hkkurdistan
(لە پەراوێزی دەست لەکارکێشانەوەکەی سپیراسدا)
موزەفەر عەبدوڵا
muzafar_as@yahoo.com
لە دەسپێکەوە پیویستە ئەوە بڵیین کە کۆمەڵگای یۆنان نەک هەر ئەم چەند ساڵەو دەیەیە، بگرە بە دریژایی میژوی سەرهەڵدانی کێشەو ستەمی چینایەتی، لە سەردەمی سیستەمی کۆیلایەتی وکۆیلەداریەوە تا ئەمرۆ، یەکێک بوە لەو کۆمەڵگایانەی کە خەبات وتێکۆشانی چینایەتی چینە چەوساوەکان لە دژی چینە باڵا دەستە چەوسێنەرەکان دیاردەیەکی زەق و ڕون وئاشکرا بووە. کاریگەری ئەم ململانێ وخەباتە لەهەمو بوارە فکری وسیاسی وئابوری وکۆمەڵایەتیەکاندا ڕەنگی داوەتەوە. بە پێچەوانەی هەندێ لەکۆمەڵگاکان کە ئەم کێشەو ناکۆکی وستەمو خەباتە زۆر جار زۆر شاراوە بووەو کێشەو ستەمەکانی تربونەتە ڕوکاری سیاسی وکۆمەڵایەتی کۆمەڵگاکان. بو نمونە لە ووڵاتانی ئاسیاو ئەفریقا و ئەمریکای خوارو، سەرەرای بونی کێشەو ململان وستەمو خەباتی چینایەتی، بەڵام دەبینین کێشەو ستەمی نەتەوەیی و ئایینی و …هتد بۆتە هۆی ئەوەی کە کێشەو ململانو ستەمی چینایەتی بشارێتەوەو ئەو کێشەو ستەمانە ببێتە پرسی سەرەکیان. کە دیارە ئەمەش کۆمەڵی فاکتەری خۆی هەیە.
تا ئەو جیگایەی دەگەڕێتەوە بە هەلومەرجی سیاسی ئەمرۆی کۆمەڵگای یونانەوە، لەیەک دوو دەیەی ڕابردودا هیچ کۆمەڵگایەک وەک کۆمەڵگای ئەمڕوی یۆنان قەڵشتی چینایەتی و دوو شەق بوونی سیاسی وچینایەتی ئاوا بە ئاشکرای بەخۆیەوە نەبینیوە. خەباتو نەبەردی چینایەتی چینی کریکارو تویژە ستەمدیدەکان بۆ کەمکردنەوەو تەنانەت کۆتایی هێنانی کێشەو ستەمی چینایەتی راستەو خۆ بوتە پرسی سەرەکیو جەمسەربەندیە سیاسیو کۆمەڵایەتیەکان. هەر ئەمەش وایکردوە کە ئاستی ئاگایی چینایەتی جەماوەری کریکارو تویژە کەمدەرامەدەکان باڵا بکات بۆ ئاسیتکی سیاسی . جەماوەر بگەنە ئەو ئاگاییە کە بۆ هەر چاکسازیەکی ئابوری و کۆمەڵایەتی پیویستی بە ئاگایی سیاسیەوە دەبێ لە سیاستەوە دەس پێبکرێ و دەخالەتی تیا بکرێ. جا خودی ئەم ئاگاییە چینایەتیە کەوای کردوە باڵی چەپرەو بە هەمو رەوتەکانیەوە لە گۆرەپانی سیاسیدا باڵادەست بێ . تەنانەت حزبە دەسەلاتدارە لیبرالو سۆسیال دیموکراتو تەنانەت ناسیونالیستە سەرەڕۆکانیش بە جۆریک بانگشەی چەپرەویو سۆسیالستی دەکەن. ئەمەش بەڵگەیەکی تری ئەم باڵا دەستیەی چەپو بزوتنەوەی سۆسیالیستیە، نمونەی هەردو بەرەی سریزا- کە کۆمەلی ڕەوتی سۆسیالیستی وردە بۆرژواو تەنانەت توخمەکانی سۆسیالیزمی کریکاری مارکسیشی تیادا بەدی دەکرێ. ئەمە سەرەڕای ڕەوتە چەپو سۆسیالیستیە باوەکانی چەند دەیەی ڕابردووی وەک حزبی کۆمۆنیستی یونانی لایەنگری سۆڤیەتو سۆسیالیزمی دەولەتی کە ناوەرۆکەکەی مۆدیکی سەرمایەداری دەولەتیە. هاوکات ڕەوتە تروتسکیەکان کەلە سەرەتای سییەکانەوەی نەیاری سۆڤیەت بوون، هیچ کاتێکا ئاوا مەیداندار نەبون. ئەمانە هەمویان بەڵگەیە رادیکاڵ بوونەوەو قوتبی بونەوەی کۆمەڵگای یۆنان دەخاتەڕوو، کەلەجەرگەیدا جوڵانەوەی چەپ ولایەنگری بۆ چینی کرێکارو زەحمەتکێشانی کۆمەڵگا، یەک روحیەتو زهنیەتی شۆرشگێرانەی گشتیە.
بەڵام ئەم رۆڵو کاریگەری یەی چەپو بزوتنەوەی کریکاری و سۆسیالیستی زیاتر لە دوای قەیرانی دارایی و ئابوری ساڵی ٢٠٠٨ وەدەرکەوت. ئەمەش هەم بەهۆی قوڵبونەوەی ئەم قەیرانە لە یونان زیاتر وەک یەکیک لە ووڵاتانی یەکیتی ئەوروپاو زۆنی یۆرۆ کە بیگومان خودی قەیرانی ئابوری پیشوتری یونان خۆی فاکتەریکی تر بون بو زیاتر قولبونەوەی قەیرانە جیهانی یەکە. هەلبەت هەمو ئەم قەیرانانە بونە فشاریکی گەورە لەسەر کریکاران و تویژە ناوەنجییە کەم دەرامەدەکان و تەنانەت ئیفلاسی زۆریک لە بانکو پرۆژەو کۆمپانیاکان. جا ئەم دوو فاکتەرە یانی قەیرانی ئابوری ناوخۆیی و دەرەکی و مەیدانداربونی چەپو بزوتنەوەی کریکاریو سۆسیالیستی، بەهەمو رەوتەکانیەوە، وایکرد ئەم هەلومەرجەی ئەمرۆ بیتە پیشەوە کە وا بکات یونان بە جۆریک لە جۆرەکان وەک هەلومەرجی ئابوری و سیاسی و کۆمەلایەتی دەیەیەی شەستو حەفتاکانی سەدەی نوزدەی ئەوروپا بەگشتی و فەرەنسا بەتایبەتی، لێبێت کە شۆرشی کۆمۆنی پاریسی سالی ١٨٧٠ ی تیا ڕوویدا. یاخود وەک دوو دەیەی یەکەمو دوەمی سەرەتای سەدەی بیستی ئەروپاو روسیای لێبێ، کە کیشەو ململانیو ستەمو خەباتی چینایەتی گەییشتە لوتکەی خۆی وشۆرشی ئۆکتوبەری ساڵی ١٩١٧ی لێکەوتەوە. بە تایبەتی ئەم بەراوردە بۆ دەروانی رودانی کۆمۆنی پاریس زۆر هاوشیوەترە، چونکە ئەو دەورانەش لەهەمو ئەوروپاو بە تایبەتی فەرەنسا توشی گەورەترین قەیرانی ئابورئ هاتبو کە مارکس بە یەکەمین قەیرانی ریشەیی ئابوری سەرمایەداری دەێناسێنێ.
لەلایەکی ترەوە هاوپەیمانیەکی چەپو سۆسیالیستی هاوشیوەی سیریزا هەبو کە سۆسیال ئەنارکییستەکان باڵا دەست بوون تیایدا. هاوکات لە جەنگی نیوان فەرەنسا بەسەرۆکایەتی گیزۆ و بروسیای بیسمارک جەمسەربەندیەکان لە نیوان باڵە ڕاستە بۆرژوا لیبرالی و بالەکانی ترو رەوتە چەپو سۆسیالیستیەکان وەک ئەمرۆی هەلومەرجی یونان وابون لە زۆر روەوە.
ئەمرۆش بونی ئەندامەتی یونان لە یەکیتی ئەوروپاو زۆنی یورۆدا پرسییکی ئالۆزی هەمو باڵە بوراژواییە لیبرالی و سۆسیال دیموکراسییەکانو قەومی یەکانە. بورژوازی وەک چینیکی کۆمەڵایەتی باڵادەست توشی ئالۆزی و پەرشو بڵاوی بۆتەوە. هەر ئەمەش وای کردوە کەڕەوتە قەومیە فاشییەکانی، وەک حزبی نیشتیمانی یونانی وحزبی دیموکراتی نوێ لەچەند خالیک لەگەل چەپ یەک بگرنەوەو حکومەت پێک بێنن لەگەل سریزادا.
ئیستا ئیتر دوو ڕەوت بانگشەی ڕیفۆرم دەکات بە ناوی بەرژەوەندیەکانی خەڵکەوە کەلە هاوپەیمانی سریزا، بە سەرۆکایەتی سپیراس، خۆی دەبینێتەوەو خۆی بە سۆسیالیست دەناسێنێ. رەوتەکەی تریش باڵیکی بۆرژوا قەومییە کە هەمو بەرنامەو ستراتیژی سیاسی و ئابوریان ئەوەیە کە نایانەوێ یونان لەبوتەی یەکیتی ئەوروپا بتویتەوە، حزبی نشتیمانی و دیموکراتی نوێ زیاتر نوێنەرایەتیان دەکەن. هەلبەت ئەم دوو حزبە وەک دوو حزبی بۆرژوازی نیشتیمانی وپیشکەوتنخوازی خۆیان دەخەنە روو. هەلبەت بورژوازی نیشتیمانی و پیشکەتنخواز بریتی بون لە بالیکی بەهیزی بورژوازی وولاتانی ژیر دەستەی ئیپمریالیزم کە لە کۆتایی جەنگی جیهانی یەکەمو دوەمەوە رەوتیکی بۆرژوازی مەیدانداربون کە زیاتر لەحزبە قەومیەکانی وەک ناسرییەکان و بەعسییەکانو سۆسیال قەومییەکانی تری وولاتانی عەرەبی بون و لایەنگری پەرەپیدانی ئابوری و پیشەسازی نیشتیمانی بون. تەنانەت ئاسۆی سیاسی خۆیان بەسەر حزبە شیوعییە پرۆ سۆڤیەتی یەکانیشدا زاڵ کردبو کە لە بناغەدا جگە لە ئەفسانە زیاتر هیچی تر نەبوون.
بیگومان ئامانجی ئەم رەوتە قەومییە ناوەرۆک فاشییە هیچ کاتێک رووی لەسەرەتایی ترین چاکسازیەک نییەو نەبوە لە ژیانی ئابوری وکۆمەڵایەتی خەڵکی کریکارو تویژە کەمدەرامەدەکاندا. بەڵکو لەروانگەی بەرژەوەندی ئابورییە لۆکالییەکانی خۆیانەوە مەترسی ئەوەیان هەیە کە ئابورییە گەورەو باڵادەستەکانی، وەک فەرەنساو ئەلمانیا، یونان هەڵ لوشن و ئیفلاس بە ئابوری ئەوان دەکات. جا مەبەست لە ریفورم لای ئەوان دەرچونی یونانە لە یەکیتی ئەوروپاو زۆنی یورۆ گیرانەی پارەی دراخماو سەروەری بۆ بورژوازی نیشتیمانی یونان.
بەڵام تا ئەو جیگەیەی دەگەڕێتەوە بە سریزاوە کە بریتییە لەهاوپەیمانی نیوان کۆمەلی ڕێکخراو وگروپی ترکە لە ١-٢ سالی رابردودا بە شیوازیکی پراگماتیانە قوناغ بە قوناغ توانیویانە خۆیان لەگەڵ دروشمو خواستە هەنوکەیییەکانی جەماوەر بگونجینن و بە بەرزکردنەوەی دروشمی نا بۆ سیاسەتی سک هەلگوشین- تقشف- کە یەکیتی ئەوروپاو حزبە بۆرژوا لایەنگرەکانی یەکیتی ئەوروپا داوایان دەکرد توانیان لە هەلبژاردنی شوباتی رابردوو سەرکەوتن بەدەس بیننن و دەسەلات بگرنە دەست. سیاسەتی تەقەشوف کەخۆی لە بیکارکردن ودانانی باجی زیاترو بەرزکردنەوەی نرخی هەمو شتومەکەکان و کەم کردنەوەی مەسرەفی خزمەتگوزارییەکان و دانانی سوی زیاتر لەسەر قەرزەکانو تایبەتی کردنەوەی- خصخصە- هۆیەکانی بەرهەمهینان ..هیتردا دەبینێتەوە، داوایەکی یەکیتی ئەوروپایە لەبەرامبەر دانی قەرزی تر بە یونان بو رزگار بون لە قەیران. جا راوەستانەوەی سریزاو سپیراس بەرامبەر بەم سیاسەتە ملهورانە ئابورییەی یەکیتی ئەوروپاو بانکی ئەوروپاو بانکی نیو دەولەتی بوە هۆی بالادەستی ئەم هاوپەیمانییە چەپەو گردبونەوەی بەشیکی بەرچاو لە کریکارانو رابەرانیان. بەلام سیاستو بەرنامەی فەرمی و کردەیی ئەم رەوەتە نە لەئیستاو نە لە داهاتودا بەرنامەو ستراتیژیکی کریکاری و کۆمۆنسیتی نییە بۆ شۆرشی کریکاری وکۆتایی هینان بە دەسەڵاتی سەرجەم بورژوازی و گرتنی دەسەلاتی سیاسی لەلایەن چینی کریکارو دامەزراندنی ئابوریەکی سۆسیالیستی لەریگای کۆتایی هینان بەسیستەمی سەرمایەداری وکاری بە کریوە. بویە سۆسیالیست بونی ئەم رەوتەو هاوپەیمانییەو بەرنامەکەیان تەواو سۆسیال پۆپۆلیزمە. تەنانەت لەم روەوە بانگشەکانی رەوتە تروتسکییەکان وحزبی کۆمۆنیستی یونانی پرۆ روسی رادیکالتر بون لەم ململانی سیاسییە چینایەتییانەداو ئەوان لەروانگەی خۆیانەوە زیاتر جەخت لەسەر شۆرش وبەدیلی سۆسیالیستی دەکەنەوە لەروانگەی ئەو سۆسیالیزمەی خۆیان بڕوایان پێیەتی کە زیاتر سەرمایەداری دەولەتییە بەکەمی چاکسازی دیموکراسی یەوە.
شایانی ئاماژەیە کە بالا دەست بونو بانگشە روکەشییەکانی سەرەتای هەڵبژاردنەکانی سریزاو سپیراس کاریگەری لەسەر زۆریک لەرەوتە مارکسییەکان و تەنانەت کۆمۆنستی کریکاری یەکانیش داناو پیان وابو پیادە کردنی ئەم سیاسەتە کۆمەڵایەتییەی سریزاو سپیراس لە ژیر ئاسوی سۆسیالیزمی کریکاریدایە. لە کاتیکدا لەگەل گرتنی حکومەتو تاکتیکی گفتوگۆ ودەنگدانی گشتی بە بەڵی یان نا، بەرامبەر پێدانی قەرزی تر سیاسەتی تەقەشوفی یەکیتی ئەوروپا سریزای بەرەو بن بەست برد، وە دەست لەکارکێشانەوەکەی ئەمرۆژانەی باشترین بەلگەن بۆ ئەم بنەبەستەو بۆ شکستی بەرنامەو ستراتیژیە سۆسیال پۆپۆلیستیەکەیان. لە روی یەکی تریشەوە نارەزایەتییەکانی بەشە جۆراوجۆرەکانی کریکاران بەرووی حکومەتی سریزاداو گوی نەگرتنی بۆ داواکانی کریکاران لە هەفتەکانی رابردوودا، بەلگەیەکی ترن بۆ ناوەرۆکی نا سۆسیالیستی و نا کریکاری ئەم بەرەیە.
جا ئیستا کە حکومەتی هاوبەشی سریزای چەپرەو لەگەڵ باڵی بورژوا قەومی راسترەو گەییشتوتە بن بەست و ناچار بون مل بدەن بە سیاستەکانی یەکیتی ئەوروپاو دامەزراوە دارایی یەکانیان و بە کردەوەش کۆمەکی ٢٣ ملیار دۆلار وەرگرن و هاوکات ٣.٤ ملیار دۆلار قەرز بدەنەوە بە یەکیتی ئەوروپا لەم سەروبەندەدا سپیراسی سەرۆکی حکومەت دەست لەکار کیشانەوەی راگەیاندەوە. وە بانگەوازی کردوە بو هەڵبژاردنی پیشوەختی پەرلەمان دیارە ئەمەس شکستیکی ترە و ئەوە دەگەیەنێ کە ئەمانە هیچ بەرنامەیەکی ئالوگوری شۆرشگیرانەیان نییە بۆ کۆمەلگا وخاوەنی بەدیلی سۆسیالیستی کریکاری نین. بەڵام لەگەڵ هەمو ئەم لاوازی و بێ ئاسوییەو بێ بەرنامەیییە کۆمۆنسیتییەی سریزادا رۆژ لە دوای رۆژ ململانیی و خەباتی چینایەتی توختر دەبیتەوەو کۆمەلگا زیاتر بەلای چەپو چەپتر دەروات. زەمینەی سەرهەڵدانو گەشە کردنی ڕەوتی سۆسیالیزمی کریکاری رەسەن زیاتر دیتە پیشەوە لە داهاتودا. ئەمەش یانی هەلومەرج زیاتر بەرەو شۆرشگیرانەتر دەروا. ئەوە ئاشکرایە کە ئیتر هیج باڵیکی بۆرژوازی لیبرالی و سۆسیال دیموکراسی و ناسیونالیستی، کە توشی قەیرانی ئابوری و سیاسی قول بونە، ناتوانن دەسەڵاتو کۆمەڵگا ببەن بەریوە. هاوکات لە خوارەوەش، یانی جەماوەر، لەوە زیاتر ناتوانن تەحەمولی هەمو ئەم قەیرانانەو ئاکامە مەرگ بارەکانی بگرن. بویە تاکە دەروازە لەبەردەمیان بۆ کۆتایی هینان بەم هەمو قەیرانانەو بەدی هینانی خواستو پیویستییە سەرەتایییەکان بەردەوام بونە لەسەر نارەزایەتی تا رادەی راپەرین و شۆرش و گرتنی دەسەلاتی سیاسی لەلایەن کریکاران و جەماوەری بیبەشەوە. دیارە لاوازی سەرەکی بۆئەنجامدانی ئەم کارو ئەرکە بونی حزبیکی کۆمۆنیستی کریکارییە. بەڵام ئاسۆی شکل گرتنی ئەم حزبە لە بۆتەی ئەم ململانی وخەباتو نەبەردە چینایەتیدا بەدی دەکری بەهۆی رادەی بەرزی ئاگایی سیاسی چینایەتی کریکارانو تویژە ستەمدیدەکانەوە. هەروەک چون لە سەرەتای قەیرانی ئابوری ٢٠٠٨ بونی رەوتیکی رادیکاڵی چەپی کۆمەلایەتی وەک سریزا بە ئاسانی بەدی نەدەکرا بۆ زۆریک لە خەڵکی و تەنانەت چاودیرانی سیاسیش. وەک هەورە تریشقەی ئاسمانی ساماڵ وابو ئیستاش توخمەکانی سەرهەڵدانی رەوتیکی سوسیالیزمی کریکاری وەک پشکو لەژیر خۆڵەمیشی نارەزایەتییە کریکارییەکانی دژی دەسەلاتی خودی سریزاو ناو سریزاشەوە بەدی دەرکری.
بە بوچونو لیکدانەوەی زۆریک لە هەڵسوراوانی سۆسیالیستی کریکاری لەروانگەی مارکسیستیەوە هیچ کۆمەڵگایەک لە دونیای ئەمرۆدا وەک کۆمەڵگای یونان کیشەو ململانی و خەباتو تیکۆشانی چینایەتی نەگەییشتوتە ئەم جەمسەربەندییە چینایەتییەو دەستخۆشانەی ئاڵوگوری شۆرشگیرانە نییە. دیارە لە دیدی مارکسیستی یەوە ئاڵوگورو وەرچەرخانی شۆرشگیرانە ئەوەندە پەیوەست نییە بە چەندایەتی و چونایەتی ڕادەی گەشەی پیشەسازی و سەرمایەو بونی فیزکی چینی کریکارەوە ئەوەندەی پەیوستە بەچۆنایەتی و چەندایەتی ئاگایی سیاسی و ریکخراوەیی چینایەتی کریکارانەو کۆمۆنسیتەکانەوە. مەرجی سەرەکی بۆ ئەم ئەرکە گردبونەوەی کۆمۆنسیتەکان ورابەرانی کریکارانو جەماوەری ستەمدیدەیە لە دەروی بەرنامەو ستراتیژو تاکتیکی کۆمۆنسیتی و حزبیکی کۆمۆنسیتی و ریکخراوی جەماوەری بە تایبەتی شوراکان لە کارگەو فەرمانگەو گەرەکەکان. دوو تاقی کردنەوەی شۆرشی کۆمۆنی پاریسی ١٨٧٠ و ئوکتۆبەری ١٩١٧ روسیا باشترین و زیندوترین ئەزمونن وەک لە سەرەتاوە بەراوردمان کرد لەگەڵ لێکجونی هەلومەرجی ئەمرۆی جیهان و یونان.
ئابی ٢٠١٥
