ناره‌زایه‌تیه‌کانی ئێستا، بارودۆخی کوردستان و قەیرانەکان

سامان که‌ریم له‌گه‌ڵ هاوپشتیدا:

هاوپشتی: له‌په‌یوه‌ند به ناره‌زایه‌تیه‌کانی ئێستا و بارودۆخی کوردستان و قەیرانەکان، بەپێویستمان زانی تەوەری باسێکی تایبەت بکەینەوە، بۆ شرۆڤەکردن و ڕۆشنایی خستنە سەر سێبەرەکان. بۆ ئەم مەبەستە کەوتینە گفتوگۆ لەگەڵ ژمارەیەک لە چالاکوانی مەدەنی، هەڵسوڕاوی سیاسی، ڕۆشنبیر و خاوەن ڕاو و تێڕوانینی تایبەتدا. ئێمە سوپاس و پێزانینی زۆرمان بۆ ئامادەیی ئەو دڵسۆزانە هەیە، لە پەرۆشیان بۆ چارەنووسی خەڵک، بە خێرایی وەڵامی تەوەرەکەیان دایەوە وەک هەوڵێک بۆ پشتیوانی لە داواکاریەکانی خەڵکی کوردستان. دەقی دیمانەی بەڕێز سامان کەریم سەبارەت بە ناره‌زایه‌تیه‌کانی ئێستا، بارودۆخی کوردستان و قەیرانەکان. هاوپشتی: سەرەتا لە بارودۆخی کوردستانەوە دەچینە نێو باسەکەوە. ئەو هۆکارانە چین کەدۆخی ئێستایان بەرهەمهێناوە؟ سامان کەریم: پرسیارەکەتان ڕۆشن نیە. باسی ئەم بارودۆخەی کوردستان، ڕوانگەی جیاوازی لەسەرە. وانیە بلێین هەموو هێزو لایەنەکان بارودۆخی ئەمرۆی کوردستان وەکو یەک دەبینین. هەریەکە بە پێی بەرژەوەندی تایبەتی سیاسی و حزبی خۆی ڕوانگەی جیاوازی هەیە. من بە هەلومەرجێکی نالەبارو زۆر سەختی دەبینم بەڵام پێم وایە بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان کۆسپێکی گەورە لە ئارادانیە سەبارەت بەو بارودۆخەی ئێستا، نەک کۆی هەلومەرجی سیاسی کوردستان کە ئەوەیان مەسەلەیەکی دیکەیە. بەڵام لەو ڕوانگەیەوە کە ئێوە سەرنجی دەدەن پێدەچێت کە گشتگیریەک هەبێت بەرانبەر بەوەی کە بارودۆخی کوردستان خراپ و ناتەندروستە، من ئەوە بەو شێوەیە نابینم. لەڕوانگەی زۆربەی هەرە زۆری خەڵکەوە ئەم هەلومەرجە سەخت و نالەبارەو ناکرێت بەم شیوەیە بەردەوام بێت. ئەم بارودۆخە: قەیرانی سیاسی و ئابوری و دارایی و قەیرانی حکومەت و نەدانی موچە، کۆی سیستەمی ئابوری  و سیاسی ٢٥ ساڵەی کوردستان و ناوچەکە پێکیان هێناوە. کۆسپی سەرەکی ئێستا ئەوەنیە کە سەرۆک واز لە کورسیەکەی ناهێنیت یان سەرۆکی پەرلەمانیان دەرکردووە و تۆزی پەرلەمان و یاسا و ڕێسایان برد بە بادا، یان تەنانەت موچە نادەن و بەجۆریکیش ناڕەحەت نین و خەریکن موچە وورد دەکەنەوە و ڕوبع ڕوبع دەیدەن و ئەوەش زیاتر لە سەدەقە دەچێت…. هەموو ئەوانە ئەنجامی پڕۆسەیەکی سیاسی و ئابوری درێژخایەن ترن کە چارەکە سەدەیەکی خایاندووە و ئەمڕۆ خەڵکی لای ئێمە  لە یۆبیلی زیوینی ئەم دەسەڵاتی کوردایەتیەدا، لە جیاتی ئاهەنگ و شایی، شین و شەپۆڕیەتی و بێزار و ناڕازی و توڕەیە لە دەسەڵاتی بورژوایی کورد. بورژوایی دەسەلاتداری کوردیش لە بێ ئاسۆیی سیاسیدا پەل دەکوتێت و تەنانەت کۆبونەوەی ٥ قۆڵی سەرکردەکانی خۆیان پێنەکراوە تا ئێستا. لە هەلومەرجی ئێستادا هۆکارەکە، لە دوو تەوەرەی سەرەکیدا کورت دەکەمەوە. یەکەم: نەبونی دەوڵەت لەکوردستان و بەم پێ یە نەبونی دامەزراوەی دەوڵەتی و تەنانەت حکومەتی لە هەموو ئاستەکانی بەڕیوەبردنی کۆمەڵدا. بەلام لێرەدا و لەم ساتە وەختە و لەم قۆناغە مێژویەو لە “ئێستادا” من لەگەڵ “سەربەخۆیدا” نیم بەمانای پێکهێنانی دەوڵەت و جیابوونەوە. لەسەر هەلومەرجی ئیستاو ئەم بڕگە دیاریکراوە مێژووییە جەخت دەکەمەوە.  پڕوپاگەندەی بارزانی لە چوارچێوەی سیاسەتی ئەمریکا و دوبارە دابەشکردنەوەی ناوچەکەدا لێک دەدەرێتەوە. کە بەگشتی بازاڕی بەسەرچوەو بارزانی و قەلەم بەدەست و میدیاکانی پارتی وەک تلیاکێک بڵاویدەکەنەوە. دووەم: بەڕێوەبردنی کاپیتال و وەبەرهێنانی لە کوردستاندا هۆکاری دووەمە. کاتێک کە دەوڵەت نیە و پارتە سیاسیەکان و چەکدارەکانیان جێگەی سوپا و هێزە ئەمنیەکان دەگرنەوە، بۆ هێزگەلێکیش کە پەیوەندییەکی کەمی بە شارستانی و تەنانەت بە شارنشینیەوە هەیە، ئەوکات کێشەکە قووڵتر دەبێتەوە. هێزگەلێک کە لەبناغەوە دابەشبوون بەسەر ناوچەکانی نفوز و دەسەڵاتی هێز‌ە ناوچەیی یەکاندا لە لایەک، وە لە لایەکی ترەوە نموونە ئابوریەکەی ڕاستەخۆ ئەمریکی یەو نیولیبرالیزمێکە کە بەشێوەی  هاوبەشی “تشارکی” بەڕێوەدەبرێت، واتە هاوبەشکردنی دەسەڵاتداران نەک دەوڵەت لە کۆی پڕۆسەی بەڕێوەبردنی ئابوری و دارایی کوردستاندا. بەمانایەکی تر بەشداریکردنی بەرپرسانی پلە باڵای پارتە دەسەڵاتدارەکان لە بازاڕدا. جابۆ بەرپرسان و بورژوایی تازەی پیاهەڵکەوتووی کوردو لیبرالیزم و نیو لیبرالیزم مانەکەی تەنها بۆتە ماشینەوەو تاڵانچێتی لە هەموو کایە ئابوریەکان و هەرشتێک پێی بوترێت پارە، لە پارەی وشکە سالێەوە بگرە تا دەگاتە پشکەکانی کۆنترات و گریبەستی بازرگانی و فرۆشتنی نەوت و پارەی بودجەی خەلکی کوردوستان و لوشدانی گومرگ و زەریبەکانیش…    لێرەوە ئیتر ئەخلاق و داب ونەریت و بەرپرسیارێتی بەرانبەر بە کۆمەڵ هیچی لە جێگای خۆیدا نامێنیت، وە نەماوە. ئەوەی کە باسی گەندەڵی دەکرێت لە ڕاستیدا بەجیا لەوەی کە گەندەڵی  لە ئاستێکی فراواندا هەیە بەڵام بناغەکەی بەڕێوەبردنی شێوازی کاپیتالە لە لایەن دەسەلاتێکەوە کە پێشتر پارە و پولی کەم دیوە و ئاشنا نیە بە چۆنیەتی بەڕێوەبردنی سەرمایە و وەبەرهێنانی. هاوپشتی: ئەمرۆ لە کوردستاندا باس لەچەندین قەیران دەکرێت، قەیرانی دارایی، قەیرانی سەرۆکایەتی وپەرلەمان، قەیرانی پەیوەندیەکانی هەرێم لەگەڵ حکومەتی بەغدا، قەیرانی کارەباو خزمەتگوزاری و موچە… بەڕای ئێوە چ قەیارانێک بە سەرچاوەی سەرەکی ئەم هەموو قەیرانانە دەزانن؟ سامان کەریم: من لە وەڵامی پرسیاری پێشوودا ئاماژەم بە دوو هۆکاری سەرەکی کردوەو هەر ئەوەش سەرچاوەی قەیرانەکانە بەشیێوەیەکی گشتی. بەڵام سەرەڕای ئەوە سەرچاوەی قەیرانی ئێستا دوو هۆکارن . یەکەمیان: بوونی قەیرانێکی ئابوری جیهانی و دواتر دارایی، کە لە عێراق و کوردستان کاریگەری گەورەی پێکهێناوە بە هۆی دابەزینی گەورەی نرخی نەوتەوە، لە پاڵ ئەمەشدا دزی گەورەی هەردوو حزبی دەسەڵاتدار لە سەروەت و سامانی کۆمەڵ، بۆنمونە بردنە دەرەوەی پارەی بانکەکان و دیارنەمانی پارەی فرۆشتنی نەوت، دووەم: هەلومەرجی سیاسی جیهانی و ناوچەیی و دابەش بوونی هێزەکانی بزووتنەوەی کوردایەتی و ئیسلامی بەسەر تەوەرە سیاسیە جیاوازەکانی ناوچەکەدا، لەسایەی قۆناغیکی ڕاگوزەر کە ناوچەکەو جیهانیش دەرگیرە لەگەڵ دوبارە دابەشکردنەوەی هێزەکانی نفوزو دەسەلات. بەم پێ یە، لەم هەلومەرجەدا بەرژوەندی ووڵاتانی ناوچەکە  کاریگەری زۆر زیاتری هەیە  لەسەر  باری سیاسی کوردوستان و ‌هێزە سیاسی یەکانی و ڕێک کەوتن و  شەڕیان. هاوپشتی: حکومەت دەڵێ بەهۆی قەیرانی دارایی موچەکان بڕاون و لەکاتی خۆی نادرێ. هاوکات لەگەڵ ئەوەشدا لە لێدوان و دانپێدانانی بەرپرسانی حزبە دەسەڵاتدارەکان دەبیستین، هۆی سەرەکی ئەم قەیرانە داراییە بەتاڵانبرنی ملیارەها دۆلاری ئەم کۆمەڵگایەیە لەلایەن بەرپرسان و کۆمپانیا تاڵانچیەکانی حزبە دەسەڵاتدارەکان. خوێندنەوە و لێکدانەوەی ئێوە بۆ قەیرانی دارایی بە دیاریکراوی چییە؟ سامان کەریم: قەیرانی دارایی لە کوردستاندا نیەو مەسەلەکە قەیرانی سیاسی و ئابوری یە. قەیرانی دارایی لە زانستی ئابوری بورژوایدا مانای خۆی هەیە. بەگشتی بانکەکان و بازاڕی پشکەکان “أسهم” stock exchange  کە جیگای ڕاگەیاندنی نرخ و کڕین وفرۆشتن و ئالوێر و گۆڕینەوەی پشک و بۆندەکان و…دەگرێتەوە. کۆی گشتی ئەمانە، کە دیارە لەنێویدا کۆی سیستەمی کریدت دەگرێتەوە، مەیدانی سەرمایەی دارایی یە. لە کوردستان ئەم مەیدانە نیە، تەنانەت بانکەکانیش بە شێوەی ڕۆیتنی خۆیان کار ناکەن. ئەم مەیدانە لەباری واقعی یەوە لە سەرمایەی حەقیقی actual capital  جیاناکرێتەوە مەگەر بچێتە بواری مضارەبەوە speculation، لێرەدا ئیتر پەیوەندی  نێوان “نرخ” و “بەها” هێجگار کەم دەبێتەوە و تا دەگاتە ئاستی نەمانی پەیوەندی. وای لێدێت بازار دەرگیردەبێت لەگەڵ سەرمایەیەکی وەهمیدا وەکو لە قەیرانەکاندا دەیبینین. کە دەڵیم لە کوردستان ئەم مەیدانە نیە مانای ئەوە نیە کە ڕەنگدانەوەی بازاری جیهانی لەم مەیدانەدا کاریگەری نیە بەسەر دارایی کوردستانەوە، یان مانای ئەوەنیە کە سەرمایەدارانی کوردستان لەم بوارەدا سەرمایەگوزاری ناکەن. بەڵام مەسەلەکە هەروەکو ئاماژەمان پێدا، قەیرانی دارایی نیە بەڵکو، یەکەم: لەسەرەتاوە ئەمە مەسەلەیەکی سیاسی بوو لە نێوان بەغدا و هەرێمدا، هەردوو لا کایەی سیاسیان بەم مەسەلەیەوە دەکردو ئێستا حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی و بە تایبەت پارتی لەمبارەوە بە بن بەستی تەواوی خۆی گەیشتوە. ئەوەی بەبن بەست گەیشتوە وازهێنان لە بەغداو دەرگا کردنەوە بوو بۆ تورکیا ئەم فایلە داخراو بە کۆتایی خۆی گەیشتوە. هەرێم ڕاستەوخۆ لە چوارچێوەی سیاسەتی ئەمریکا و تورکیادا ئەم سیاسەتەی دەبردە پێشەوە لە کاتێکدا و بەتایبەت کە مەسەلەی نەدانی موچە پێشترە لە هەرزانبونی نەوت. بەغدا زیاتر لە ئێرانەوە نزیک بووە، پارتی و یەکێتی واتە حکومەتەکەی هەرێمیان وا کاری دەکرد کە نەوتی خۆی بفرۆشێت و پارەکەی بۆخۆی لابدات بۆ بەرپرسی باڵای هەردوو حزب  و لەهەمانکاتدا داوای ١٧٪ دەکرد لە بەغدا، لەمبارەوە یەکێتی و پارتی بەرپرسیاریەتی گەورەیان لەسەر شانە و جەماوەری هێچ کوێی دونیا کارو سیاسەتی نانبڕینی لەم چەشنەی پێقبوڵ ناکرێت، وەئەگەر قبوڵیشی بکات وەکو خەڵکی کوردستان، ئەوە هەرگیز لە بیریان ناچێتەوە. خەڵک لەوانەیە بێ دەسەڵات و ناڕێکخراو بێت بەڵام ئەوەندە بە ئاگایە دەزانێت کە کێ و کام حزب و دەسەڵاتە برسی کردووە و ڕۆلەکانی ڕەوانەی دەریای ئیجە کردووە. کەواتە لەم بارەدا لەگەڵ کێشەو قەیرانی سیاسی بەرەو ڕووین نەک دارایی. لێرەدا باسی ئەوە نیە کە پێش هەرزانبوونی نەوت عێراق و کوردستان دووربوون لە ئەزمەی ئابوری جیهانی سەرمایەداری یەوە، کە ڕۆشنە دوورنەبوون. دووەم: دوای هەرزانبوونی نەوت ڕاستەوخۆ مەسەلەکە قەیرانێکی قوڵی ئابوری سەرمایەداری جیهانی یە کە بەشێوەیەکی زەقتر لە ووڵاتە نەوتیەکاندا خۆی نیشان دەدات. نەوت بەرهەمێکی سەرمایە و عەینی یە و بەم پێ یە لە سێکتەری ئابوری حەقیقیدا جێگای دەبێتەوە. دابەزینی نرخی نەوت بەتایبەت بۆ ووڵاتە نەوتیەکان، واتە دابەزینی ستانداردی ئابوری یان و دوای ئەوە داراییان. بەڵام حکومەتی هەرێم و یەکێتی و پارتی ناتوانن بە بوونی قەیرانی ئابوری خەڵک قەناعەت پێبکەن، چونکە ئەوان زۆر پێشتر دەستیان کردبوو بە نانبڕینی خەڵک. بەهەرحاڵ ئێستا، هەموو ووڵاتە نەوتیەکان، لەگەل قەیرانێکی قوڵی لەم چەشنە بەرەو ڕوون. هیچ ئومێدێک نیە بۆ بەرزبونەوەی نرخی نەوت بۆ ئاستی ١٠٠ دۆلار مەگەر جەنگی ئێران و سعودیە کە هیوادارم جەنگی وا ڕوونەدات. کەواتە لەمبارەشەوە ئێمە لەگەڵ قەیرانی دارایی بەرەو ڕوونین، بەڵکو قەیرانێکی ئابوری قووڵە کە حەتمەن دەبێتە هۆی قەیرانی دارایی. ئەگەر باسیان لەوەیە بەغدا پارە نانێرێت، ئەوە بەڕۆشنی بلێم کە یەکێتی و پارتی لەمبارەوە بەرپرسیارن دەیانەوێت بڵێن “ئەمە هی خۆمانە واتە نەوتی کوردستان، ئەوەی تۆش دەخۆین واتە ١٧٪ی بودجە”. بەڵام باسی بەتاڵکردنی بانکەکانی کوردستان و بردنی پارە و سەرمایەی دەیان هەزارکەس بەتایبەت سەرمایەی سەرمایەدارە بچوکەکان لە بانکەکاندا دزییەکی ئاشکرای یەکێتی و پارتی بوو لە کوردستان کە تا ئێستا زۆربەی زۆری ئەو سەرمایەدارانە کە زۆربەیان لە کەرتەکانی خانوبەرە و بازرگانی دەرەوەدا کاریان دەکرد پارەکانیان دەست نەکەوتۆتەوە و ژمارەیەکیشیان خۆیان کوشت. ئەمە گەندەڵی نەبوو، بەڵکو دزییەکی ئاشکرا بوو کە بانکەکانیان بەتاڵکرد. ئەگەر نا هێج هۆیەکی ئابوری لەم نێوەدا بونی نەبوو وە نیەتی. ئەمە ئەگەر واز لە دزی و تاڵانچیتی چەند ساڵەیان بهێنین. یەکێتی و پارتی بەرپرسی یەکەمی برسیکردنی خەڵکی کوردستانن و پاشان هەرسێ حزبەکەی دیکە دێت بە دوایاندا گۆڕان و یەکگرتوو کۆمەڵی ئیسلامی. ئەم سێ لایەنە بیانەوێت یان نەیانەوێت هاوبەشن لەو دزی وتاڵانچیەتیەدا. هاوپشتی: خویندنەوەتان چییە بۆ هەنگاوەکانی حکومەتی هەرێم بۆ چاکسازی و ئەوخالانەی کەحزبەکان لەکۆبوونەوەیان لەگەڵ مەسعود بەرزانی رایانگەیاند وئەوانەشی کەخودی بەرزانی بۆ چارەسەری دۆخی ئێستا خستویەتیەڕوو؟ سامان کەریم: بەجیا لەوەی ئەگەر حکومەت هەبێت ئەوە “ڕوبعە” حکومەتە، چونکە باسی لە ڕوبعە موچەیە. سەرەڕای بەکار‌هێنانی چەمکی حکومەت بۆ هەرێمی کوردستان بەڵام لە ڕاستیدا خەڵکی کوردستان نە لە هەرێمێکدا دەژی و نە حکومەتی هەیە، دوو حزب دەسەڵاتی کوردستانیان بە دەستەوەیە و ناویان ناوە حکومەت و جار بەجاریش ئەم حزبانەی تر هاوبەش دەبن یان نا. بەڵام بۆ نمونە هاوبەشیکردنی گۆران لە حکومەتەکەیاندا نەک ئەو دیاردەیەی هەڵنەوەشاندەوە بەڵکو قووڵتری کردەوە. بۆیە خەلکی کوردستان ڕووبەڕوونیە لەگەڵ هەنگاوەکانی حکومەتێکدا کە ئێستا هەر نەماوە و مانای نیە، بەڵکو لەگەڵ پێشنیارەکانی پارتی و یەکێتی و گۆڕان و ئیسلامیەکان بەرەو ڕووە و هەر لایەکیشیان بەپێی عادەت لەهەوڵی جێخستنی پێشنیاری خۆیدایەتی. بن بەستێکی قوڵی بزوتنەوەی کوردایەتی و ئەمرۆ لە نیو خۆیاندا دان بەم ڕاستیەدا دەنێن. دوای ئەوە چاکسازی خۆی چەمکێکەو ئەمرۆ بە شێوەی هەڵگەڕاوە لە ناوچەی ئێمەدا بەکاردەهێنرێت یان لە ڕاستیدا تێڕوانینی بانک و پولی نێو دەوڵەتی سایەی کردووە بەسەر ئەم چەمکەدا. لەبناغەوە مەبەستیان دووبارە ڕێکخستنەوەی ستراکچەری ئابوری ووڵات وهەراجکردنیەتی بە کەرتی تایبەت و کەمکردنەوەی خزمەتگوازرییەکان و بڕینی دەستی دەوڵەتە لە ئابوری و بازاردا. چاکسازی “ریفۆرم” هەمیشە لە مێژووی سەرمایەداری دا بە خەباتی چینی کرێکاران و جەماوەری کەمدەست سەپێنراوە بەسەر دەسەڵاتی بورژوازیدا. چاکسازی وەک : باشترکردنی خزمەتگوزارییەکان، زیادکردنی موچە، بیمەی بێکاری، مافەکانی ژنان، مافی ڕێکخرابون و مانگرتن، کەمکردنەوەی باج لەسەر توێژە کەمدەستەکان،… هتد. ئەمڕۆ پێمان دەڵێن کەمکردنەوەی ژمارەی وەزیرەکان یان کەمکردنەوەی موچەی هەندێ بەرپرسی باڵا و وەزیرەکان و ئەندامانی پەرلەمان، یان بڕینی موچەیەک لەو کەسانەی کە دوو موچەو چوار موچەیان هەیە، یان دەمجکردنی دوو وەزارەت لە وەزارەتێکدا، یان بڕینی موچەی بن دیوارەکان، یان  قەباعەتی فرۆشتنی کارگەو کەرتی تایبەتی وەک کارەباو خوێندن و تەندروستی بە سەرمایەداری تایبەت ناوناوە چاکسازی. کەمکردنەوە یان هەڵوەشانەوەی پاڵپشتی “حکومەت” بۆ مەوادە سەرەکیەکانی خۆراک و کارەبا و بەنزین و گاز …. ئەمانە هیچیان پەیوەندی نیە بە چاکسازییەوە، لە بناغەوە دژ بە چاکسازین بە مانا جەماوەرییەکەی و ئەوەی خەڵک داوای دەکات و ئەوەی لە مێژوەوە بەدەستمان گەیشتوە. بۆیە ئەوان واتە باررزانی و هەر پێنج هێزە‌ بەشداربووەکەی نێو “حکومەت”، هەریەکەیان لە چوارچێوەی سیستەمی سەرمایەداری ئەمرۆی کوردستان و عێراقدا، هەوڵدەدەن جێگاو پێگەی باشتری خۆیان مسۆگەر بکەن و لەم ڕوانگەیەوە هەنگاوەکانیان بۆ چاکسازی ڕیزەکانی خۆیان پێشنیار دەکەن. واتە ئەوان دەیانەوێت چاکسازی بکەن بۆ مانەوەی ئەم “حکومەت و ئەزمونەی” بزووتنەوەی کوردایەتی و لەم نێوەشدا هەریەکە هەوڵی خۆی دەدات بۆیە سەرۆکی کۆمەڵ پێمان دەڵێت  “بگەڕێنەوە بۆ قورئان”، بارزانیش پێی باش نیە سەرۆکی پەرلەمان بۆ گۆران بێت یان دکتۆر یوسف بێت، یەکێتیش بەپێی پێگەی خۆی لە ناڵیش دەداو لە بزماریش… ئەوە بارو هەلومەرجەکەیە، بەڵام هیچ پێشنیارێکی چاکسازیم نەبینیوە بۆ باشترکردنی گوزەرانی خەڵک و باشترکردنی سیستەمی خوێندن و تەندروستی و تەنانەت نەک بۆ زیادکردنی موچە بەڵکو بۆ پێدانی موچەی تەواو. وە لەباری سیاسی و کۆمەڵایەتیەوە پێشنیارێکی تازە ڕووبەڕوومان نیە لە چەشنی جیاکردنەوەی دین لە پەروەردەو خوێندن بۆ نمونە، یان یەکسانی ژن و پیاو لە یاسادا، یان ئازادی مانگرتن و خۆپیشاندان بۆ نمونە لە هەولێردا…. ئەوان، واتە بورژوای دەسەلاتداری کورد، خەریکی ڕێکخستنەوەی ماڵی خۆیەتی و ناوی ناوە چاکسازی. خەڵكی کوردستان پێویستە چاوەڕوان نەبێت و ئەو چاکسازیانە توڕ هەڵدات و هەوڵبدات چاکسازی خۆی یان بسەپینێت بە سەریاندا یان دەبێت ئەوەندە پەندو دەرسی وەرگرتبێت کە ئەم هێزانەی بزوتنەوەی کوردایەتی ئەهلی چاکسازییەک نین کە  ئەوان دەیانەوێت. هاوپشتی: یەكێتی لە کاتێکدا خۆی لایەنێکی سەرەکی حکومەتە و خاوەن پۆستی جێگری سەرۆک وەزیرانە. لە کۆبونەوەی مەکتەبی سیاسی، داوا لەحکومەت دەکا پیاچوونەوە بە پرۆژەی پاشەکەوتی فەرمانبەرو موچەخۆران بکات و پیاچونەوەی پێویستە. چۆن خوێندنەوە بۆ ئەو هەڵوێستەی یەکێتی دەکەن؟ سامان کەریم: پێگەی یەکێتی بە جیا لە کێشە نیو خۆییەکانی، بە هۆی بزووتنەوەی گۆڕانەوە لاواز بووە وپێگەیەکی لەقی هەیە نەدەتوانێت ئەوەی دەیەوێت بیکا وە نەدەتوانێت وازی لێ بهێنیت. هەروەک وتم یەکێتی لە ناڵ دەدات و لە بزماریش. بەڵام یەکێتی هەتا هەتایە خەڵکی پێ هەڵناخەڵەتێت و پێ گێژ ناکرێت. نەوتی کوردستان بەبێ یەکێتی نیشتمانی کوردستان و ئاگاداری ئەو موستەحیلە بڕوات و پارتی بتوانێت بیفرۆشێت. لەمبارەوە هەڵوێستی پارتی ڕوون و ئآشکرا و سیاسیانەترە. ئەو بە ئاشکرا وەک نوێنەری گەورە سەرمایەدارانی کوردستان کاری خۆی دەکات، یەکێتی شەرمۆکانە بە ئالاو واڵای سوشیال دیموکراتی و پاکێجی بێ ناوەرۆکەوە دەیەوێت باس لە دەوڵەتی سوشیال سیرڤس بکات، ئەوانە پووچن بۆ خەڵکی کوردستان و تەنانەت بۆ ناوچەکەی ژیر دەسەڵاتی خۆشیان سەرەتورێک ناهێنێت.  بەجیا لەوەی کە یەکێتی و هێچ لایەنێکی دیکەیان ناتوانن ئاسۆیەک بدەنە بزوتنەوەکەیان لە هەلومەرجی ئیستادا. هاوپشتی: راتان لەسەر ناوەرۆک ولایەنەکانی پرۆژەی چاکسازیەکەی بزوتنەوەی گۆران چییە؟ هاوپشتی: بنەمای ناڕەزایەتیەکانی ئەم دەورەیەی خەڵکی کرێکارو زەحمەتکێسی کوردستان بۆچی دەگەڕێننەوە وتاچەند لایەنی هاوبەشو جیاوازی لەگەڵ جوڵانەوەی ١٧ شوباتدا بەدیدەکەن؟ سامان کەریم: وەڵامەکەم لە بەشی دووەمی پرسیارەکەتانەوە دەست پێدەکەم. بەجیا لە کەڵەکەبوونی ناڕەزایەتی و داواکارییەکانی خەڵک لە چەند ساڵی ڕابووردوەوە، بنەمای سەرەکی، کە پایەیەکی کۆمەڵایەتی گەورەو فراوانی هەیە تا ئێستاش، نەدانی موچە بووە. واتە برسی کردنی زۆربەی زۆری خەڵکی کوردستان لە ڕێگای نەدانی موچە یان کەمکردنەوەی موچە تا ئاستی “ڕوبع”. کەمکردنەوەی موچە مانا ڕاستەوخۆکەی برسیکردنی کرێکاران و فەرمانبەرانی پلەکانی خوارەوەیە، گریانی مندالانی بێ شیرە، خنکاندنی ڕۆلەکانمانە لە دەریای ئیجەدا، فرۆشتنی کەل وپەل و ئۆتۆمۆبیل و خانوبەرەیە کە پاش ٢٠ ساڵ لەکارکردنی خێزانی بەدەست هاتون، مانای لەناوچونی دەستکەوتەکانی ژیانی تەمەنێک لە کارە….ئەمە ناوەرۆک وپایەی سەرەکی نارەزایەتی ئەم دوایی یەی خەڵکی کوردستانە. ناڕەزایەتی ئەم دوایی یەی خەڵک ناڕێکخراوە و هاوئاهەنگی لە نێوان بەشە جیاوازەکانی کەرتەکانی کاردا نیە یان هێجگار کەمە و کەم بوە، ئەمە بەجیا لەوەی کە ئاستێک لە پێش برکێی حزبی پێوە دیار بوو کە ئاساییە. ئەم ناڕەزایەتیانە، نەگەیشتۆتە ئاستی بزوتنەوەیەکی جەماوەری پان وپۆر و ئاستێک لە ڕیکخراوبون و ڕابەری هاوبەش، هیچ پەیوەندییەکی بە جوڵانەوەی ١٧ی شوباتەوە نیە و هاوشێوەی ئەویش نیە. جوڵانەوەی ١٧ ی شوبات کە ئێستا سەرنجی دەدەینێ وەک بزوتنەوە و جوڵانەوەیەکی دیاریکراو پێناسە دەکرێت. ئەو بزوتنەوەیە، بزوتنەوەی گۆڕان و ئیسلامیەکانە و پەیوەندی بە خەڵکەوە نەماوە. وە زۆر بەی ئەوانەی بەشداربوون لە ١٧ی شوباتدا جەماوەری گۆڕان و ئیسلامیەکان بوو، ڕابەری فعلی ئەو جوڵانەوەیەش ئەو سێ لایەنە بوون کە دواتر ١٧ی شوبات بۆ ئەو ٣ لایەنە گۆڕان و یەکگرتوو کۆمەڵ بوو بە سەکۆو پلیکانەیەک بۆ گەیشتن بە دەسەڵات و فراونکردنەوەی نفوزی سیاسیان بە شێوەیەکی گشتی. ڕۆشنە کە خەڵک داواکاری خۆی هەبووە وە هەمیشە ئەوە هەیە، وە سەرەرای ئەوەی ئێمە بەشداریمان تێدا کردو ئاژیتاسێونە بەتواناکانمان جەماوەری سەرایان گڕ دەدا، بەڵام کە ئاوڕ دەدەینەوە لەو جوڵانەوەیە جوڵانەوەیەکی ناسیوناڵ ئیسلامی بووە و هیچ خێرێکی بۆ خەڵک نەبوو. نە موچەی زیادیکردووە و نە کارەبا باش بووە، وە نە دامێنی ئازادییە سیاسیەکان فراوان بۆتەوە… نە هەنگاوێکیش بوو بۆ ڕێکخراوبوونی خەڵک یان کرێکاران، ئەمە بەجیا لەوەی کە هەلومەرجی بەرپابوونی ١٧ی شوبات لە چوارچێوەی بەهاری عەرەبیدا لێک دەدرێتەوە … بۆیە پاش پێنج ساڵ پێویستمان بە خوێندنەوەیەکی دیکەیە بۆ ١٧ی شوبات، کە لێرەدا جێگای ئەو باسەمان نیە. با بێنەوە سەر پڕۆژەکەی بزوتنەوەی گۆڕان، کە بەدەر نیە لەو چاکسازییەی کە دژ بە خواستی خەڵک و داواکارایەکانیەتی. بەڵام هەندێ داواکاری و خواستی تێدا یە خۆشیان دەزانن ریکلامە بۆ نمونە” گەڕاندنەوەی سامانی‌ كه‌ڵه‌كه‌بوی‌ ناشه‌رعیی‌ به‌رپرسه‌ باڵاكانی‌ حیزب‌ و حكومه‌ت‌ و كۆمپانیاكانی‌ حیزب‌ و لێپرسراوان‌….” دەڵێم ڕیکلامە چونکە گۆڕان و بەرنامەکەی و ئاڕاستە سیاسیەکەی لە هەمان قوماشی پارتی و یەکێتی یەو تا لە نێو حکومەتدابوون و بارزانی پێشوازی لێدەکردن فزەیان لێونەدەهات. بۆ یە لەو چوارچێوەیەدا ئەو خواستە تەنها ریکلامێکە ئەمە بەجیا لەوەی کە بزوتنەوەی گۆران داراییەکی کەمیان نیەو کەم گەندەڵییان نەکردووە بەتایبەت لە شاری سلێمانیدا. بەشێکی دیکەی خواستی ئەوان گەڕانەوەیە بۆ دواوە لە سایەی خواستی ” گێڕانەوەی شەرعیەتدا”.  من دەڵێم ئەگەر بە گێڕانەوەی دکتۆر یوسف و کاراکردنەوەی پەرلەمان، موچەی خەڵک دابین دەکرێت و کارەبا دەبێتە ٢٤ سەعات، ئەوکات هەزار جار بۆ ئەو خواستەی گۆڕان و من لەگەڵی دەبم. بەڵام ئەم خواستە هیچ ناکات و پەیوەندی نیە بە خواستی خەڵکی کوردوستانەوە، بەڵکو هەروەک ئاماژەمان پێکرد هەر یەک لە لایەنەکان پڕۆژەیان هەیە بۆ باشترکردنی پێگەی خۆیان، ئەمەش خواستی حزبی خۆیانە. بە بڕوای من لە نێو هەموو پڕۆژەکانی “چاکسازی”دا بۆ خەڵکی کوردستان، دەرسێکی گەورە هەیە ئەویش ئەوەیە؛ کە هیچیان داواکاری خەڵکی تێدا نیە. هیچیان ناڵێن موچەی تەواو بۆ کرێکارو ماموستا و فەرمانبەران. هیچیان ناڵێن کارەبای ٢٤ سەعاتەو بەردەوام.  هیچیان ناڵێن مافی ئازادی ڕێکخراوبوون و  مانگرتن و خۆپیشاندان بە تایبەت لە هەولێرو دهۆکدا. هیچیان ناڵێن پەترۆل دۆلار بۆ خەڵکی کوردستان …. هاوپشتی: لە چەند رۆژی ڕابردوو یەکێک لە شێوازەکانی ناڕەزایەتی مامۆستایان و کارمەندانی تەندروستی بایکۆت ببوە، ئەو شێوازە لە ناڕەزایەتی چەندە بە کارساز دەبین؟ لە بایکۆت کارسازتر چییە؟ هاوپشتی:  ناڕەزایەتیەکانی ئێستا چ ئاسۆیەکیان لەبەردەمە، ئەو ئاستەنگ وئەگەرانە چین کەلەبەردەم ئەم بزوتنەوەیەدان؟ لەئێستادا هەڵسوڕاوان و رابەرانی ئەم ناڕەزایەتیانە دەبێ چی بکەن وچ ئاستێک لەتوانایی وپێشرەوی بەدەستەوەبگرن؟ سامان کەریم: ناڕەزایەتی مامۆستایان و کرێکاران و فەرمانبەران شێوازی بایکۆتیان دیاریکردوە بۆ نیشاندانی ناڕەزایەتی خۆیان. باسی من شێوەی ناڕەزایەتیەکە نیە، بە ڵکو شێوازی کارو ڕێکخراوبوونیەتی. ئەگەر جەماوەری کرێکار و مامۆستایان و فەرمانبەران لە سایەی ڕێکخراوبوون و ئاستێکی گونجاو لە هاوئاهەنگیدا بایکۆتیان بکردایە، وەڵامەکەم دەگۆڕا. بایکۆت بۆ یە ئێستا ناڕەزایەتیەکی سلبی یە، چونکە هەروەک  ئاماژەمان پێدا ئێمە لەگەڵ حکومەتێک بەرەو ڕوونین کە خەریکە کۆمەلگایەک بنیات دەنێت و هەموو ڕوخسارو هەیکەلی کۆمەلەکەی بۆ گرینگە؟! وانیە، وە ئێمە لەگەل ڕابەرانێک وئەحزابێکی دەسەلاتدار بەرەو ڕوو نین کە سیاسەتمەداری دەوڵەتسازی بن لە کوردستان، بۆیە بایکۆت وە بەتایبەت  لە هەلومەرجی ئێستادا هیچ کاریگەرییەکی بەرچاوی نابێت لەسەر دەسەڵاتداران و ناتوانێت فشارێکی بەهێز بێت بۆ دابینکردنی خواستی موچە. باسی سەرەکی من لەپەیوەند بەم ناڕەزایەتیانەوە نەبوونی ڕێکخراوبوون و ئاستێکی گونجاو، نەک تەنانەت باڵا، لە ڕێکخراوبون و ڕێکخستنە، ئەوە بە کۆسپی سەرەکی دەبینم. ناڕەزایەتیەکان دەکرێت شێوەی جیاواز بگرنە خۆ. لە پێشەوە، باسی ئەوە نیە کامیان کارسازترن بەڵکو باسی ئاستی ڕێکخراوبوونی ناڕەزایەتیەک یان جوڵانەوە یان بزوتنەوەیەکە. بەو ئاستەی لەبەرانبەر ڕێکخراوبوونێکی گونجاو  و پتەو داین، بە هەمان پلە شێوەی جیاواز دەکرێت دیاریبکرێت لە لایەن ڕابەرانی ئەو ناڕەزایەتی یە یان جوڵانەوەیەوە. کە ڕێکخراو و رێکخستنت نەبوو، دەستەوەستان دەبی لە بەرانبەر ڕابەریکردن و دیاریکردنی شێوەی ناڕەزایەتیدا و ناتوانیت هەڵبژاردەی جیاواز دابنێیت لە بەرانبەر خۆتدا. بەپێی ئاستێک کە ناڕەزایەتیەکە تا ئێستا خۆی نیشان داوە، لە ئێستادا پێکهێنانی کۆمیتەی ناڕەزایەتیەکان کارسازترین شێوەی ڕێکخراوبوونی هەڵسوڕاوان و ڕابەرانی ئەم ناڕەزایەتیانەیە. کۆمیتەیەک کە دەکرێت بە ٣ کەس لە شوێنی کاردا پێک بهێنرێت و پەیوەندی بکات بە ناوەندەکانی ترەوە بۆپێکهێنانی کۆمیتەیەکی سەراسەری  کە دەکرێت دوای هاوئاهەنگی بەهەڵبژاردن ئەو کۆمیەتەیە پێک بهێنرێت و مەرج نیە زۆر فراوان بێت.  ناوەکەی هەرچیەک بێت پێویستمان بەوە هەیە کاری پراتیکی لە شوێنی کار و ژیان بکەین. هەروەها  بۆ ماموستایان دەکرێت لە کۆی قوتابخانەکانی گەرەکێک یان لە قوتابخانەیەکەوە دەست پێبکریت و دواتر فراوان بێتەوە. ئەمکارە بەبێ بوونی ڕابەرانی شوێنی کار لە هەر مەیدانێکدا مەیسەر نابیت. ئاسۆی ناڕەزایەتیەکان ئەگەری جیاوازی لە بەردەمدایە،  گریمانێک ئەوەیە کە ووردە ووردە بەکاریگەری پێنج حزبە سیاسیەکە کپ بکرێتەوە و دامێنی زۆر بەرتەسک و بچوک بکرێتەوە و کاریگەرییەکی نەبێت، یان لە وانەیە سەرکوت بکرێت بە شێوەی جیاواز. ئەگەرێکی دیکە ئەوەیە کە بە “ڕوبعە” موچە ڕازی بن و واز لە ناڕەزایەتی بهێنن. گریمانێکی دیکە ئەوەیە کە فراوان بێتەوە و سەراسەری تر و هەمەگیر تر بێت و بگاتە شارەکانی تری کوردستان بە تایبەت هەولێر. ئەم ئەگەرەیان کاری کۆمۆنیستەکانە، کاری حزبی ئیمەیە لە کوردوستان. کاری ڕابەرانی بزوتنەوەی کرێکاری و هەموو ئەو هەلسوڕاوانەیە کە سیستەمێکی سکولارو پیشکەوتوو ئازادیخواز دەخوازن. کەواتە نارەزایەتیەکان لەبەردەم ئاسۆی جیاوازدایە. مەسەلەی سەرەکی لە ڕوانگەی منەوە دوو تەوەرەیە کە پێویستە کاری لەسەر بکرێت. یەکەمیان ڕیکخرابوونە و دووەمیان ئاسۆی سیاسی یە. دابینکردنی ئەم دوو تەوەرەیە بەبێ ڕابەریکردنی کۆمۆنیستەکان مومکن نیە. لە سەرەتاوە ئاسۆی سیاسی ڕابەرانیەتی بۆ دابینکردنی موچەی تەواو و هەڵخڕاندن و ڕێکخستنی کرێکاران و فەرمانبەران و مامۆستایان لەسەر ئەم بناغەیە…. بەم شێوەیە دەکرێت ناڕەزایەتیەکان فراوان ببنەوە بگەنە هەولێر و لە ڕاستیدا ئەگەر  لە دوا جاردا لە هەولێردا ناڕەزایەتی شەپۆل نەدات و ئەو دیواری ترسە تێک نەشکێنرێت، ئەوا بەدەستهێنانی خواستی موچە و هەر خواستێی دیکەی سەراسەری هێجگار سەختر دەبێت. کەواتە کارێکی سەرەکی کۆمیتەی ناڕەزایەتی شار جا سلێمانی بێت یان لە شارۆچکەکانی وەک ڕانیەو کۆیەو … پەیوەنیکردنە بە مامۆستایان و کرێکاران و فەرمانبەرانی هەولێرەوە لە ڕێگای گونجاوی خۆیانەوە. کۆسپ وئاستەنگیەکان زۆرن؛ یەکەمیان هۆکاری ترسە لە سەرکوت بەتایبەت ئەم مەسەلەیە لە ناوچەکانی هەولێر و دهۆکدا زۆر فراوان و سەختترە. دوومیان لاوازی ڕێکخراوبوون و ئاستی ڕێکخراوەیی نارەزایەتیەکان و بەگشتی لاوازی داب و نەریتی ڕێکخراوەیی و ڕێکخستن لە کوردستاندا. سێهەم لاوازی کۆمۆنیزم وتەنانەت چەپگەرایی و سکولاریزم و بەگشتی لە ئاستی کۆمەڵایەتیدا، واتە کاڵچەری سیاسی کۆمەڵگا بەگشتی لە دواوەیە و چۆتە دواوە. لە کۆتاییدا پێویستە ئاماژە بۆ ئەوە بکەم کە باسی “ڕاپەڕین” و تەنانەت” شۆڕش” دەکرێت. ئەم باسانە بەجیا لە نیەتی نوسەرانی و بانگهێشەرانی، لە ڕاستیدا لە بەرژەوەندی خەڵکدا نین. لە بەرژەوەندی بەدیهێنانی خواستەکانی خەڵکدانین. وە لە بەرژەوەندی ناڕەزایەتیەکان و ڕێكخستنی ئەو ناڕەزایەتیانە و فراواکردنەوەی دا نین… بەڵکو بە پێچەوانەوە دەبێتە هۆکارێکی زۆر گونجاو بۆ هێرشی سەربازی و سەرکوتکردنی لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە و دوور نیە خۆیان نەخشەی لەم چەشنەیان هەبێت. خاڵێکی دیکە ئەوەیە گریمان ڕاپەرین بوو، وە ئەم دەسەڵاتە لابرا، ئەوکات ئەلتەرناتیڤ کامەیە؟! ئایا خەڵکی کوردستان ئەلتەرناتیڤێکی دیکە و ئامادە شک دەبات؟! بەتایبەت کە هەلومەرجی ناوچەکەو هێزو جرو جانەوەری وەک داعش لە بەرچاو بگرین ئەوکات ئەو پرسیارە پێویستە چەند بارە لە خۆمان بکەینەوەو، سەدجار بیر بکرێتەوە. خەڵک: مامۆستایان و فەرمانبەران و کرێکاران لە ئێستادا بۆ موچە و هەندێ داواکاری دیکە ناڕەزایەتی دەردەبڕن، و هیچ ئامادەییەکیان نیە بۆ ڕاپەڕین و شۆرش تەنانەت بۆ داواکاری فراوانتر و گەورەتر… باسی سەرەکی کۆمۆنیستەکان وە ڕابەرانی کرێکاریی ئەوەیە کە چۆن ئەم ناڕەزایەتیانە ڕێکخراو بکرێت و فراوان بکرێتەوە و شارەکانی هەولێر ودهۆک بگرێتەوە و لە نێو بورکانی ناڕەزایەتیەکی لەم چەشنەدا هوشیاری چینایەتی و خەباتی چینایەتی و جەماوەری و کۆمۆنیزم و تەحزوبەکەی بە هێز بکرێت ولە هەمانکاتدا بەپێی هاوسەنگی هێزی ڕێکخراو وئامادە ئاستی داواکاری و خواستەکان فراوان و سەراسەری بکرێتەوە… لەهەوێنی بزوتنەوەیەکی نارەزایەتی جەماوەری و فراوان و پان وپۆردا کە بەهرەمەندە لە ئاسۆی سیاسی شوۆرشگێڕانەو، ڕابەرانی بەمتمانەی جەماوەری و کرێکاری و رێکخراوەو رێکخستنی کۆمۆنیستی و حزبی و ناحزبی و جەماوەری تۆکمەو فراواندا دەکرێت باس لە ڕاپەرین و خۆ ئامادەکردن بکرێت بۆ شۆڕش. ١٠

ئازار٢٠١٦