موسڵ و عێراقی دوای داعش

نووسینی: عەبدوڵا مەحمود

لە موسڵ جەنگی سەربازی نیوان داعش و ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی، تەواو بوو، بەڵام کۆمەڵگەیەک وێران و خاپور کرا، جگە لە ئاماری بێشوماری دەیان هەزار ئینسانی کوژراو و بریندار و کەم ئەندام و وە سەقەت بوو، هیچ سیمایەکی شاری بە شاری شارستانی وەکو موسڵەوە نەما. زوربەی هەرەزۆری پرد و زانکۆ و خوێندنگاو خەستەخانەو دامەزراوە خەدەمی و کۆمەڵایەتیەکان، وە کارگە و کارخانە، ناوەندەکانی بەرهەم هێنان…تاد، بە پێوە نەمان و خاپور بوون. دەیان گەرەگ بەتەواوەتی لەگەڵ خاکدا یەکسان بوون و کەم ماڵ و شوینێک هەیە، ئاسەواری جەنگی پێوە نەبێت. باسی کوشتنی دیل و ئەتکک کردن و شکنجە، تەواو نابیت… ئاوارەیی و نەبوونی ژیر پەنایەک بۆ گەرانەوەیان، تا نەبوونی ئاو و کارەباو، مەرگەساتێکی ترە، بەڵام هێشتا هەموو ئەوانە تەنها روویەکی دڵهەژینی واقعیەتی موسڵە. دیوی دووەمی کارەساتبار ترە، دیوی دووەمی دۆخی دوای کۆتاییهاتنی جەنگی نیوان دوو غولی ئینسان هارینی ئەمریکاو غەرب و کرێگرتەکانی، لەگەڵ داعش و هاوکارە ئاشکراو نهینیەکانیەتی. بێگومان دەرپەراندنی داعش لەموسڵ ویستی هەموو ئینسان و ئازادیخوازێک بوو کە تامی ژیان، هەر ژیانێک ویستی بووبێ، چونکە لە ژیر سایەی داعشدا ژیان ناتوانێ بوونی ببێ و بەپێوە بێت، بەڵام ئەمە هیچ رەوایەتیەک نادات بەهیچ دەوڵەت و هیزو لایەنێک… لە ژێر ناوی جەنگ لەگەڵ داعش و دەرپەراندنیدا، کوشتاری کوێرانە بکات و  دەست لە خەڵکی سفیل و بێتاوان، نەپارێزێت، ئەوەی کە بێ شەرمانە ئەمریکاو غەرب درێغیان لە ئەنجامدانیدا نەکرد و کوشتارو وێران کارییەکی مێژووی کەم وێنەیان وەرێخست. خەڵکی سفیل لە نیوان بەرداشی ژیان کوژی داعش و دێوەزمەی ملهوری ئەمریکاو غەربدا، قەسابی کران. ئەمە تاوانێکی گەورەی نەبەخشراوەو دەبێ لە کات و شوێنیکی دیاریکراودا وەکو هۆلۆکۆست دادگایەکی مۆدێرن بەدواداچوونی ورد بکات بۆ کاراکتەرەکانی و کارەساتەکانی و قوربانیەکانی و سزای ئەو ئینسان کوژییە وەربگرنەوە.

ئەمریکاو غەرب و بەتایبەتیش ئەمریکا ئامانجی ئەوە بوو لە رێگای ئەم جەنگەوە، ئابروی ناکامیەکانی لە عێراق و ناوچەکەدا بکاتەوە. جەنگ کۆتایی هات و نە ئابرۆ بۆ ئەمریکا دەگەرێتەوەو نە ناکامیەکەی لە عێراق و ناوچەکدا، قەرەبوو دەکرێتەوە. ئەمریکا سیاسەت و نەخشەکانی لە عێراقدا نەک شکستی خوارد، بەڵکو هەم عێراقی بەرەو وێرانی برد و هەم تیرۆری زیادکرد و هەمیش لەدروستکردنەوەی دەوڵەتی عێراقدا شکستی خوارد و لەسەر پایەی شکستەکانیشی دەسەڵاتی سیاسی بۆ ئێرانی سێدارەو سەنگسار و باندەکانی کرێگرتەی لەعێراقدا، بەجی هێشت.  داعشیش کە خۆی بەرهەم و حاسلی جەنگی ملهوانەی ئەمریکا و ناکامیەکانی بوو لە عێراقدا، لەسەر بنەمای گێرانەوەی شکۆی شکاوی ناسیونالیزمی عەرەبی سونەو بەعسیەکان… هاتە مەیدان و خودی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی لە دنیای عەرەبدا، پشتیوانی بێدرێغی قەڵەوکردن و بە‌هیزکردنی داعش بوون… داعش لەم جەنگەیدا لە موسڵ کەوت، بەڵام هیشتا پەردەیەکی سیناریۆیەکی درێژ تر و دور مەوادا ماوەتەوە. وە ئەو هۆکارانەی ژینگەی شین بوونی داعش بوون ماون. کەواتە پەردەی دووەمی ئەم جەنگە درێژەی دەبێت.

 

موسڵ دوای داعش

دوای دەرپەراندنی داعش لە موسڵ، ململانێی بەش و چنینەوەی دەستکەوتەکانی دەرکردنی داعش، ململانێ و ئەگەری جەنگی داهاتووی ناو موسڵە. ناسیونال-ئیسلامی شیعی، شایی سەرکەوتن دەگێرن. غروریان هەڵکشاوە، ئەمەش هەر دەلالەت لەسەرکەوتنێکی سەربازی ناکات، بەڵکو سەرەتای نیشاندانی سەرکەوتنی باڵانسی هێزیانە بەرامبەر بە رەقیبەکەیان لە عێراقدا، بەرامبەر بە ناسیونالیزمی- عەرەبی سونی و تەنانەت هێشتا لەدرێژەی تۆڵەی سیاسیدا دەشیت لێی بڕوانرێت. لەناو خودی خانەوادەی ئیسلامی شیعیشدا، سەرکەوتنی باڵی عەبادییە بەسەر باڵی مالیکیدا. داعش لە سەردەمی حوکمرانی مالکیدا، موسڵی خستە ژێر رکێفی خۆیەوە، عەبادی لەسەردەمی حوکمرانی خۆیدا، موسڵی بە پشتیوانی ئەمریکاو غەرب و ئیران و لەدەستی داعش دەرهێنا. ئەمە مۆری شکستە بۆ مالکی و سەرکەوتنە بۆ عەبادی. هاوکات شکستی ناسیونالیزمی عەرەبی سونی و پشتیوانەکانیەتی لە دنیای عەرەبدا، لەبەرامبەر بە قەڵەمرەوی ئیران و ئیسلامی شیعیدا، بەڵام ئەمە بەمانای کۆتایی هاتن و یەکسەربوونی ململانێی نیوان ئەو دوو بەرەیە لەگەڵ یەکتری نەک نییە، بەڵکو سەرەتای دەورەیەکی نوێی ململانێیە لە دۆخێکی تازەو بە هاوسەنگی هێزیکی نوێوە. ئیسلامی سیاسی شیعی، کە خۆی وەکو فریادرەسی موسڵ و سەرکەوتوو نمایش دەکات، لە دوبارە دارشتنەوەی خەریتەی سیاسی موسڵ و بەرێوەبردن و پۆستە ئەمنی و ئیداریەکانی موسڵدا، دەیەوێت دەستی باڵاتری هەبێت و ئامادەنییە وەکو پێش هاتنی داعش بۆ موسڵ، جیگەو رێگەبدات بە رەقیبەکە ناسیونالیزمی سونی، کە هێشتا پیگەی جەماوەری بەهێزی لەئاستی کۆمەڵایەتیدا هەیە… و دەتوانێت هەمیشە خەون و ئەجندای ناسیونال-ئیسلامی شیعی تێکبدات و رێگری لە چوونە پێشەوەی پرۆژەکانی بکات. ئەمە ململانێیەکی سەرەکی دەورەی داهاتوو دەبێت. هەروەها ناسیونالیزمی کورد، چ بەو هۆیەوە خەڵکی کورد زمان لە موسڵدا هەیەو چ بەو هۆیەوە کە بەشداریان لە جەنگی موسڵدا کردوە، ئەوانیش داوای بەشی خۆیان و دەستکەوت دەکەن لە دەرپەراندنی داعشدا. ئەمەش ململانییەکی ترە. ناسیونالیزمی کورد لەلایەن هەردوو باڵی ئیسلامی سیاسی شیعی و سونیدا، دەخرێتە ژیر گوشار بەتایبەتی لە ئیستادا کە پرسی ریفراندۆم بۆتە پرسێکی گەرمی رۆژ. ئەم کێبەرکێیەی نیوان ناسیونالیزمی کورد و بزوتنەوەی ناسیونالیزمی عەرەبی بەهەردوو باڵەکەیەوە، هەرەشەیەکی ترە لەسەر موسڵ و ئەگەری بەیەکدادنی چەکداریش بە دوور نازانرێت. هەروەها دەستێوردانی تورکیاش لە موسڵ چ بە هۆی باگراوندی مێژووی کە لەسەردەمی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا، ولایەتێکی سەر بە تورکیا بووەو چ بەهۆکاری بوونی خەڵکی تورک زمان لەموسل و دەوربەری و تەماحی بەردەوامی بۆ گێرانەوەی، ناتوانرێت فەرامۆش بکرێت. بۆیە موسڵی دوای داعش بۆ دەورەیەک تا سەقامگیری بۆ دەگەرێتەوە دەبێتە جغرافیایی ململانێ و کێبەرکێی سیاسی و تەنانەت سەربازی و نیوان لایەنە قەومی و دینی و مەزهەبیەکان و دەستێوردانی زیاتری وڵاتانی ناوچەکە. کەواتە جەنگ لە موسڵی وێرانەدا، بۆ بەشی سیاسی و داهات و دزی لە پرۆسەی ئاوەدانکردنەوەیدا، مەترسیەکی ترسناکە و روبەرووی خەڵکی موسڵ دەبێتەوە. تا ئیرە تەنها باسی موسڵە، بەڵام پرسی دوای داعش تەنها پرسی موسڵ نییە، پرسی هەموو عێراقە. عیراقی دوای داعش، هەر عێراقی پێشوو ترە،  هەر عێراقی درێژکراوەی ئاکامی جەنگ و ملهوری ئەمریکایە، نەک شتێکی تر، بەڵام نابێ بیرمان بچیت، هاوسەنگی هێز وەکو پێشوو نییە، ململانێکان هی سەردەمی بوونی داعش نین بە تەنها، بەڵکو ئاکامی دەرکردنی داعشیشن لە موسڵدا. کێشەی دوای داعش کامانەن لە عێراق؟ بەکورتی ئاماژە کێشە سەرەکیەکانی ئەکەین:

ململانیی ناسیونالیزمی ئیسلامی شیعی و ناسیونالیزمی ئیسلامی سونی…

هاتنی داعش و موسڵ خستنە ژێر رکێفی خۆیەوە، روداوێکی لە پڕو، بی زەمینەو بێ پایە نەبوو. کەنار خستنی ناسیونال- سونی لەپرۆسەی سیاسی و حوکمداریدا لە عێراقی دوای سەدام حسێندا، کە پێشتر بۆ چەندین دەهە دەسەڵاتی سیاسیان لە عێراقدا لەدەستدا بووەو نوێنەرایەتی پان عەرەبیزمی لە دنیای عەرەبدا گرتۆتە ئەستۆ و وەکو باڵێکی میلیتانتی دژی ئیمپرالیستی و ئیسرائیلی، خۆی نمایش کردوە، ناتوانرێت بە ئاسانی کەنار بخرێت، کەنار خستنی لەدەورەی پێشودا، یەکێک لە هۆکارەکانی هاوپەیمانیەتی ئەو ناسیونالیزمە بوو لەگەڵ داعش. داگیرکردنی موسڵیش گورزێکی کەمەر شکێنی ناسیونالیزمی عەرەبی سونەبوو، لە دەسەڵاتی ئیسلامی سیاسی شیعی.

ناسیونالیزمی ئیسلامی- شیعە، سەرباری ئەوەی بە پشتیوانی ئێران توانیویەتی قۆرغی جومگە سەرەکیەکانی حکومەتداری و دەوڵەتداری و پرسی ناوخۆ و ئەمنی و ئیدارە، بکات بەڵام هێشتا ناتوانێت ناسیونالیزمی عەرەبی- سونی بخاتە پەراوێزەوە… دەست بردنەوە بۆئەم گەمەیە ناکامە. دەورەی داهاتوو چ لە موسڵ و چ لە ئاستی عیراقدا، ئەگەر ناسیونالیزمی سونی عەرەبی جێ پێ و بەشی لە دەسەڵات و ئیدارەو بەشیک لە جومگە سەرەکیەکانی عێراقدا نەبێت… ژینگەی داعش و داعش لە مۆدیلی تری ئیسلامی یان قەومی لەخۆی دەردەهاوێژێت. ساحەی سیاسی عێراق بەبێ بەشداری پێکردنی ناسیونال-سونی عەرەبی و بەبی بەخشینی پیگەیەکی دیاریکراوی پێوانەکراو، لەململانێ و جەنگێکی ناوخۆیی گەرمدا دەبێت. غروری سەرکەوتنی سەربازی ئیسلامی سیاسی شیعی لەموسڵ، غرورێکی کورت مەودا دەبێت، لە بەرامبەر کاردانەوەی ناسیونالیزمی سونی عەرەبدا، بە پشتیوانی هاوکارەکانی لە ناوچەکەو کۆمەکی هەمەلایەنەی وڵاتانی دنیای عەرەبیدا. ناسیونالیزمی عەرەبی سونەو وڵاتانی دنیای عەرەب ناتوانن دەسەڵاتی رەهای ئیسلامی سیاسی شیعی و رۆڵی باڵادەستی جمهوری ئیسلامی لە عێراقدا، قبوڵ بکەن. ئەمەش وادەکات کە جەنگ و ململانیی نیوان ئەم دوو باڵەی ناسیونالیزمی عەرەبی سونی و ئیسلامی شیعی، درێژە بکێشی و لەو ناوچانەش کە دانیشتوانی تێکەڵە شەرو بەیەکدادانی میلیشیایی و کردەوەی تۆڵەسەندنەوە، ببێتە بەشیک یان دریژەی ئەم دۆخە مەئساویەی کە لە عێراقدا هەیە…

حەشدی شەعبی و حەرەسی وەتەنی، نوکە رەم و رووی ئاشکرای لایەنەکانی ئەم جەنگە ناوخۆییە دەبن… ئەمە ئەگەرێکی بەهێزە و بەرگرتن پیی کارێکی سانا نییە.

ناسیونالیزمی کورد و دەسەڵات لە بەغدا…

ململانیی نیوان هەولێر و بەغدا، بە دوای شەری داعشدا، یان باشتر بڵێین ململانیی نیوان ناسیونالیزمی کورد ئیسلامی شیعی دەسەڵاتدار لە عێراقدا، ململانییەکی پێشبینکراوی چر دەبێت.  جەنگی داعش و هاوپەیمانیەتی بۆ رووبەرووبوونەوە لەگەڵ داعش بەتایبەتی لە موسلدا، پەردەیەکی دا دابوو بەسەر ململانێی و کێشەی نەبراوەی نیوان هەولێر و بەغدا، بە کۆتایی هاتنی جەنگ و رووبەرروبوونەوە لەگەڵ داعش ئەو پەردەیە لادەبرێت و دۆسیە و فایلە هەڵپەسێردراوەکان، دەبنەوە بە دۆسیەو فایلی ململانیی نیوان هەردوو ناسیونالیزمی کورد و عەرەب… دیارە هۆکاری بوونی ئەو دۆسیانە نەداعش بووە نە جەنگی داعش، بەڵکو فیدارلیزمی قەومیی بووە. یەكێک لە هۆکارەکانی هێنانە ئارای پرسی ریفراندۆم لەلایەن پارتی و بارزانییەوە هەوڵێکی پێشگیرانەو دەستپێشخەریەکی ناسیونالیزمی کوردە، بۆ بەرگرتن بە بەغداو گوشارێکە لەسەری تا بەشی ناسیونالیزمی کورد لە دەسەڵات و پۆست و داهاتدا، لە بەرچاو بگرێت. گومان لەوەدا نییە بەم زوانە دۆسیەی یاسای نەوت و گاز، ناوچە کێشەلەسەرەکان، پیکداپژانی حەشدی شەعبی و پیشمەرگە، بودجە، سەرژمێری، موچەی هێزی پێشمەرگە، مادەی ١٤٠، سنور… تاد، دەبنەوە ململانێی نیوان هەولێر و بەغدا.  لە ئیستادا کە پرسی ریفراندۆمیش لە ئارادایە ئەم فایلانە بەگەرمیەکی زیاترەو دەبنە سەنتیزی ململانێی دەورەی داهاتوو…

پوختەیەک لەچەند دێردا

بەکورتی دوخی داهاتووی عێراق، لەدرێژەی هەمان هەلومەرجی پێشودا، دەچیتە پێشەوە، بەڵام ئەمجارە بەدوای داعشدا، چنینەوەی دەستکەوت لەجەنگی دژی داعشی موسڵدا، لەناو موسلدا بەناو ململانێی و جەنگ و بەیەکداداندا، دەچیتە پێشەوە. لەسەر ئاستی عێراقدا، هەرکام لەلایەنە سیاسیەکان و بزوتنەوە سیاسی کۆمەڵایەتیە بۆرژوازییەکان بەتایبەتیش هەرسێ بزوتنەوەی” ناسیونال-ئیسلامی سیاسی شیعی، ناسیونالیزی سونی، ناسیونالیزمی کورد” دەیانەوێ لە پێناسەکردنەوەی جێ و شوێنی خۆیاندا، بەشی سیاسی و قەڵەمرەوی دەسەڵاتدارێتی و داهات و بەشداری سیاسی بۆخۆیان لەچوارچیوەی عێراقدا بۆ خۆیان زامن بکەن. ئەمەش بە بێ ململانێی و کێبەرکێیەکی بەردەوام کە فیدرالیزمی قەومی بناغەکەی دارشتووە، بەرێوەناچێت. لەو نیوەدا خەڵکی سفیل و بێتاوان هەم بەکاردەهینرێن و دەکرێنە زەخیرەی بەرامبەرکی کانیان، هەم شوینی ژیان و گوزەرانیان دەبێتە مەیدانی کیشە جەنگی قەومی و تایفی… هەم دەستیوەردانی ناوچەیی درێژەی دەبێت. یەک خستنەوەی عێراق و پیکهێنانەوەی دەوڵەتی عێراق، کارێکە ناتوانێ بەسەمەر بگات… چارەنووسی عێراق بەرەو لێک هەڵوەشان و بوون بە سێ بەش دەچیت… قڵشتی گەورەو ململانێی خوێناوی نیوان ناسیونال ئیسلامی شیعی لەگەڵ ناسیونالیزمی عەرەبی سونە، بەشوینێک گەیشتووە، کە یەک خستنەوەیان لەیەک قەوارەی دەوڵەتیدا ئەگەر مەحاڵیش نەبێت، بەڵام ئەستەمە… ناسیونالیزمی کوردیش زۆر لەوە پێشترەوە کاری بە بەغدا، تەنها بۆ بودجەو داهات و هەندێک پۆستەو بەکردەوە کوردستان لە عێراق جیابۆتەوەو لکاندنەوەی بە عێراقەوە، لەدنیای واقعیدا خەونێکی وەدی نەهاتووە.

تێبینی: ئەم بابەتە لە بۆپێشەوەی ژمارە ٨ بەرواری ١٥/٧/٢٠١٧ دا، بڵاوبۆتەوە…www.bopeshawa.net