hkkurdistan
کاوان قادر …
بەشی یەکەم و دووەم
بەشی یەکەم
هونەر لەپێناوی هونەردا، ئەو ڕستە بێناوەرۆکە بوو کە لە ئەوروپای سەدەی ١٩دا پڕوپاگەندەی بۆ دەکرا بە پێشڕەوایەتی(victor cousin ) لە لێکدانەوەیەکی زۆر بێ ناوەرۆکدا کە دەڵێ “هیچ بەهانەیەک پێویست نییە کەهونەر تێکەڵ بە سیاسەت بکرێت”، کە بە پێچەوانەوە ( George Sand) ڕۆمانووسی فەڕەنسی بەرپەرچی ئەم بۆچونەی دەداتەوە کە (هونەر لە پێناو ڕاستیدا، لەپێناو باوەڕدا بۆی دەگەڕێم) ئەم بۆچوونەی ڤیکتۆر تا ڕادەیەک وەک بێزاربوونێک و دژ بە کاڵا بردنی هونەری پێوە دیارە، بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە؛ کێن ئەوانەی هونەرو تەنانەت ئینسانیشیان بەکاڵا کردووە؟ لە وڵاتی ئێمەدا ئەم ڕستەیە لەلایەن کۆمەڵێک ڕۆشنبیر و هونەرمەندەوە تا ڕادەیەک ببووە شیعاری سەر سنگیان و موقەددەسیان دەکرد. هەر لەم بەرەیەدا دەسەڵاتێک کە هەموو سامان و خێرو بێرێکی کۆمەڵگەی بەدەستەوەیە کە نەک هونەر، بەڵکو دەتوانێ هونەرمەندیش بکڕێت و هونەر بخاتە خزمەت خۆیەوە و بە سیاسیشی بکات، ئەوەی لێرەدا زەرەرمەند ئەبێت چینی چەوساوە و کەمدەرامەتیی کۆمەڵگەیە، مەبەستەکەش تێکەڵ نەکردنی هونەرو ئەدەبە بە سیاسەتی ئەوانەوە. بایەخ پێدانی ئەم حیکمەتی بێ لایەنییەی هونەرمەندان وئەدیبان، و دوورخستنەوەیان لە زێدی چینایەتی خۆیان و شاردنەوە و پەردەپۆشکردنی فەزاحەتەکانی ئەم سیستەمەیە. سەرمایەداری سیاسەت و دەوڵەتداری بە وەزیفەی خۆی دەزانێ بۆ بە یاساییکردنی چەوساندنەوە، و درێژە بەسیستەمەکەی خۆی بدات، لەبەرامبەر ئەم جیهانە ئاوەژووەدا بە تایبەت لەو وڵاتانەدا کە سیاسەت و ململانێیە چینایەتیەکان تیایدا زۆر گەرمە، هونەرمەند وئەدیبی بە هەڵوێست وشۆڕشگێڕمان زۆرە، کەلەسەر بێمافی و دیاردە کۆمەڵایەتییەکان ڕەخنەگربوون وبوونەتە هێزی فشار، هەمیشە سەربازێکی پێشەوەی بزووتنەوە ئازادیخوازەکان بوون. کاتێک بە هەموو ئەو مێژووە پڕ لە خوێناوییەی هێزە تۆتالیتاریستەکان ئەوان بە هەڵوێست بوون و جەنگاون، سیناریۆی بێلایەنی و سەربەخۆ بوونی هونەرمەند هیچ مانایەکیتر نابەخشێ، جگە لە ناهۆشیاری و تاکڕەوی لە بەرژەوەند پەرستی و خۆبەخاوەن نەزانینی کۆمەڵگە، بەمجۆرە سپاردنی چارەنووسی کۆمەڵگەش بە هەمان کەلتورو سوننەتی باو، کە عەقڵییەتی دەسەڵات و چینە داراکان دیارییان کردووە و تیایدا یاسای نێــرسالاری وکۆنەپەرستی مەزهەبی ئەو کۆمەڵگەیە بەڕێوە دەبات و ئازادی تیایدا ئەتک کراوە. لەگەڵ هەموو ئەو نایەکسانی وشەڕو بێ ڕەحمییەی کە نیزامی سەرمایەداری بۆ سود و قازانجی خۆی دەیخوڵقێنێ، ئێمەی ئەدیبان و هونەرمەندان بەنیازین لە یوتۆپیای ویلایەتی بێلایەنیدا هێلانە بۆ خەونەکانمان دروستبکەین؟ هونەرو ئەدەب لەلایەن نوخبەیەک لە قەڵەم فرۆش دوکان وبازاڕی حیزبە سیاسییەکانی پێ دەڕازێنرێتەوە وهەڕاج دەکرێت. لە مەملەکەتی خواکاندا سەربەخۆبوون مانای بێلایەنی یە لە سفرەی خاڵی هەموو ڕۆژەمان لە گەندەڵی و تاڵان وبڕۆییەک لە بەرامبەرمان دەکرێت، نەک تەنها بۆ هونەرمەدان و ئەدیبان، بەڵکو بۆ هەموو تاکێکی ئەم کۆمەڵگەیە بێ لایەنی وڕێنە و فریودانە. ئەوە ڕۆشنە کە سیاسەت فۆڕمێکی ئیداری کۆمەڵگەیە، بەڵام هونەرو ئەدەب وەک پایەیەکی ئەساسی ئەم کۆمەڵگەیە دەبێت چاودێری کارا وفەعالی ئەو ئیدارەیە بێت و ئاوێنەی چۆنیەتی گێڕانی ئەو ئیدارەیە بێت. لە ئەگەری هەبوونی هەر کێشەیەک و ناعەدالەتیەک لەو ئیدارەیەدا خرۆشا و لەبەرەی خەڵکی زوڵم لێکراودا بێت، هەم ڕەخنەگر بێت هەم بونیات نەر.
درێژەی هەیە
کۆتایی ئایاری ٢٠١٩
تێبینی: ئەم بابەتە لە بۆپێشەوەی ژمارە ٥٣ بەرواری ١/٦/٢٠١٩ بڵاوبۆتەوە…
هونەرمەندی بێ لایەن وسەربەخۆ؟
بەشی دووەهەم و کۆتایی
مارکس دەڵێ” هونەر هەمیشە و لەهەرشوێنێکدا دانپێانانێکی نهێنیەکانە، لە هەمان کاتدا بزوتنەوەیەکی نەمری سەردەمی خۆیەتی”. داماڵینی هونەر لە لێپرسراوێتی ڕەوشتە کۆمەڵایەتیەکان و سیاسەت و مێژوو، داماڵینە لە نرخی ئیستاتیکی خودی هونەر خۆی، بەو مانایەی كاتێك مه‌نزووری ئه‌خلاقی له هونه‌ر دائه‌ماڵرێت، بێگومان هونه‌ری بێئامانج، بێمانا وبێمه‌به‌ست خۆی نمایش ده‌كات، چونكه هونه‌ر له سیاقی ژیاندا خۆی ئه‌دۆزێته‌وه، چۆن ده‌توانین بێ ئامانج له هونه‌ر بۆ هونه‌ر بڕوانی؟
لە بەرەبەیانی دروست بوونی هەموو شارستانیەتەکاندا و هەتا ئێستاش هونەر و سیاسەت یەکانگیر و بگرە یەکتریان تەواو کردووە، هەرگیز سەربەخۆ نەبووە، چ ئەوەی دەسەڵات هونەری بۆ پیرۆزکردنی خۆی بەکارهێنا بێت، یاخود گۆڕهەڵکەنی بووبێت. لە هەموو قۆناغ و ئاڵوگۆڕەکاندا بمانەوێ ونەمانەوێت بەشێکی کاریگەر بووە و لە ئینەرجی هونەرمەندان وئەدیبان ئیستیفادە کراوە، لە هەمان کاتدا لە هەموو بزوتنەوە ئازادیخوازەکانیشدا؛ هونەر و ئەدەب داینەمۆیەک بووە بۆ زیندوو ڕاگـرتن و چوونە پێشەوەی هەموو شۆڕشەکان.
هەر بۆیە ماركسیستە‌كان کاتێک پشتیوانی لە ڕیالیزمی سۆشیالیستی دەکەن، و وەک پەیام وسەرچاوەیەکی هۆشیاری چینایەتی لێی دەڕوانن پێیان وایه ئەم ڕێبازە هونەرییە ئاوێنەی خەبات و تێکۆشانی چینی کرێکارە بۆ دنیایەکی باشتر. نووسه‌رانی سۆشیالیست (هونەر بۆ هونەر(بێگومان (مه‌به‌ست ئەدەبیشە) به قاوغێكی به‌تاڵ ناوزه‌د دەکات. كاتی خۆی سه‌رۆكی سه‌نیگالی (لیۆپۆڵد سێنگۆ) (سه‌ر به پارتی سۆشیالیستی سه‌نیگال) هه‌روه‌ها خانم (چێنوا ئه‌چێبێ)ی نووسه‌ر وئه‌نتی كۆلۆنیاڵ ئه‌و بابه‌ته‌یان وه‌ك ڕوانینێكی دیاریكراو په‌یوه‌ست به بابه‌تی هونه‌ر وداهێنان سه‌باره‌ت به ئه‌ستاتیكای ئه‌فریقییه ره‌شه‌كان(ئه‌م زاراوه‌یه خۆی وا هاتووه) وه‌رگرتووه. سێنگۆ ئه‌ڵێت “هونه‌ر ئه‌ركی كاریگه‌ری هه‌یه و هونه‌ر بۆ هونه‌ر له ئه‌فریقیا بوونی نییه.” ( ئه‌چێبێ ) جه‌خت له‌وه ئه‌كاته‌وه كه “هونه‌ر بۆ هونه‌ر هیچ نییه جگه له بۆگه‌نێكی ناخۆش.” بیریار وشیكاری ماركسی واڵته‌ر بینجامین ساڵی ١٩٣٦ بابه‌تێك له ژێر سه‌ردێڕی (كاری هونه‌ر له‌سه‌رده‌می به‌رهه‌مهێنانی میكانیكی)دا ئه‌نووسێت. سه‌ره‌تا باس له په‌رچه‌كرداری هونه‌ری ته‌قلیدی ئه‌كات له‌سه‌ر داهێنانه‌كانی بواری به‌رهه‌مهێنان، له درێژه‌ی باسه‌كه‌یدا ئاماژه و وه‌سفی هونه‌ر بۆ هونه‌ر ئه‌كات و به به‌شێك له (لاهوتی هونه‌ر) ناوی ده‌بات، كۆتایی باسه‌كه‌ی گفتوگۆی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هونه‌ر وفاشییه‌ت ئه‌كات، قسه‌یه‌كی (مارینێتتی) فیوچه‌ریست به نموونه ئه‌هێنێته‌وه كه ده‌ڵێ” با هونه‌ر داهێنانی خۆی بكات، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه دونیا وێران ده‌بێ”) دێگۆ ریڤێرای هونه‌رمه‌ند وئه‌ندامی پارتی كۆمۆنیستی مه‌كسیكی) ده‌ڵێ” تیۆری هونه‌ر بۆ هونه‌ر مه‌ودای دابه‌شكردنی هه‌ژار و ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان فراوانتر ئه‌كات.” جگه له‌وه‌ش جوڵانه‌وه‌ی هونه‌ر وه‌ك كه‌ره‌سته‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی له به‌های خۆی دائه‌بڕێت. ماوتسی تۆنگ ده‌ڵێ” شتێك نییه وه‌ك هونه‌ر بۆ هونه‌ر كه هونه‌ر ده‌خاته سه‌روو چینه‌كانه‌وه، هونه‌ر وئه‌ده‌بی پرۆلیتاریا به‌شێكه له قضیه‌ی پرۆلیتاریای شۆڕشگێڕ.” لینینیش ده‌ڵێ” هونه‌ر چه‌رخ وماشێنی هه‌موو شۆڕشێكه“.
تێبینی: ئەم بابەتە لە بۆپێشەوەی ژمارە ٥٤ بەرواری ١٥/٦/٢٠١٩ بڵاوبۆتەوە
