێتو منداڵدارى ببێته هه‌ڵبژاردنێكى ئازادو به‌رنامه‌رێژ‌كراوى خه‌ڵك و ڕووداوێكى دڵخوشكه‌ر له ژيانى ئه‌واندا. قانوونى بوونه‌وه‌ى له باربردنى مناڵ كوڵه‌كه‌ی سياسه‌تێكى هه‌مه‌لايه‌نه‌يه بۆ وه‌ديهينانى ئه‌م ئامانجه و پێويسته وه‌كو به‌شێك له‌ناو ئه‌م كوليه‌ته‌دا سه‌ير بكرێ، نه‌ك وه‌كو هه‌نگاوێكى تاقانه‌و سه‌ربه‌خۆ.
وەرگێرانی بۆ کوردی: حەمە غەفور
پیاچوونەوەی: سەعید ئەحمەد
هەڵەبڕی و نووسینەوەی: بۆپێشەوە
ماویەتی…
تیبینی: ئەم بابەتە لە بۆپێشەوەی ژمارە ٥٦ بەرواری ١٥/٧/٢٠١٩ بڵاوبۆتەوە…
مەنسور حیکمەت ده‌رباره‌ى له باربردنى مناڵ
بەشی چوارەم
سوره‌يا شه‌هابى: به‌رنامه‌ى حيزب له باربردنى مناڵى به “له ناوبردنى عه‌مدى‌ى كورپه‌له‌ى ئينسانى” له‌قه‌ڵه‌م داوه، وه خوشت له قسه‌كانتا ئاماژه‌ت بۆ ئه‌وه كرد كه له باربردنى مناڵ له هه‌ر ته‌مه‌نێكدا بێت “پچرينى ره‌وتى گه‌شه‌ى ئينسانيكه كه عومرى خوى ده‌ست پێكردووه”. كه‌سانێك له‌م پێناسه‌يه ئه‌م ئه‌نجامگيريه ده‌كه‌ن كه ئه‌نجامدانى له باربردنى مناڵ له ديدگاى به‌رنامه‌ى حيزبه‌وه تاوانه‌و ئه‌و دايكه‌ى كه بريار له‌سه‌ر ئه‌نجامدانى كاريكى وا ده‌دات ده‌كه‌وێته خانه‌ى تاوانبارێكه‌وه كه قه‌تلى عه‌مدى ئه‌نجام داوه‌و ئه‌مه‌ش بێ ئينسافى‌يه!
منصور حكمت: ئه‌م قسه‌يه كه له باربردنى مناڵ پچراندنى ڕه‌وتى گه‌شه‌ى ئينسانێكه كه ژيانى خوى ده‌ست پێكردووه، له‌گه‌ڵ ئه‌م ئيدعايه‌ى كه دايك قەتلى عمدى كردووه يا تاوانێکى ئه‌نجام داوه، ئاسمانو ڕێسمان لێك دوورن. لكاندنى ئه‌م دووانه به يه‌كه‌وه نه‌نيشانه‌ى هه‌وڵى دڵسۆزانه‌يه بۆ تێگه‌يشتنى مه‌سه‌له‌كه‌و نه ته‌بليغێكى كاريگه‌ره له دژى فورمولبه‌ندى‌يه‌كه‌ى به‌رنامه‌ى ئێمه. ئه‌مه خودزينه‌وه‌يه له ئه‌سلى باسه‌كه. به‌راى من كه‌سێك كه له باربردنى مناڵ له رووى مه‌بده‌ئى‌يه‌وه به كاريكى بێ عه‌يب داده‌نى پێويسته هه‌ر ئه‌مه بڵێ‌و به‌سه‌راحه‌تيش به‌رگرى لێ بكات. به‌خۆ اتهام كردن له‌قسه‌ى خه‌ڵكانى تره‌وه و دواتر خو گيڤكردنه‌وه جوابى مه‌سه‌له‌كه نادرێته‌وه. سه‌ره‌نجام ئه‌م جۆره ناڕه‌زايه‌تيه يه‌ك شت ده‌گه‌يه‌نێ: ماناى ئه‌م ناڕه‌زايه‌تيه ئه‌مه‌يه كه ئه‌گه‌ر ڕۆژێك بۆ ئه‌م رەخنه‌گره بسه‌لمينرێت كه مناڵ درێژكراوه‌ى ته‌بيعى‌ى كورپه‌له‌يه‌و كورپه‌له‌ش سه‌ره‌تاى ئيلزامى‌ى ئينسانێكه، ئه‌و كاته خودى ئه‌و له باربردنى مناڵ به قەتل و تاوان داده‌نێت وه ئه‌مه بۆ لايه‌نگرێكى له باربردنى مناڵ ناتوانێت هه‌ڵوێستێكى مه‌حكه‌م بێت.
هه‌ر چۆنێك بێت، به برواى من ناوبردنى مناڵ له‌باربردن به تاوان يا قەتل “له چوارچێوه‌يه‌كى زه‌مه‌نيدا كه له ياساكانى ئه‌مڕۆى ئه‌وروپادا باوه” ڕاست نيیه، چونكه تاوان و قەتل مه‌قوله‌يه‌كى حقوقين و پێناسه‌يه‌كى كومه‌ڵايه‌تيان هه‌يه نه‌ك شه‌خصى. هه‌ر كه‌سێك پێويسته له چوارچێوه‌ى نهريتو سوننه‌ته‌كانى كومه‌ڵگەى هاوچه‌رخى خۆیدا داوه‌رى له‌سه‌ر بكرێت. كومه‌ڵگە هه‌موو شكله‌كانى له‌ناوبردنى ئينسان له سه‌رده‌مى ئێمه‌دا به قەتل ناو نابات. واقعيه‌ت ئه‌مه‌يه ئينسانه‌كان به‌گه‌لێك شێوازى جۆراوجۆر له‌م دنيايه‌دا خه‌ريكن يه‌كترى له مافى ژيان مه‌حروم ده‌كه‌ن. سه‌ربازێك كه له جه‌نگدا ئينسان ده‌كوژێت، ئه‌ندامی ده‌سته‌يه‌كى دادوه‌رى كه ده‌نگ به‌حوكمى اعدامى كه‌سێك ده‌دات، پزيشكێك كه له‌رووى سۆزو به‌رزه‌يى و مهره‌بانى‌يه‌وه مه‌رگى نه‌خوشێك پێش ده‌خات كه له‌سه‌ره‌مه‌رگدايه. ده‌وڵه‌تێك كه وێراى ئاگاداريى ده‌قيقى له‌وه‌ى كه ئامارى مردن چه‌نده ده‌چێته سه‌ره‌وه، بيمه (زەمان)ى صحى كه‌م ده‌كاته‌وه. كه‌سێك كه دابينكردنى مه‌رجه‌كانى سه‌لامه‌تى وێستگەی ئه‌تومى كه‌م ده‌كاته‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه ده‌زانێت ئه‌مه ئامارى سەرەتانى خوين له ناو مناڵانى ئه‌و ده‌ورو به‌ره‌دا ده‌باته سه‌ره‌وه. سه‌رۆك كومارێك كه حوكمى بۆمبارانى جێگايه‌ك ده‌رده‌كات، پارتيزانێك يا تيرۆریستێك كه بۆمبێك ئه‌نێته‌وه، ئه‌مانه هه‌ر هه‌موويان ئاگاهانه له كوشتنى ئينسانه واقعى‌يه‌كاندا به‌شدارى ده‌كه‌ن، به‌ڵام كومه‌ڵگە مه‌رج نى‌يه هه‌موو ئه‌م كارانه به قهتلو ئه‌نجامده‌رانيشيان به‌قاتل بژمێرێ. تێڕوانينى شه‌خسى‌ى ئێمه ئه‌كرێ له‌گه‌ڵ تێڕوانينى كومه‌ڵگەدا جياواز بێت. تێڕوانينى شه‌خسى‌ى ئێمه ئه‌كرێ پشتى به مه‌بده‌ئێكى ئينسانى‌ى موتله‌قى ئه‌وتۆ به‌ستبێ كه هيچ ته‌فسيرو ئه‌ملاوئه‌ولايه‌ك هه‌ڵنه‌گرێ. تێڕوانينى كومه‌ڵگە بۆ ئه‌وه‌ى كه تاوان چى‌يه، نسبیيه و له رووى ميژووى‌يه‌وه مه‌رجداره‌و لهگوڕاندايه. زه‌مانێك بوو كه كوشتنى مناڵ و هاوسه‌ر له‌لايه‌ن پياوه‌وه به تاوان نه‌ئه‌ژمێردرا. جه‌نابى ئيبراهيمى خليل له ئيسلام و يه‌هوديه‌ت دا برياربوو له ڕوژى رووناكدا كوڕه‌كه‌ى خوى له عەملياتێكى دڕندانه‌ى خواناسيدا سه‌ر ببڕيت كه خوشبه‌ختانه وه‌كو سياوش مدرسى ده‌ڵێت له ئاخرين له‌حزه‌دا ئاشكرا ده‌بێت كه خواوه‌ند گاڵته‌ى كردووه‌و مه‌به‌ستى ته‌نها تاقیكردنه‌وه‌ى ئه‌و بووه. هه‌ر له‌م دنيايه‌داو نه‌له رابردوويه‌كى زۆر دووريشدا كوشتنى ديله‌كانى شه‌ڕو كويله‌كان تاوان نه‌بوو، هه‌تا ساڵانى حه‌فتاكانى هه‌ر ئه‌م سه‌ده‌يه‌ى ئێمه، ههڵواسينو له‌سێداره‌دانى ڕه‌شه‌كان له‌لايه‌ن نه‌ژادپه‌رسته سپى‌يه‌كانه‌وه له ئه‌مريكا به قەتل حيساب نه‌ده‌كرا. كه‌سێك به‌هۆى كوشتارى هێرۆشيماو ناكازكى‌يه‌وه (ترومن) ى به قاتل نه‌ژماردووه. له ئه‌مريكا كتيبخانه هه‌يه به‌ناوى ئه‌م به‌شه‌ره‌وه. تێڕوانينى ئه‌خلاقى و حقوقى كومه‌ڵگە بۆ كرده‌وه يه‌ك ڕه‌نگدانه‌وه‌ى حه‌ساسيه‌تى مه‌عنه‌وى و عاتفى كومه‌ڵگەيه به‌رامبه‌ر به‌و كرده‌وه‌يه له‌و سه‌رده‌مه تايبه‌ته‌دا. ئه‌م حه‌ساسيه‌ته ته‌نانه‌ت له يه‌ك ده‌وره‌يه‌كيشدا له قه‌له‌مره‌وه (ناوچه) فه‌رهه‌نگى‌يه جۆراوجۆره‌كاندا جياوازه. ئه‌م حه‌ساسيه‌ته‌و ئه‌م كاردانه‌وه ئه‌خلاقى و عاتفى‌يه، وه بێگومان ئاكامه حقوقيه‌كانيشى، ئه‌به‌دى نیيه و گوڕانكارى به‌سه‌ردا دێت. زۆرێك له كردار و شێوازه‌كانى ئه‌مرۆى ئێمه نه‌وه‌كانى دواى ئێمه بێزيان لى‌ده‌كه‌نه‌وه، به‌ڵام ئه‌م ئاڵوگوره له مه‌عريفه و تێروانينى عاتفى كومه‌ڵگە بۆ مه‌سه‌له‌كان پێويسته به شێوه‌يه‌كى واقعى و له ماوه‌ى چه‌ند نه‌وه‌يه‌ك له ئينسانه واقعى‌يه‌كاندا ڕووبدات. من زور به‌توندى مخالفى سزاى ئيعدامم، به بڕواى من سزاى ئيعدام له ناوه‌ڕوكدا ئينسان كوژیيه‌كى عەمدى‌و نه‌خشه‌مه‌ندانه‌يه، به‌ڵام ناتوانم به ئاره‌زووى خۆم ده‌سته‌يه‌كى دادوه‌رى كه له ئه‌مريكا ده‌نگ به تاوانباركردن يا ئيعدامى تاوانبارێك ده‌دات، به قاتل دابنێم. چونكه كومه‌ڵگە، وه بێگومان خودى ئه‌وان، ئه‌م پێناسه‌يه‌يان بۆ كاره‌كه‌يان نیيه. ژنێك كه ده‌ست بۆ له باربردنى مناڵ ده‌بات به‌يه‌قين له ڕوانگه‌ى خۆيه‌وه كورپه‌له به ئينسانێك، ياخود به ئينسانێكى ته‌واو دانانيت وه له فه‌رهه‌نگ و ياساى كۆمه‌ڵگەوه تصويريكى خراپ له‌سه‌ر كردارى مناڵ له باربردن وه‌رناگرێ.
به‌هه‌رحاڵ هه‌روه‌ك وتم ئێمه مناڵ له باربردنمان به‌قه‌تل و تاوان ناو نه‌بردووه، وه خوازيارى قانوونی كردنى له باربردنى مناڵين تا ڕاده‌يه‌كى فراوانتر له‌وه‌ى كه له ياساكانى ئه‌مه‌ريكا و ئه‌وروپاى ڕوژئاوادا هه‌يه. به‌ڵام ئه‌مه‌ى كه كورپه‌له قوناغێكه له ژيانى‌ئينسانێكى دياريكراو كه هه‌ر ئێستا پێی ناوه‌ته ناو ژيانه‌وه حه‌قيقه‌تيكى حاشا هه‌ڵنه‌گره. ئه‌گه‌ر ئه‌م حه‌قيقه‌ته ئه‌بێته مايه‌ى ئازاردانى ويژدانى كه‌سێك له مناڵ له‌باربردندا، خه‌تاى ئێمه نى‌يه. ئه‌و چاوه‌ڕوانیيه‌ى كه ئێمه له پێناوى مرتاحكردنى ویژدانی كه‌سانێكدا كه نيازى له باربردنى مناڵيان هه‌يه ئه‌م ڕاستيه له فكرماندا بسڕينه‌وه‌و بۆ نموونه وانيشان بده‌ين كه (حاجى له‌قله‌ق) كورپه‌له ئه‌هێنێت، زياده ڕه‌وى‌يه.
سوره‌يا شه‌هابى: له هه‌ندێ وڵات، بۆ نموونه له به‌ريتانيادا، به‌خشينى ئيجازه‌ى له باربردنى مناڵ سپێردراوه‌ته ده‌ستى پزيشك تا له‌سه‌ر بنچينه‌ى ته‌شخيصدانى سه‌لامه‌تى‌ى جسمى‌و نه‌فسى دايكه‌كه ئه‌م ئيجازه‌يه‌ى پێبداتو ئه‌مه‌ش بووه‌ته مايه‌ى ناڕه‌زايه‌تى زۆرێك له پزيشكان. له به‌رنامه‌ى حيزبى كومونيستى كريكاريدا ئيجازه‌ى له باربردنى مناڵ سپێردراوه‌ته ده‌ستى دايك. “ئيجازه‌ى پزيشك” يا”بڕيارى دايك”؟ ئايا ئه‌م به‌رامبه‌ركى‌يه هيچ جێگايه‌كى له‌به‌رنامه‌ى حيزبدا هه‌يه. مه‌به‌ستم ئه‌وه‌يه كه ئايا سپارندنى ئيجازه‌ى له باربردنى مناڵ به ئيجازه پێدانى پزيشك، هيچ جێگايه‌كى هه‌بوو له‌باسه‌كانى په‌يوه‌ست به له‌باربردنى مناڵ له به‌رنامه‌ى حيزب دا، وه ئه‌گه‌ر نه‌يبوو بۆچى؟
منصور حكمت: مه‌قوله‌ى ئيجازه‌ى پزيشك، ته‌نها بۆ له باربردنى مناڵ له دواى دوازده هه‌فته‌يه‌وه نه‌بێ، سه‌ره‌تا له نووسينى ده‌قى به‌رنامه‌دا مه‌تره‌ح نه‌بوو، چونكه رووى مه‌سه‌له‌كه به‌و جۆره‌ى كه به واقعى له هه‌موو وڵاته‌كاندا هه‌يه، ههڵبژاردنو برياردان له‌ده‌ستى ژن دايه. بزووتنه‌وه‌ى قانوونى كردنى له باربردنى مناڵ، بزووتنه‌وه‌يه‌كه بۆ دانى ئه‌م مافه‌و ئه‌م هه‌ڵبژاردنه به‌ژن. باسى ته‌شخيصدانى پزيشك ده‌رباره‌ى مه‌ترسى ئازارى جسمى و نه‌فسى حامله‌بوون بۆ ژنان، رێگايه‌كه كه له هه‌ندێ وڵاتدا هه‌وڵيان داوه له باربردنى مناڵ به‌عه‌مه‌لى قانوونى بكه‌نه‌وه به‌بێ ئه‌وه‌ى كه به‌ره‌سمى دان به مجازبوونى ئه‌م كاره‌دا بنێن. به تايبه‌تى وشه‌ى “مه‌ترسى ئازارى نه‌فسى” به‌م مه‌به‌سته دانراوه كه مجال بۆ تفسيركردن بهێڵێته‌وه‌و به‌عه‌مه‌لى پزيشك سه‌رپشك بكات كه مۆرى تأييد بدات له خواستى ژن بۆ له باربردنى مناڵ. ئه‌مه سيستمێكه كه هه‌ر ئه‌مڕۆ له به‌ريتانيادا كارى پێده‌كرێ. له روى عه‌مه‌ليه‌وه له باربردنى مناڵ له به‌ريتانيادا ممكنه‌و به خواستى ژن ئه‌نجام ده‌درێت. به‌ڵام له‌رووى حقوقى‌يه‌وه ئه‌وه پزيشكه كه بريارى له‌سه‌ر ئه‌دات. ئه‌گه‌ر پزيشكێك داواكارى ژنه‌كه بۆ له باربردنى مناڵ تأييد نه‌كات، كه هه‌ڵبه‌ته هه‌ندى جار ڕووده‌دات، ژنه‌كه ده‌چێته لاى پزيشكيكى ترو مورى تأييد له‌و وه‌رده‌گرى. ئه‌م شێوازه رياكارانه‌يه ئه‌مڕۆ هه‌م ده‌نگى خه‌ڵك و هه‌م ده‌نگى پزيشكه‌كانيشى به‌رز كردووه‌ته‌وه. ئه‌گه‌ر پزيشكه‌كه كه‌سێكى مخالفى له باربردنى مناڵ بێت، له ئه‌نجامدانى ئه‌م كاره‌دا دژوارى زۆر وه ته‌نانه‌ت هه‌ندى جار تأخيرى جدى ئه‌خاته ڕێی ژنه‌كه. به‌وته‌يه‌كى تر به‌پى‌ى معياره ئه‌خلاقيه‌كانى پزيشكى ئه‌و شوێنه هاووڵاتيانى به‌ريتانيا له‌مه‌سه‌له‌ى له باربردنى مناڵدا له حقوق و ئيمكاناتى جياواز يه‌هره‌مه‌ندن. له‌لايه‌كى تره‌وه، پزيشكه‌كان به‌حه‌ق ناره‌زايه‌تى ده‌رده‌برن كه كارى ئه‌وان نه‌ك ته‌شخيصدانى پزيشكى، به‌ڵكو بووه‌ته ڕێنمايى‌يه‌كى كومه‌ڵايه‌تى بۆ ژنان. كارێك كه ده‌بووايه ئه‌ركى ياسا بووايه. ئه‌مه مه‌وقعيه‌تيكى غه‌يره ئه‌خلاقى و ڕياكارانه‌ى سه‌پاندووه به‌سه‌ر پزيشكه‌كاندا، به مخالفانو لايه‌نگرانى له باربردنى مناڵه‌وه. ئه‌ڵێن ئه‌گه‌ر له باربردنى مناڵ كارێكى ياسايى‌يه، ئه‌وا ده‌بێت بريار له‌سه‌ر دانيشى له‌لايه‌ن خودى ژنه‌وه بێت. هه‌ڵوێستى ئێمه‌ش هه‌ر ئه‌مه‌يه.
وەرگێرانی بۆ کوردی: حەمە غەفور
پیاچوونەوەی: سەعید ئەحمەد
هەڵەبڕی و نووسینەوەی: بۆپێشەوە
ماویەتی…
تێبینی: ئەم بابەتە لە بۆپێشەوەی ژمارە ٥٧ بەرواری ١/٨/٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە
دیمانە هاوپشتی” همبستگی” لەگەڵ مەنسور حیکمەت ده‌رباره‌ى له باربردنى مناڵ
بەشی پێنجەم و کۆتایی
سوره‌يا شه‌هابى: پێشتر وتت ناوبردنى ئيجازه‌ى له باربردنى مناڵ به “مافى هه‌ڵبژاردن” شتیكه له چه‌شنى ئازادى هه‌ڵبژاردن له نێوان كه‌وتنه خواره‌وه و خۆخستنه خواره له به‌رزاييه‌كه‌وه. هه‌ندێك له فيمينسته‌كان و لايه‌نگرانى مافه‌كانى ژنان له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌ن كه مافى له باربردنى مناڵ يه‌كێكه له گرنگترين ئه‌و مافانه‌ى كه ئيمكانى هه‌ڵبژاردن ده‌داته ژنان. هه‌ڵبژاردنى بوونو نه‌بوون به دايك، وه هه‌ڵبژاردنى كاتى بوون به دايك.
منصور حكمت: من له‌گه‌ڵ تێڕوانينى به‌شى هه‌ره زۆرى بزووتنه‌وه‌ى فيمينستى‌دا له‌سه‌ر هه‌ويه‌تى كومه‌ڵايه‌تى ژنو خۆهوشيارى ژن گرفتم هه‌يه. ئه‌مانه ژن به توێژێك يان گروهێكى كه‌مايه‌تى تصوير ده‌كه‌ن كه‌ده‌بێ مافه صنفى‌يه‌كانى خوى وه‌ربگرێ و بچێت به‌لاى كاريه‌وه و ئيتر هه‌قى به‌سه‌ر دنياو مه‌سه‌له‌ى كونتروڵى چاره‌نووسى جيهان و كومه‌ڵگەى ئينسانيه‌وه نه‌بێت. به برواى من له باسى له‌باربردنى مناڵدا ژن كه‌مايه‌تيه‌كى خاوه‌ن ده‌عواو مه‌حرووم نى‌يه كه قه‌راره ئه‌جرى خۆى له‌شێوه‌ى ئيجازه‌ى له باربردنى مناڵدا وه‌ربگرێته‌وه‌و بڕواو ئيتر كارى به‌سه‌ر مه‌سه‌له كومه‌ڵايه‌تى، مه‌عنه‌وى، فه‌لسه‌فى‌و ميژوويى‌يه‌كانى ئه‌م گرفته‌وه نه‌بێت. له تصويرى ئه‌مانه‌دا ژن هه‌ميشه له باسى له باربردنى مناڵدا ته‌نها له‌شكلى مشته‌رى‌يه‌كى حامله‌ى كلينيك دا خۆى ده‌نوێنێ، نه‌ك رابه‌رى كومه‌ڵگە، نه‌ك فهيلهسوفو ئايدۆلوژيك كه ده‌بێ سه‌ره‌نجام سه‌باره‌ت به ژيان و هەويه‌ى ئينسانى كورپه‌له و حورمه‌تى ئينسانى و شتى تر خاوه‌ن ڕا بێت، نه‌ك ئينسانێك كه به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنى ئه‌وه‌ى كه ژنه يان پياو ده‌توانێ سه‌باره‌ت به‌م مه‌سه‌لانه راو بۆچوونى هه‌بێ و به‌مه‌سه‌له‌ى خۆى بزانێ‌و بيه‌وێ دنيا به ئاقاريكى تايبه‌تيدا به‌رێت. له مه‌كته‌بى ئه‌مانه‌دا ژن حامله‌يه‌كه كه‌نايه‌وێ حامله بێت وه ئيتر كارێكى به‌م مه‌سه‌لانه‌ى تره‌وه نیيه. به‌برواى من ئه‌م فيمينيزمه رووى دووه‌مى پياوسالارييه كه ئه‌ويش به هه‌مان شێوه ژن له ده‌خاله‌تكردن له‌م مه‌يدانه‌دا دوور ده‌خاته‌وه، وه ئه‌م دووانه دوو ديوى يه‌ك پاره‌ن.
له وه‌ڵامى پرسياره‌كه‌ى تۆدا، بۆ ژنێك كه ته‌نها به‌شێك نى‌يه له كه‌مايه‌تى‌يه‌كى دووگيانى كومه‌ڵگەو وه‌كو ئينسان مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌ى كۆمه‌ڵگەو ژيان و حورمه‌تى ئينسانى و يه‌كسانى كومه‌ڵايه‌تى‌دا ده‌كات، ئيجازه‌ى له باربردنى مناڵ مافى برياردانێكى ئه‌وتۆ نى‌يه. ئازادى له باربردنى مناڵ وه‌كو حه‌بێكى سيانور* وايه كه چريكه‌كان له زه‌مانى شادا له‌گه‌ڵ خويان هه‌ڵيان ده‌گرت. ئيمكانێكه بۆ ده‌رچوونێكى ده‌ردناك له رووداويكى ده‌ردناكتر. ئيجازه‌ى له باربردنى مناڵ له چه‌شنى ئيجازه‌ى خوكوژى‌يه. ئازادى له باربردنى مناڵ ئيجازه‌ى له به‌ینبردنى كورپه‌له‌ى خۆته بۆ خولادان له ئاكامه خراپه‌كانى منداڵدارى له‌م كومه‌ڵگەيه‌ى ئیستادا. ئازادى له باربردنى مناڵ بۆته زه‌رووه‌تێك له‌به‌رئه‌وه‌ى زۆرێك له‌ئازاديه ئينسانيه‌كان له ژنان زه‌وتكراوه. مافى به‌هره‌مه‌ند بوون له زانستى جنسى. ئازادى كه‌ڵك وه‌رگرتن له‌وه‌سائيلى (منع)ى سه‌د له سه‌د سالمو بێ مەترسی. ئازادى رزگاربوون له ئه‌خلاقى مه‌زهه‌بى‌و پياوسالارانه له په‌يوه‌ندى جنسى‌دا، ئازادى په‌يوه‌ندى جنسى ئاوه‌ڵاو ئازاد كه ژن له‌و په‌يوه‌ندى‌يه‌دا ئازادى ته‌واوى هه‌بێت له ڕه‌فتارى جنسى خۆيدا، مافى ئه‌وه‌ى ئازادبێت له‌وه‌ى كه مناڵت ههبێتو مه‌وقعيه‌تى ئابوورى‌و شوغڵيت پارێزراو بێت، ئازادى ئه‌وه‌ى كه به‌بێ ئه‌وه‌ى له ژیر فشارى ئابورى و ئه‌خلاقى و فه‌رهه‌نگى‌دا ناچار بهزواجو ژيانى هاوبه‌ش بيت له‌گه‌ڵ مێرددا، مناڵت هه‌بێت. ئازادى كه‌ڵك وه‌رگرتن له ئيمكاناتى خورايى و مناسب بۆ به‌خێوكردنى مناڵ. ئازادى له‌وه‌ى مناڵت ههبێتو ژيانى كومه‌ڵايه‌تيت هه‌بێت. مافى پارێزراو بوون له ته‌عه‌داى جنسى چ له خيزانو چ له ده‌ره‌وه‌يدا. ئازادى هه‌ڵبژاردنى دايكايه‌تى به‌بێ ئه‌وه‌ى كه ژيانو خوشگوزه‌رانى‌و به‌ختيارى خۆت وه‌كو ژنيكو ئينسانيك فيدا بكه‌يت. ئازادى له‌وه‌ى ببيت بهدايكو خوشگوزه‌رانى‌و ته‌ندروستى‌و ئاموزشو رابواردنى مناڵه‌كه‌ت زامن بێت.
له نه‌بوونى ئه‌م مافانه‌دايه كه ژن له مه‌وقعيه‌تى “هه‌ڵبژاردنى” له باربردنى مناڵدا خۆى ده‌بينێته‌وه. له‌م باره‌يه‌وه پێويسته خاڵێكمان لا ڕٶشن بیت. خودى حامله‌بوونى ژن به‌پێچه‌وانه‌ى مه‌يلى خۆيه‌وه، به‌م مانايه‌يه كه نه‌يتوانيوه ئيراده‌ى خۆى بۆ دايكايه‌تى كردنو نه‌كردن وه هه‌ڵبژارنى كاتى دايكايه‌تى‌يه‌كه‌ى له ناو هه‌مان پروسه‌دا كه مروڤ تيايدا حامله ده‌بێت، واته په‌يوه‌ندى جنسى، پياده بكات. ئه‌گه‌ر قه‌راره ژن كونتروڵى هه‌بێت به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنى دايكايه‌تى‌و كاتى دايكايه‌تى‌يه‌كه‌يدا، ئه‌وا پێويسته ئيراده‌و كۆنترۆڵى هه‌بێت له قه‌ڵه‌مره‌وى په‌يوه‌ندى جنسى‌دا. ئه‌مه به ماناى به‌هره‌مه‌ند بوونه له زانيارى جنسى، به‌ماناى ده‌ست راگه‌يشتنه به وه‌سائيلى (منع)ى سالمو بى‌خه‌ته‌رو به‌شداری كردنيەتى له په‌يوه‌نديه‌كى جنسى يه‌كسان و ئازادو ئاره‌زومه‌ندانه و دوور له هه‌رجۆره زهختو زۆرو ئيجباركردنێكى ڕاسته‌وخوو ناراسته‌وخو. بێگومان كوشتنى كورپه‌له ڕێگايه‌كه بۆ به‌رگرتن له‌بوون به‌دايكى ژن، به‌ڵام ژنێك به‌م شێوازه دايكايه‌تى نه‌كردن “هه‌لده‌بژێرێت” كه پێشتر نه‌يتوانيبێت ئازادانه مماره‌سه‌ى ژن بوونى بكات.
سوره‌يا شه‌هابى: هه‌ندێك له‌و باوه‌ڕه‌دان كه هه‌ر فۆرمۆلبه‌نديه‌ك كه مافى له باربردنى مناڵ نه‌ك به “ئيجابى” به‌ڵكو به “سلبى” لێكبداته‌وه، ئه‌م مافه مه‌حدود ده‌كاته‌وه‌و به عه‌مه‌لى وا له‌ژنان ده‌كات كه له‌هه‌موو هه‌لومه‌رجێكدا كۆرپه‌له‌كه‌يان بهێلنه‌وه. ئه‌ڵێن ئه‌م به‌نده فه‌زايه‌كى ئه‌خلاقى له به‌رامبه‌ر ئه‌م كاره‌دا پێك دێنێ كه له به‌رژه‌وه‌ندى ژناندا نيیه‌و ده‌ستى كليسا و دين ئاوڵا ده‌كات له مه‌حدود كردنه‌وه‌ى مافى بڕياردانى ژناندا.
منصور حكمت: ئه‌م نموونه‌يه هه‌ر هه‌مان ته‌بديل كردنى ژنه به‌كه‌مايه‌تى‌يه‌كى صنفى تحت الحمايه‌و هه‌تيو كه پێشتريش باسم كرد. ئه‌مانه ئه‌يانه‌وێ ژن ته‌نانه‌ت له چوارچێوه‌ى باسكردن له ماهيه‌تى ئينسانى و فه‌لسه‌فى له باربردنى مناڵ بخه‌نه ده‌ره‌وه‌و حه‌قى به‌سه‌ريه‌وه نهبێتو هيچ نهڵێو نه‌بيستێ. ئه‌يانه‌وێ “توێژى ژنان” ته‌نانه‌ت له حه‌قيقه‌ت دوور ڕابگرن و ڕيگريان بو پێكبهێنن. تازه هه‌ر له‌م دنيا جياكراوه‌يه‌ى توێژى ژنانيشدا هێشتا مه‌علوم نییە بۆچى له پێناوى زەمير مرتاح كردنو ئاسووده‌كردنى ويژدانى ئه‌و ژنانه‌دا كه مناڵه‌كانيان له‌بار ئه‌به‌ن، ده‌بێ ئه‌و ژنانه‌ى كه پێيان وايه له باربردنى مناڵ هه‌ر چۆنێك بێت كارێكى تاڵه كه ده‌بێ كومه‌ڵگە ڕۆژێك لێی ڕزگار ببێت، بێ ده‌نگ بن و له به‌رامبه‌ر يه‌كێك له گرنگترين گرفته فكرى‌يه‌كانى مێژووى به‌شه‌ريه‌تدا بێدهنگو بێ ده‌ربه‌ست بن. ئه‌گه‌ر له باربردنى مناڵ مافێكه، لێكوڵينه‌وه‌و به‌يانكردنى حه‌قيقه‌تيش مافێكى تره. ئه‌مانه هه‌ردووكيان به‌قازانجى ژنانن. ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر به‌قازانجى بڕێك له فيمينيسته‌كانيش نه‌بێت.
سه‌باره‌ت به مه‌سه‌له‌ى كليسا، ئه‌مه‌مان زۆر به‌ر گوێ ده‌كه‌وێ كه تێڕوانينى سلبى به‌رنامه سه‌باره‌ت به‌خودى كردارى له‌باربردنى مناڵ، سه‌ربارى خواستى قانونى بوونى، ئاو به ئاشى كليسا و باڵى ڕاستى مه‌زهه‌بيدا ده‌كات. ئه‌مه تێگه‌يشتنێكى له‌ئه‌ندازه به‌ده‌ر لاوازه. نموونه‌ى پێچه‌وانه‌ى ئه‌مه ئه‌كرێ له‌باسى پورنوگرافى (فليمى جنسى)دا ببينرێ. فيمينيزم و كليسا له به‌رامبه‌ر پورنوگرافيدا دوو هه‌ڵويستى ته‌واو لێك نزيكيان هه‌يه‌و ته‌نانه‌ت له خوپيشاندانه‌كاندا له ته‌نيشت يه‌كتره‌وه ده‌رده‌كه‌ون. ئايا ئه‌كرێ بوترێ ناره‌زايه‌تى فيمينسته‌كان له به‌رامبه‌ر پورنوگرافيدا ده‌ستى كليسا بۆ زيادكردنى فشارى ميژوويى له‌سه‌ر ژنان و بۆ به‌رگرتن به ئازادى و خۆده‌رخستنى جنسيى ژنان ئاوه‌ڵا ده‌كات؟ وه ئايا ئه‌م نزيكايه‌تى‌يه به‌ڵگه‌يه‌كى كافى‌يه بۆ بێده‌نگ بوونى فيمينيزم له به‌رامبه‌ر مه‌سه‌له‌ى پورنوگرافيدا؟
هه‌ڵسه‌نگاندنى سلبى خودى عه‌مه‌ليه‌ى له باربردنى مناڵ به‌ته‌نها قسه‌ى ئێمه نى‌يه. قسه‌ى زوربه‌ى هه‌ره زۆرى خه‌ڵكى‌يه. قسه‌ى زوربه‌ى هه‌ره‌زۆرى ئه‌و كه‌سانه‌يه كه له‌باربردنى مناڵ “هه‌ڵده‌بژێرن” و ئه‌شيانه‌وى قانوونى بكرێته‌وه. بۆچوونى موشه‌خه‌سى خه‌ڵك سه‌باره‌ت به ناسنامه‌ى ئينسانى كورپه‌له هه‌ر چییە‌‌ك بێت، زوربه‌ى هه‌ره زۆرى ئه‌وان هه‌ست به‌وه ده‌كه‌ن كه ئه‌مه كارێكى دهردناكو نه‌خوازراوه و به‌هه‌رحاڵ په‌يوه‌ندى به پچراندنى ژيانى ئينسانى‌يه‌وه هه‌يه. ئه‌وه كليسايه كه خۆى به‌م عاتیفه شه‌ريفه ئينسانى‌يه‌وه هه‌ڵده‌واسێ و به‌م ئيعتباره ئه‌يه‌وێ بازارى خۆى گه‌رم ڕابگرێ. بگره ئه‌وه ئه‌م بىعاتیفەيىو به‌كه‌م ڕاگرتنه بيولوژيكى‌و صنف گرايى‌يه فيمينيستى‌يه‌يه كه ئيجازه‌ى ئه‌م رياكارى و به‌رزكردنه‌وه‌ى ئاڵاى ڕێز و ئيحترامی بۆ ئەم ژيانه‌ی داوه‌ته ده‌ستى دين، واته يه‌كێك له ترسناكترينو دژى ئينسانیترين دامه‌زراوه‌كانى مێژووى به‌شه‌ريه‌ت.
وەرگێرانی بۆ کوردی: حەمە غەفور
پیاچوونەوەی: سەعید ئەحمەد
هەڵەبڕی و نووسینەوەی: بۆپێشەوە
تێبینی: ئەم بابەتە لە بۆپێشەوەی ژمارە ٥٨ بەرواری ١٥/٨/٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە
